Park Śląski. Mozaiki, rzeźby i budynki PRL, które trzeba zobaczyć w Chorzowie
Autor: Julia Dragović
Planetarium Śląskie (1955), arch. Zbigniew Solawa
Park Śląski jest potężny - wśród zieleni znajdziecie Stadion, Planetarium, baseny, budynki kawiarni i restauracji oraz mnóstwo rzeźb. Co znajdą tu dla siebie miłośnicy architektury i sztuki powojennej z czasów PRL? Gdzie szukać mozaik i rzeźb? Do których wnętrz warto wejść i jakich budynków nie można przegapić? Oto spacerowy przewodnik po Parku Śląskim.
Spis treści
- Mozaika na Stadionie Śląskim (1970), H. Holecki, H. Kobyliński
- Hala Wystaw „Kapelusz” (1968). J. Gottfried, W. Feiferek
- Rzeźby z PRL w Parku Śląskim i Galeria Rzeźby Śląskiej
- Planetarium Śląskie (1955), Z. Solawa
- Kąpielisko "Fala" (1966), arch. J. Kozub, A. Wróblewski, R. Koczy - urbex
Park Śląski w Chorzowie do dziś jest jednym z największych w Europie. Powstał z inicjatywy generała Jerzego Ziętka. Rozciągnięty na ponad 600 hektarów zieleni park mieści obiekty związane ze sportem, rekreacją, sztuką, gastronomią i rozrywką - jest tu ZOO, wesołe miasteczko, kolejka linowa, kawiarnie, restauracje, kąpielisko, hale wystawowe, planetarium, stadion i galeria rzeźby. Potężne założenie przylega do Katowic (którym często jest przypisywany) i Siemianowic Śląskich.
Ogromna skala poszła w parze z bardzo dobrą architekturą, której zresztą na Górnym Śląsku nie brakuje. Co warto zobaczyć, spacerując po Parku Śląskim?
Mozaika na Stadionie Śląskim (1970), H. Holecki, H. Kobyliński
Otwarty w 1956 roku po 5 latach budowy, Stadion Śląski według projektu Juliana Brzuchowskiego, stanął w Parku Śląskim dzięki pracy fachowców z Czechosłowacji i mieszkańców Górnego Śląska. Powstał z betonu, białoczerwonego piaskowca i granitu. 14 lat później główne wejście ozdobiła mozaika przedstawiająca piłkarzy.
Mozaiki z motywami sportowymi ozdobiły też wnętrze Stadionu - ich autorem był Wiesław Lange. Socrealistyczna bryła nie przetrwała do dziś - jej pozostałością jest wejście z charakterystyczną ceramiczną kompozycją widoczną powyżej. Mozaiki z wnętrza usunięto z rozbieranego budynku Stadionu podczas jego przebudowy w 2017 roku i, całe szczęście, wystawiono na aukcję. Nie podzieliły dzięki temu losu wielu innych polskich realizacji zlikwidowanych bezpowrotnie.
Zobacz też: Mozaiki w Tychach. Przewodnik po ceramicznej sztuce PRL-u
Przetarg wygrało miasto Radzionków, które historycznymi detalami chciało ozdobić budowany właśnie obiekt sportowy. Ceramicznych biegaczy z wnętrz dawnego Stadionu Śląskiego (oraz inne pamiątki nabyte na aukcji) można dziś oglądać na klatkach schodowych hali MOSiR w Radzionkowie.
- Adres: ul. Katowicka 10.
Hala Wystaw „Kapelusz” (1968). J. Gottfried, W. Feiferek
Kapelusz autorstwa Jerzego Gottfrieda i Włodzimierza Feiferka stanął w Parku Śląskim w 1968 roku, jednak projektowano go z myślą o Jastrzębiu Zdroju. Tamtejszą realizację oddano do użytku w 1971 roku, a w 2006 roku rozebrano. Choć wersji z Parku Śląskiego brak lekkości bliźniaczej hali, z pewnością ma ona więcej szczęścia - mimo że ze względów bezpieczeństwa Kapelusz wyłączono z użytku na niemal 10 lat, władze nie wyobrażają sobie wizytówki miasta burzyć. Przeciwnie - chcą przywrócić ją do stanu świetności.
Konstrukcja nośna obiektu była innowacyjnym projektem, opatentowanym przez duet. Dzięki niej budynek był dostosowany do terenu znajdującego się w mieście górniczym, narażonym na potencjalnie niebezpieczne skutki eksploatacji. Gottfried we współpracy z Feiferkiem zaprojektował też obiekty mieszczącego się w Parku Śląskim Ośrodka Postępu Technicznego, a razem z Henrykiem Buszko i Aleksandrem Frantą działał w katowickim Miastoprojekcie.
- Adres: Promenada Gen. Ziętka 4.
Rzeźby z PRL w Parku Śląskim i Galeria Rzeźby Śląskiej
Przez 20 lat, od 1963 do 1983 roku do udziału w wystawach plenerowych w Parku zapraszano czołowych polskich artystów. Dzieła przedstawiają postaci, wydarzenia historyczne, zwierzęta i znajdują się głównie na terenie Galerii Rzeźby Śląskiej, jednak znajdziecie ich więcej na terenie całego parku. "Lot", który widać na zdjęciu wyżej, stoi np. na terenie obecnej restauracji, nieco ukryty przed światem. Charakterystyczne są również rzeźby fok i pelikanów ustawione przy głównych traktach, niekiedy w formie fontann.
W Parku znajduje się również Kotlina Dinozaurów, a w niej pochodząca z lat 70. ekspozycja przedstawiające te potężne zwierzęta. We współpracy z naukowcami, wykonali je ci sami rzeźbiarze.
Planetarium Śląskie (1955), Z. Solawa
Planetarium powstałe w latach 50. było pierwszym takim obiektem w Polsce. Socrealistyczna bryła skrywała specjalistyczne sprzęty, które w swojej kategorii jeszcze przez lata były najlepszymi i największymi w kraju; planetarium wciąż zwiększało zakres badań i pola edukacji. Szkoły z całej południowej Polski przyjeżdżały tu oglądać gwiazdy na potężnym ekranie.
Teren Parku nieustannie przechodzi prace remontowe (obecnie kończy się np. remont Kanału Regatowego). W 2018 roku renowacji poddano budynek Planetarium i teren dookoła łącznie z rzeźbą przedstawiającą Mikołaja Kopernika; w sąsiedztwie wybudowano wieżę widokową. W Planetarium można dziś odwiedzić symulator lotu w kosmos, obejrzeć gwiezdny seans czy ekspozycję muzeum.
- Adres: Al. Planetarium 4.
Kąpielisko "Fala" (1966), arch. J. Kozub, A. Wróblewski, R. Koczy - urbex
Latem 1966 roku otwarto największe kąpielisko w Polsce - Falę w Parku Śląskim. Projektowali je Jan Kozub, Alojzy Wróblewski i Ryszard Koczy z pomocą Bohdana Boczkaja; do dziś uznawana jest za jedną z lepszych rodzimych realizacji wśród obiektów sportowych. Nie trzeba było czekać na rozkręcenie zainteresowania - w pierwszym roku funkcjonowania na basenach Parku Śląskiego wypoczywało niemal ćwierć miliona osób. Kąpielisko miało funkcję nie tylko rekreacyjną - odbywały się tu zawody sportowe, również te międzynarodowe. Ostatni sezon Fali przypadł na 2014 rok.
Odkryte baseny miejskie z czasów PRL mają w Polsce tylko dwie drogi w przyszłość - jedna z nich to powolne popadanie w ruinę i zapomnienie, druga - wyburzenie i zamiana na nowoczesny obiekt. To, co na basenowych urbeksach zachwyca najbardziej, czyli oszczędne modernistyczne formy podestów do skoków i zjeżdżalnie, giną bezpowrotnie, a ich miejsce zajmują kolorowe zjeżdżalnie z tworzywa.
Fala przejdzie modernizację. Jaki będzie mieć zakres i czy charakterystyczny betonowy łuk zostanie zachowany - nie wiadomo. Pozostałości po Fali można dość dobrze obejrzeć przez ogrodzenie - wstęp na teren basenów jest zabroniony.
Zobacz też: Lubelski socmodernizm. Powojenna architektura Lublina to nie tylko osiedle Hansenów
Autor: Julia Dragović
Pomnik Walki i Męczeństwa na Majdanku (1969, proj. W. Tołkin, J. Dembek) - Mauzoleum
