Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach i jego przemiana. Ze starej wieży ciśnień powstała perełka Podkarpacia
Autor: Gmina Lubaczów
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach na Podkarpaciu to znakomity przykład tego, jak zaniedbany budynek może zyskać drugie życie. Gminie Lubaczów udało się przekształcić starą kolejową wieżę ciśnień w wyjątkową atrakcję turystyczną oraz miejsce edukacji i zabawy nie tylko dla najmłodszych. Prezentujemy tę przemianę w ramach cyklu „Metamorfozy na Plus”.
Spis treści
- Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach, czyli dawna wieża ciśnień w nowej roli
- Obserwatorium w Tymcach – historia. Od parowozów do teleskopów
- Przemiana wieży w obserwatorium astronomiczne. Podkarpacie sięgnęło po środki z UE
- Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach rozpoczyna działalność
- Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach, czyli dawna wieża ciśnień w nowej roli
Ciekawych obiektów pokolejowych są w Polsce tysiące. Większość z nich niestety nie ma szczęścia – niewykorzystywane i zapomniane, niszczeją powoli, nadgryzane zębem czasu i dewastowane przez wandali. Przykład dawnej kolejowej wieży ciśnień w Tymcach w województwie podkarpackim pokazuje jednak, że wcale nie musi tak być.
Zaniedbany obiekt z lat 50. XX w. został przejęty od PKP S.A. przez gminę Lubaczów i zrewitalizowany z wykorzystaniem środków unijnych. Przy okazji całkowicie zmienił funkcję – dziś jest to obserwatorium astronomiczne oraz miejsce edukacji na temat kosmosu i jego tajemnic. Wyposażona w nowoczesny sprzęt wieża z miejsca stała się atrakcją turystyczną, a w pobliskim budynku hydroforni zaczęto organizować prelekcje, wykłady i warsztaty. Jak udało się dokonać tej metamorfozy? Zapytaliśmy o to przedstawicieli gminy Lubaczów.
– W cyklu „Metamorfozy na Plus” prezentujemy przedsięwzięcia, dzięki którym zapomniane historyczne obiekty i wnętrza otrzymują drugie życie za sprawą pasjonatów, racjonalnych biznesmenów, rzetelnych samorządowców, czy wreszcie – niespokojnych dusz... Wszyscy oni ożywiają dzięki swoim wizjom dorobek umysłów i rąk pokoleń architektów, inwestorów i budowniczych, którzy na placu budowy zostawili przed laty nadzieję, że ich dzieło ucieszy w odległej przyszłości jeszcze niejedno oko…
Zobacz galerię: Metamorfoza dawnej wieży ciśnień w Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach na Podkarpaciu
Autor: Gmina Lubaczów
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach
Obserwatorium w Tymcach – historia. Od parowozów do teleskopów
25-metrowa budowla znana dziś jako obserwatorium w Tymcach powstała w 1954 r. jako kolejowa wieża ciśnień, czyli obiekt służący do zaopatrywania pociągów w wodę. Znajdowała się ona w betonowym zbiorniku w głowicy wieży. W czasach, gdy po szynach wciąż kursowały parowozy, wieże ciśnień były kluczowym elementem infrastruktury, bez którego lokomotywy nie mogły się obyć. Ta konkretna wieża obsługiwała linię kolejową nr 101 (Munina – Hrebenne), która, co ciekawe, powstała jeszcze w 1884 r. Obok sześciobocznej wieży działała obsługująca ją ceglana hydrofornia, w której mieściły się agregaty pompujące wodę ze studni oraz piec parowy niskociśnieniowy służący do podgrzewania wody w zimie.
Wieża ciśnień w Tymcach obsługiwała pociągi jeszcze na początku lat 90. XX w., jednak postęp technologiczny sprawił w końcu, że parowozy odeszły do lamusa, wyparte przez lokomotywy spalinowe. W efekcie wieża straciła funkcję i przestała być użytkowana, przez co szybko zaczęła popadać w ruinę. Do dewastacji obiektu przyczynili się też wandale, pokrywając ściany graffiti i wydrapanymi napisami.
Już w XXI w. gmina Lubaczów rozpoczęła szeroko zakrojony program rewitalizacji historycznych budowli regionu. W ramach pierwszego etapu, w latach 2011–2013, powstała między innymi wioska tematyczna – Kresowa Osada w Baszni Dolnej. W drugim etapie rewitalizacją objęto przede wszystkim obiekty pokolejowe. W maju 2015 r. spółka PKP S.A. Oddział Gospodarowania Nieruchomościami w Krakowie przekazała gminie Lubaczów w darowiźnie szereg obiektów, w tym m.in. zabytkowe dworce kolejowe z XIX w. oraz właśnie wieżę ciśnień w Tymcach.
Dla każdego z pozyskanych obiektów obmyślono całkiem nową rolę. O przeznaczeniu wieży na obserwatorium astronomiczne zadecydowała nie tylko jej wysokość, ale też oddalenie od sztucznych źródeł światła, które mogłyby utrudniać obserwację nieba.
– W budynku stacji Basznia utworzona zostanie galeria kolejnictwa, gdzie turyści będą mogli zapoznać się z historią oraz pamiątkami po zabytkowej linii kolejowej (…). Z kolei w budynku wieży ciśnień w Tymcach planowane jest utworzenie obserwatorium astronomicznego, zaś w pobliskim budynku stacji Basznia Dolna powstanie zaplecze socjalno-sanitarne związane z niezbędną obsługą obserwatorium – ogłosiły w 2020 r. władze gminy.
Przemiana wieży w obserwatorium astronomiczne. Podkarpacie sięgnęło po środki z UE
Rewitalizacja wieży w Tymcach rozpoczęła się w 2018 r. Przywrócenie obiektu do życia rozpoczęto od starań o pozyskanie unijnego dofinansowania. Ostatecznie koszt inwestycji wyniósł 3,2 mln zł, z czego aż 1,8 mln zł stanowiła dotacja z Unii Europejskiej. Wnioskowanie o środki na renowację stanowiło jeden z bardziej wymagających formalnie etapów całego procesu.
– Proces rewitalizacji dla gminy Lubaczów był dużym wyzwaniem. Po pierwsze pozyskanie obiektów kolejowych od PKP, następnie złożenie i prawidłowe rozliczenie niebywale trudnego wniosku o dofinansowanie i wreszcie cały proces budowlany – opowiada Wiesław Kapel, wójt gminy Lubaczów.
Właściwe roboty budowlane przy rewitalizacji dawnej wieży ciśnień rozpoczęły się 8 maja 2020 r., kiedy to wykonawcy przekazano plac budowy. Stan budynku nie był wówczas najlepszy – w górnej części wieży ziała ogromna dziura, a wewnętrzne schody wymagały pilnego remontu. Co więcej, prace prowadzono w trudnych, bo pandemicznych warunkach. Ostatecznie wszystkie przeciwności udało się przezwyciężyć, ale kilka etapów przebudowy szczególnie zapadło w pamięć Wiesława Kapela.
– W przypadku Obserwatorium wymagającą operacją był montaż kopuły, wewnątrz natomiast było to zdecydowanie wykonanie schodów zawieszonych na ścianach – wspomina wójt.
Odrestaurowany budynek przyszłego obserwatorium wyposażono w jedne z najnowocześniejszych teleskopów w Polsce. Dość wspomnieć, że urządzenia pozwalają nie tylko na obserwację nocnego nieba, ale też, co rzadkie, również oglądanie w bezpieczny sposób powierzchni Słońca. Na wieży powstał również taras widokowy.
W trakcie rewitalizacji nie ograniczono się do samego głównego budynku. Wokół wieży powstał tzw. park optyczny, czyli miejsce, w którym dzieci i młodzież mogą korzystać z rozmaitych urządzeń optycznych czy obrotowego żyroskopu, pozwalającego poczuć się jak trenujący astronauta. Z kolei dawny budynek hydroforni zaadaptowano na salę edukacyjną.
Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach rozpoczyna działalność
Po zakończeniu robót budowlanych, odbiorach technicznych i etapie wyposażania wnętrz odrestaurowane obiekty oddano do użytku mieszkańców oraz turystów. Obserwatorium Astronomiczne w Tymcach otwarto we wrześniu 2022 r., w trakcie trwania Europejskich Dni Dziedzictwa. W uroczystym otwarciu wzięli udział m.in. przedstawiciele gminy, Politechniki Rzeszowskiej oraz Polskiej Akademii Nauk.
Obiekt z miejsca stał się atrakcją turystyczną, w czym bez wątpienia pomogła bliskość stacji kolejowej Basznia Dolna – od stacji do wieży obserwatorium prowadzi żwirowa droga. Goście obserwatorium mogą zatem przy okazji zapoznać się z historią kolejnictwa, odwiedzając galerię urządzoną w zabytkowych budynkach stacyjnych.
– Jestem dumny z rewitalizacji, jaką przeszła gmina Lubaczów, nie tylko z Obserwatorium Astronomicznego, ale również ze Stacji Basznia – galerii kolejnictwa, które są obiektami przyciągającymi turystów z całej Polski – podkreśla wójt Wiesław Kapel.
Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!
W naszym cyklu „Metamorfozy na Plus” odwiedzamy miejsca, w których współcześni wizjonerzy i inwestorzy przywracają do świetności dorobek swoich poprzedników. Do tej pory zwróciliśmy uwagę na:
- Dom Izerski na Dolnym Śląsku. Niezwykła metamorfoza domu przysłupowego przy granicy z Czechami
- Dom frankoński na Pogórzu Kaczawskim. Uratowany w ostatniej chwili. Wokół zawaliło się już wszystko
- Pałac Struga na Dolnym Śląsku. Remont odsłonił renesansowe skarby
- Młyn Maria na wrocławskim Nadodrzu. Otrzymał życie, którego tylko pozazdrościć
- Kamienica przy Pomorskiej we Wrocławiu. Metamorfoza przy użyciu skalpela?
- Puławska 51, Warszawa. Była pijalnia wód, warzywniak, piekarnia... Skończyło się na lodziarni
- Pałac w Mosznej. Z sanatorium dla... nerwowo chorych na hotel. Nadal dobrze działa na skołatane nerwy
- Zamek w Muszynie podniósł się z ruin po 300 latach. Zobacz zdjęcia niezwykłej metamorfozy zamku na górze Baszta
- Stara Drukarnia w Szczecinie – kiedy magia historii spotyka się ze współczesnością
- Tak zmieniła się Elektrownia Powiśle w Warszawie. Niegdyś zasilała Pałac Kultury, dziś przyciąga restauracjami i sklepami
- Stara Cechownia kopalni Saturn w Czeladzi była ruiną. Po spektakularnej metamorfozie dostała nowe życie
- Fabryka Porcelany w Katowicach. Jak poprzemysłowa ruina stała się architektoniczną perłą
- Barceló Warsaw Powiśle. Część dawnej elektrowni przeobraziła się w nowoczesny hotel pełen pamiątek przeszłości
- Metamorfoza 120-letniej kamienicy w Bytomiu zaskakuje. Z budynku została tylko ściana frontowa
- Metamorfoza Cukrowni Żnin. W dawnych budynkach przemysłowych powstały hotel, restauracja, basen, sauny, kino
- Skarb ukryty pod tynkiem. Pocztowa 19 w Szczecinie – metamorfoza klimatycznego lokalu. Zobacz zdjęcia
- Perła Żeliszowa z ruiny przemieniła się w ikonę Dolnego Śląska. Oto metamorfoza kościoła w Świątynię Sztuki i Światła
- Willa Lentza w Szczecinie. Od przepychu po miejsce twórczej pracy i sentymentalnych wspomnień szczecinian
- Dworzec w Wolsztynie przeszedł metamorfozę! Jak odmienili go poznańscy architekci?
- Metamorfoza oficyny dworskiej w Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie. Zmieniła się nie do poznania!
- 200-letni dom podcieniowy na Żuławach odzyskał blask po... rozbiórce i odbudowie
