Lubelski socmodernizm. Powojenna architektura Lublina to nie tylko Osiedle LSM Hansenów
Autor: Julia Dragović
Pomnik Walki i Męczeństwa na Majdanku (1969, proj. W. Tołkin, J. Dembek) - Mauzoleum
Chociaż architektura socmodernistyczna w Lublinie kojarzy się głównie z osiedlem LSM-em Zofii i Oskara Hansenów (lub nie kojarzy się wcale), znaleźć tu można więcej interesujących powojennych realizacji. Wśród nich - monumentalny Pomnik Walki i Męczeństwa na Majdanku czy wpisany niedawno do rejestru zabytków Dworzec PKS Lublin.
Spis treści
- Pomnik Walki i Męczeństwa na Majdanku (1969, proj. W. Tołkin, J. Dembek)
- Dworzec autobusowy PKS Lublin (1967, proj. W. Żochowski)
- Miasteczko Akademickie UMCS (1949 - obecnie, proj. C. Gawdzik, T. Witkowski)
- Osiedle im. Juliusza Słowackiego - LSM (1964 - 1972, Zofia i Oskar Hansenowie)
- Lubelski Urząd Wojewódzki (1976 - 1992, proj. T. Bobek)
- Osiedla LSM
Pomnik Walki i Męczeństwa na Majdanku (1969, proj. W. Tołkin, J. Dembek)
Potężny pomnik upamiętniający ofiary byłego obozu koncentracyjnego na Majdanku mógł nigdy nie powstać, bo to nie on wygrał konkurs rozpisany w 1967 roku. Kiedy jednak okazało się, że zwycięski projekt nie spełnia wszystkich wymagań, postanowiono zrealizować zgłoszenie Wiktora Tołkina (miał już na koncie Pomnik Zaślubin Polski z Morzem w Kołobrzegu oraz Pomnik Walki i męczeństwa na terenie byłego obozu Stutthof) i inż. Janusza Dembka.
Zobacz też: Mozaiki w Tychach. Przewodnik po ceramicznej sztuce PRL-u
Monument składa się z Bramy, Drogi Hołdu i Pamięci mierzącej 1300 metrów i okrągłego Mauzoleum, w którym umieszczono ziemię zmieszaną z prochami więźniów. Stoi na terenie byłego obozu - obecnie Państwowego Muzeum na Majdanku.
- Adres: Droga Męczenników Majdanka 67
Dworzec autobusowy PKS Lublin (1967, proj. W. Żochowski)
Budynek dworca z charakterystycznym daszkiem zaprojektował Wiesław Żochowski. W 1967 roku, po dwóch latach budowy, lubelski PKS oddano do użytku podróżnym. W 1971 roku na jednej ze ścian ułożono mozaikę, którą można oglądać do dziś (w 2015 roku przeszła porządne czyszczenie). Niestety, obwieszony reklamami i wypełniony komercyjnymi budkami obiekt nie ułatwia wpadnięcia w zachwyt.
W 2022 roku wpisano go do rejestru zabytków z wyłączeniem gruntu, na którym stoi. Jak się okazuje, jego konstrukcja umożliwia przeniesienie go w inne miejsce i nadanie nowej funkcji - w Lublinie powstaje nowy dworzec autobusowy w bezpośrednim sąsiedztwie dworca kolejowego. Wpis uciął wszelkie spekulacje co do być albo nie być zaniedbanej bryły.
- Adres: al. Tysiąclecia 6
Miasteczko Akademickie UMCS (1949 - obecnie, proj. C. Gawdzik, T. Witkowski)
Dzielnica Uniwersytecka UMCS to przekrój współczesnej architektury - od ociężałych, socrealistycznych budynków z lat 50. przez ikoniczną Chatkę Żaka z lat 60, aż po budowane wciąż obiekty Kampusu. Nie zabrakło oczywiście charakterystycznych dla tego okresu mozaik zdobiących elewacje i wnętrza (i jak to zwykle bywa, nie wszystkie przetrwały do dziś).
Za zagospodarowanie przestrzeni odpowiada Czesław Gawdzik, który wraz z Tadeuszem Witkowskim opracował plan Miasteczka. Dzielnica stale się rozbudowuje, jednak wciąż w oparciu o pierwotne założenia architektów.
Osiedle im. Juliusza Słowackiego - LSM (1964 - 1972, Zofia i Oskar Hansenowie)
Osiedle oraz jego architektów, Oskara i Zofię Hansenów Polska szerzej poznała dzięki książce Filipa Springera, Zaczyn: o Zofii i Oskarze Hansenach (2013). Bloki osiedla miały być dostosowane do potrzeb mieszkańców; otoczone zielenią, z pełną infrastrukturą handlową, kulturalną, edukacyjną i komunikacyjną. Wizjonerska koncepcja Hansenów wyprzedzała swoje czasy, jednak zderzyła się z murem niedoborów i różnej natury ograniczeń panujących w Polsce Ludowej.
Zobacz też: Dom Zofii i Oskara Hansenów w Szuminie
Osiedle o charakterystycznych balkonach, przyozdobione mozaikami, kolorowymi placami zabaw z epoki, betonową małą architekturą w dużej mierze oparło się remontom, które zaburzyłyby wyjątkowy charakter tego miejsca.
Lubelski Urząd Wojewódzki (1976 - 1992, proj. T. Bobek)
Budynek o charakterystycznej fasadzie, potężny choć lekki, posadowiony na nogach w kształcie litery V, powstawał w latach 70. z zachowaniem zasad architektury modernistycznej. Kiedy w 2016 roku ogłoszono plany remontowe, w przestrzeni publicznej pojawiło się dużo głosów broniących jego walorów.
Remont nie okazał się katastrofalny w skutkach, dziś trudno nazwać obiekt wyremontowanym. Biorąc pod uwagę niebezpieczeństwa, jakie dla architektury socmodernistycznej niosą za sobą wszelkie prace remontowe, trudno stwierdzić, czy to dobrze, czy też nie.
Osiedla LSM
LSM to nie tylko "osiedle Hansenów" - powstały tu też inne osiedla warte uwagi, m.in.:
- Osiedle im. Adama Mickiewicza budowane jako osiedle-ogród,
- Osiedle im. Zygmunta Krasińskiego ze słynnym Pegazem,
- Osiedle im. Henryka Sienkiewicza
- Osiedle Piastowskie,
Wypełnione rzeźbami plenerowymi, wśród zieleni i z pełną infrastrukturą stanowiły wzorcowe osiedla dla wielu innych miast. W całym Lublinie znajduje się oczywiście dużo więcej modernistycznych budynków wartych uwagi.
Autor: Julia Dragović
Zespół Szkół nr 4, al. Bielska 100 - mozaika z fasady wyburzonego ZEG-u przedstawia układ scalony.
