Perła Żeliszowa przeszła drogę od ruiny do ikony Dolnego Śląska. Dawny kościół zmienił się w Świątynię Sztuki i Światła
Autor: Wilk Korwin-Szymanowski/Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0/bez zmian
Perła Żeliszowa, znana też jako Świątynia Sztuki i Światła, to jeden z najciekawszych zabytków Dolnego Śląska.
Perła Żeliszowa w pobliżu Bolesławca na Dolnym Śląsku to dziś piękna, żyjąca przestrzeń, w której organizowane są liczne wydarzenia kulturalne. Tymczasem zaledwie dekadę temu straszyła tu ruina, którą udało się ocalić dopiero Fundacji Twoje Dziedzictwo. W cyklu „Metamorfozy na Plus” prezentujemy tę ciekawą przemianę na zdjęciach.
Spis treści
- Perła Żeliszowa – kościół, który stał się areną kulturalną
- Niezwykła historia Świątyni Sztuki i Światła. O losach Perły Żeliszowa zadecydował jeden film
- Dawny kościół w Żeliszowie – remont. Jakie prace wykonano przy zabytku?
- Fundacja Twoje Dziedzictwo nie spoczywa na laurach. Teraz walczy o ocalenie Klasztoru Dusz
- Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!
Perła Żeliszowa – kościół, który stał się areną kulturalną
Niezwykły budynek znany jako Perła Żeliszowa lub Świątynia Sztuki i Światła kryje się w miejscu całkiem niepozornym – w Żeliszowie, niedużej wsi w gminie Bolesławiec na Dolnym Śląsku. Również zewnętrzny wygląd budowli wcale nie sugeruje, że mamy do czynienia z czymś wyjątkowym. Wystarczy jednak zajrzeć do środka, by przekonać się, że drugiego takiego miejsca w Polsce po prostu nie ma.
Zobacz galerię: Perła Żeliszowa – niesamowita metamorfoza ruiny. Dawny kościół stał się miejscem wystaw i koncertów
Autor: Wilk Korwin-Szymanowski/Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0/bez zmian
Perła Żeliszowa, znana też jako Świątynia Sztuki i Światła, to jeden z najciekawszych zabytków Dolnego Śląska.
Dziś Perła Żeliszowa to wielofunkcyjna arena kulturalna, w której odbywają się liczne wydarzenia: koncerty, spektakle, wystawy, odczyty. Miejsce przyciąga też turystów i fotografów. Tymczasem zaledwie dekadę temu budynek był zniszczony i zapomniany. Wszystko zmieniło się za sprawą warszawskiej Fundacji Twoje Dziedzictwo, która przejęła obiekt w 2013 r. i rozpoczęła starania o ocalenie zabytku.
- Przeczytaj: Jak starą oborę przerobiono na dom letniskowy?
– W cyklu „Metamorfozy na Plus” prezentujemy przedsięwzięcia, dzięki którym zapomniane historyczne obiekty i wnętrza otrzymują drugie życie za sprawą pasjonatów, racjonalnych biznesmenów, rzetelnych samorządowców, czy wreszcie – niespokojnych dusz... Wszyscy oni ożywiają dzięki swoim wizjom dorobek umysłów i rąk pokoleń architektów, inwestorów i budowniczych, którzy na placu budowy zostawili przed laty nadzieję, że ich dzieło ucieszy w odległej przyszłości jeszcze niejedno oko...
Niezwykła historia Świątyni Sztuki i Światła. O losach Perły Żeliszowa zadecydował jeden film
Perła Żeliszowa rozpoczęła swój żywot jako kościół ewangelicki, wybudowany w w latach 1796–1797. Żeliszów, który wtedy był niemiecką miejscowością o nazwie Giersdorf, zamieszkiwali wówczas głównie protestanci. W połowie XVII w. w wyniku wojny trzydziestoletniej stracili oni swoją wcześniejszą świątynię na rzecz katolików, w związku z czym pojawiła się potrzeba zbudowania nowego kościoła.
Nową, owalną świątynię protestancką w Giersdorfie najprawdopodobniej zaprojektował wybitny architekt Carl Gotthard Langhans (1732–1808) – autor m.in. słynnej Bramy Brandenburskiej w Berlinie oraz licznych pałaców i kościołów na Śląsku. Część historyków uważa jednak, że projekt kościoła stworzył jego syn Carl Gotthard Langhans junior lub budowniczy Grundmann. W 1872 r. świątynia wzbogaciła się o dzwonnicę zaprojektowaną przez Petera Gansela, miejscowego architekta.
Przez stulecia kościół służył lokalnej społeczności, która jednak przestała istnieć w 1945 r. w związku z przesunięciem granic państwowych i przesiedleniami. Po wojnie Perła została upaństwowiona. Ponieważ w okolicy nie było już protestantów, mieszkańcy chcieli przekształcenia obiektu w świątynię katolicką, jednak nie podobało się to władzom komunistycznym. Dawna świątynia zaczęła służyć za owczarnię i magazyn, aż w końcu została porzucona. Jest to tym bardziej bolesne, że w przeciwieństwie do wielu innych zabytków Perła przetrwała wojnę w doskonałym stanie i z kompletem wyposażenia. To jednak szybko się zmieniło.
– W wyniku szabrowniczej działalności części z nowo przybyłych mieszkańców Żeliszowa, Perła utraciła ołtarz, ławy, ambonę, żyrandole, dywany, dzwony, organy zostały zdewastowane, aż w końcu okoliczni mieszkańcy zaczęli traktować Perłę jako darmowe źródło materiałów budowlanych. Wówczas zerwano deskowanie z podłóg na emporach, z pięter wieży, większość piaskowca z posadzki parteru również została rozkradziona – wyjaśnia Fundacja.
Przez większość okresu PRL-u budynek stopniowo niszczał, aż popadł w ruinę, do czego przyczynił się fakt, iż nie był on wpisany do rejestru zabytków. Zniszczenia postępowały tym szybciej, że przez dziury w dachu do obiektu dostawała się woda. Ówczesne władze gminne ograniczyły się w tamtym okresie do zamurowania okien i drzwi. Gdy w 2010 r. Patryk Kizna nakręcił w obiekcie krótkometrażowy film „The Chapel”, Perła była już w opłakanym stanie.
Ostatecznie jednak to właśnie ten film pozwolił ocalić dawną świątynię. Rozgłos, jaki zdobył, sprawił, że o Perle zaczęto mówić i pisać. Pod koniec 2012 r. Thinloth Korwin-Szymanowska, fundatorka i aktywna działaczka Fundacji Twoje Dziedzictwo, dowiedziała się, iż znany z filmu „The Chapel” obiekt wciąż niszczeje i wpadła na pomysł objęcia Perły opieką. 17 lipca 2013 r., po wielu staraniach, w końcu się udało i Fundacja we współpracy z gminą Bolesławiec zabrała się za ratowanie wyjątkowego budynku.
– Perła była wówczas dla wójta i radnych trudnym, ale cenionym obiektem. (…) Delegacja Twojego Dziedzictwa spotkała się z wójtem jeszcze w 2012 roku, przedstawiając mu plan na przyszłe funkcjonowanie Perły. Wiele pomysłów naszego zespołu trafiło na dobry grunt i nawiązaliśmy współpracę – podaje Fundacja.
Zobacz też: Warszawa na obrazach Canaletta. Bernardo Bellotto i jego dzieła, które pomogły odbudować stolicę
Autor: Bernardo Bellotto/Wikimedia Commons/domena publiczna
Pałac w Wilanowie zbudowano w latach 1681–1696 na zlecenie króla Jana III Sobieskiego, zaś rozbudowano o boczne skrzydła w latach 1723–1729. Pałac dotrwał do naszych czasów w niezmienionej formie. Obrazy Canaletta przedstawiające Warszawę powstały na zlecenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Dawny kościół w Żeliszowie – remont. Jakie prace wykonano przy zabytku?
Nabycie Perły i przyległego cmentarza przez Fundację było jednak dopiero początkiem. Już na pierwszy rzut oka było bowiem widać, jak wielu prac remontowych będzie potrzebował dawny kościół w Żeliszowie. Remont rozpoczął się od zabezpieczenia drewnianych elementów i starań o uzyskanie funduszy. Te udało się w końcu pozyskać od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Urzędu Marszałkowskiego województwa Dolnośląskiego, a także licznych darczyńców.
Głównym projektantem odpowiedzialnym za danie Perle nowego życia był architekt Fundacji, Juliusz Leonard Marcinkowski. Ostatecznie w latach 2014–2019 wykonano m.in.:
- pełny remont czaszy sklepienia i konstrukcji dachu (wraz z wymianą poszycia),
- rekonstrukcję brakujących elementów nośnych oraz konserwację istniejących,
- stabilizację konstrukcji budynku,
- odtworzenie stropów w wieży,
- wykonanie orynnowania i instalacji odgromowej.
Na tym prace się nie zakończyły, gdyż wnętrze budynku wymagało też wielu drobniejszych prac. W kolejnych latach dzięki staraniom Fundacji i przedstawicieli gminy Bolesławiec m.in. odtworzono stolarkę okienną, podłogi i schody, dokonano też rekonstrukcji, uzupełnienia i konserwacji elementów z piaskowca.
- Zobacz też: Zamki i pałace Warszawy 2023
Sam udany remont nie wystarczyłby jednak do przywrócenia zabytkowi życia. Dlatego Fundacja skupiła się nie tylko na odnowieniu obiektu, ale też znalezieniu dla niego nowej funkcji. Tą stała się rola centrum kulturalnego i przestrzeni eventowej. Plan się powiódł – dziś Świątynia Sztuki i Światła gości najróżniejsze wydarzenia, od koncertów jazzowych po pokazy akrobacji rowerowych. Możliwe jest także zwiedzanie obiektu (po wcześniejszym umówieniu).
Fundacja Twoje Dziedzictwo nie spoczywa na laurach. Teraz walczy o ocalenie Klasztoru Dusz
Obecnie Fundacja Twoje Dziedzictwo stara się o odbudowę i rewitalizację kolejnego obiektu na Dolnym Śląsku. Tym razem chodzi o tzw. Klasztor Dusz – dawne zabudowania klasztorne położone w samym sercu Nowogrodźca w powiecie bolesławieckim, a więc niedaleko Perły Żeliszowa. Niegdysiejszy klasztor Marii Magdaleny od Pokuty pełnił przez stulecia także rolę m.in. szkoły, urzędu oraz browaru. Niestety, w 1945 r. obiekt został uszkodzony i splądrowany podczas wojny, a później przez lata niszczał, aż popadł w ruinę.
Ten stan rzeczy chce zmienić Fundacja, która deklaruje, że chce odbudować i przywrócić do życia przynajmniej 70% zachowanej zabudowy poklasztornej. Fundacja objęła obiekt opieką w 2022 r., zaś w tym roku zaplanowano pierwsze prace budowlane. Trwa także stale zbiórka funduszy. Czy uda się powtórzyć sukces Świątyni Sztuki i Światła? To dopiero się okaże, jednak współpracująca z Fundacją gmina Nowogrodziec jest dobrej myśli.
Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!
W naszym cyklu „Metamorfozy na Plus” odwiedzamy miejsca, w których współcześni wizjonerzy i inwestorzy przywracają do świetności dorobek swoich poprzedników. Do tej pory zwróciliśmy uwagę na:
- Dom Izerski na Dolnym Śląsku. Niezwykła metamorfoza domu przysłupowego przy granicy z Czechami
- Metamorfoza Cukrowni Żnin. W dawnych budynkach przemysłowych powstały hotel, restauracja, basen, sauny, kino
- Dom frankoński na Pogórzu Kaczawskim. Uratowany w ostatniej chwili. Wokół zawaliło się już wszystko
- Pałac Struga na Dolnym Śląsku. Remont odsłonił renesansowe skarby
- Stara Drukarnia w Szczecinie – kiedy magia historii spotyka się ze współczesnością
- Młyn Maria na wrocławskim Nadodrzu. Otrzymał życie, którego tylko pozazdrościć
- Stara Szwalnia w Lesznie zmieniła się w luksusowy apartamentowiec. Zobacz metamorfozę zabytku
- Kamienica przy Pomorskiej we Wrocławiu Metamorfoza przy użyciu skalpela?
- Puławska 51. Warszawa Była pijalnia wód, warzywniak, piekarnia... Skończyło się na lodziarni
- Pałac w Mosznej. Droga od sanatorium dla nerwowo chorych do hotelu. Nadal dobrze działa na skołatane nerwy
- Zamek w Muszynie podniósł się z ruin po 300 latach. Zobacz zdjęcia niezwykłej metamorfozy zamku na górze Baszta
- Tak zmieniła się Elektrownia Powiśle w Warszawie. Niegdyś zasilała Pałac Kultury, dziś przyciąga restauracjami i sklepami
- Stara Cechownia kopalni Saturn w Czeladzi była ruiną. Po spektakularnej metamorfozie dostała nowe życie
- Fabryka Porcelany w Katowicach. Jak poprzemysłowa ruina stała się architektoniczną perłą
- Willa Lentza w Szczecinie. Od przepychu po miejsce twórczej pracy i sentymentalnych wspomnień szczecinian
- Barceló Warsaw Powiśle. Część dawnej elektrowni przeobraziła się w nowoczesny hotel pełen pamiątek przeszłości
- Metamorfoza oficyny dworskiej w Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie. Zmieniła się nie do poznania!
- Metamorfoza 120-letniej kamienicy w Bytomiu zaskakuje. Z budynku została tylko ściana frontowa
- Skarb ukryty pod tynkiem. Pocztowa 19 w Szczecinie – metamorfoza klimatycznego lokalu. Zobacz zdjęcia
- Dworzec w Wolsztynie przeszedł metamorfozę! Jak odmienili go poznańscy architekci?
- 200-letni dom podcieniowy na Żuławach odzyskał blask po... rozbiórce i odbudowie
- Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach i jego przemiana. Ze starej wieży ciśnień powstała perełka Podkarpacia
