Główny Urząd Nadzoru Budowlanego. Co kontroluje i za co karze nadzór budowlany

Główny Urząd Nadzoru Budowlanego znany nam od 1995 roku nie jest nowym pomysłem. Budownictwo jest szczególnym obszarem ujętym w ramy prawne, więc do kontroli ich przestrzegania był i jest potrzebny szczególny organ. Obecnie jest nim Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (GINB), któremu w wykonywaniu obowiązków pomaga Główny Urząd Nadzoru Budowlanego (GUNB). Czy wynagrodzenia w nadzorze budowlanym gwarantują sprawne i uczciwe działanie w tym obszarze? Kto obecnie kieruje GUNB?

Spis treści

1. Aktualności w GUNB
2. Główny Urząd Nadzoru Budowlanego – geneza
3. Główny Urząd Nadzoru Budowlanego – zadania i kompetencje ustawowe
4. Główny Urząd Nadzoru Budowlanego i jego departamenty
5. GUNB kontroluje wyroby budowlane
6. Rejestry Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego
7. Finanse i zatrudnienie w GUNB
8. Główny Urząd Nadzoru Budowlanego przyjmuje skargi i wnioski

Aktualności w GUNB

Kierujący GUNB od 2018 roku, Norbert Książek został 10 sierpnia 2020 odwołany ze stanowiska Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego. Do czasu powołania nowego GINB premier powierzył pełnienie obowiązków Dorocie Cabańskiej. O p.o. GINB wiemy, że przedtem była dyrektorem Departamentu Gospodarki Niskoemisyjnej w Ministerstwie Rozwoju.

Główny Urząd Nadzoru Budowlanego – geneza

Już w zaborze pruskim funkcjonowała Baupolizei, czyli policja budowlana, która regulowała zasady realizacji obiektów budowlanych. Narzędziem policji budowlanej w pilnowaniu rzetelności budów i w walce z samowolami budowlanymi były szczegółowe rozporządzenia wydawane dla określonych miast, np. dla Krakowa. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę prace nad własnymi przepisami trwały kilka lat. Pierwsze Prawo budowlane („Prawo budowlane i o zabudowaniu osiedli”) weszło w życie w 1928 roku. Było to rozporządzenie Prezydenta RP, które m.in. ujednoliciło dla całego kraju normy budowlane w kwestii ograniczania samowoli budowlanej, przebiegu procesu budowlanego oraz nadzoru nad nim.

W wersji nowelizowanej rozporządzenie to obowiązywało do 1961 roku, gdy w życie weszła nowa ustawa Prawo budowlane, sankcjonująca przede wszystkim budownictwo w wydaniu gospodarki socjalistycznej, czyli głównie państwowej. Kolejne Prawo budowlane został uchwalone w roku 1974, które miało wyeliminować błędy poprzedniego w np. kwestii projektów budowlanych i samowoli budowlanych. Minęło kolejne 20 lat, podczas których coraz wyłoniły się wady przepisów w zderzeniu z realiami. Prawo budowlane uchwalone w roku 1994 zliberalizowało nieco wymogi wobec uczestników procesu budowlanego, jednocześnie powołało Główny Urząd Nadzoru Budowlanego do sprawowania kontroli nad przestrzeganiem prawa. Przez kolejne lata tak Prawo budowlane jak i działalność Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego były nowelizowane. Postanowiono jednak, że nie będzie kolejnej ustawy Prawo budowlane, w zamian ma powstać kodeks budowlany, którego nazwa ewoluowała w roku 2016 do miana Kodeksu urbanistyczno-budowlanego. Prace nad kodeksem trwają od roku 2010, w międzyczasie nowelizowane jest wciąż obowiązujące Prawo budowlane i inne akty regulujące proces budowlany (m.in. ustawa o wyrobach budowlanych, warunki techniczne jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, Prawo zamówień publicznych). Zapowiadane są też zmiany w odniesieniu do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego.     

Główny Urząd Nadzoru Budowlanego – zadania i kompetencje ustawowe

Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (GINB) jest centralnym organem administracji rządowej w sprawach administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego. Zgodnie z ustawą, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego jest wyłaniany w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, a powołuje go Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw budownictwa. GINB wykonuje zadania określone przepisami Prawa budowlanego i ustawy o wyrobach budowlanych przy pomocy Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego, jest urzędem administracji rządowej. Nadzór budowlany jest nadzorowany przez właściwego ministra od spraw budownictwa.

Do najważniejszych zadań organów nadzoru budowlanego należy kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego, a przede wszystkim kontrola zgodności wykonywania robót budowlanych z przepisami prawa budowlanego, projektem budowlanym i warunkami określonymi w decyzji o pozwoleniu na budowę, wydawanie zgód na odstępstwa od warunków technicznych, sprawdzanie posiadania przez osoby pełniące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie właściwych uprawnień do pełnienia tych funkcji, sprawdzanie stosowania przy wykonywaniu robót, wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu lub udostępnionych na rynku krajowym zgodnie z przepisami i z zamierzonym zastosowaniem. Ponadto w gestii GUNB leży kontrola działania organów administracji architektoniczno-budowlanej (wojewódzcy inspektorzy nadzoru budowlanego kontrolują starostów, a Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego wojewodów), badanie przyczyn powstawania katastrof budowlanych oraz współdziałanie z organami kontroli państwowej.

Główny Urząd Nadzoru Budowlanego i jego departamenty

Organizację Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego określa jego statut, zgodnie z którym urzędem kieruje GINB, który zatwierdza również komórki organizacyjne urzędu. Obecnie Główny Urząd Nadzoru Budowlanego to:• Departament Prawny [prowadzi postępowania administracyjne w zakresie udostępniania informacji publicznej, udział w przygotowywaniu aktów prawnych oraz ich opracowywanie pod względem legislacyjnym, udzielanie wyjaśnień przepisów prawnych z zakresu działania GUNB],• Departament Orzecznictwa Administracji Architektoniczno-Budowlanej [realizuje zadania w zakresie orzecznictwa administracyjnego w sprawach, w których GINB jest organem wyższego stopnia w stosunku do wojewódzkich organów administracji architektoniczno-budowlanej], • Departament Orzecznictwa Nadzoru Budowlanego [zadania w zakresie orzecznictwa administracyjnego w sprawach, w których GINB jest organem wyższego stopnia w stosunku do wojewódzkich inspektorów nadzoru budowlanego],• Departament Inspekcji i Kontroli Budowlanej [zadania w zakresie kontroli oraz inspekcji obiektów i robót budowlanych oraz działalności terenowych organów administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego],

• Departament Skarg i Wniosków [prowadzi postępowania administracyjne w zakresie orzecznictwa administracyjnego dotyczącego kar za nieterminowe wydawanie decyzji o pozwoleniu na budowę],

• Departament Wyrobów Budowlanych [kontrola oraz orzecznictwo w sprawach dotyczących wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu, interpretacja przepisów prawnych w sprawach indywidualnych i dla podmiotów zewnętrznych, współpraca z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jednostkami aprobującymi i certyfikującymi wyroby budowlane, Polskim Centrum Akredytacji, Polskim Komitetem Normalizacyjnym oraz jednostkami naukowo-badawczymi w sprawach wynikających z przepisów dotyczących wyrobów budowlanych];

• Biuro Organizacyjne [działalność analityczna, informacyjna, współpraca z mediami oraz organami administracji publicznej, samorządami zawodowymi, stowarzyszeniami i organizacjami pozarządowymi, sprawy pracownicze];

• Biuro Administracyjno-Finansowe [obsługa administracyjno-biurowa i transportowa GUNB, zarządzanie siedzibą GUNB przy ul. Kruczej 38/42 w Warszawie, planowanie i wykonywanie budżetu Urzędu, obsługa finansowo-księgowa];

• Wydział Ochrony Informacji Niejawnych [ochrona informacji niejawnych, kancelarii tajnej, fizyczna ochrona Urzędu, ochrona sieci teleinformatycznych].W strukturze są jeszcze: Stanowisko do spraw Audytu Wewnętrznego oraz Stanowisko do spraw Kontroli Wewnętrznej.  

Wyjaśnienia przepisów prawa dokonane w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego nie stanowią oficjalnej wykładni prawa i nie są wiążące dla organów administracji publicznej orzekających w sprawach indywidualnych. Zawierają jedynie ogólne wytyczne, którymi powinni kierować się uczestnicy procesu budowlanego oraz właściwe organy.

GUNB kontroluje wyroby budowlane

Duże kompetencje Główny Urząd Nadzoru Budowlanego ma w kwestii kontroli wyrobów budowlanych. Sprawdza u producenta i w hurtowniach budowlanych, czy dany wyrób odpowiada temu, co deklaruje producent i czy został prawidłowo wprowadzany do obrotu. Sprawdzane są dokumenty oraz pobierane próbki wyrobów. Próbki są badane przez akredytowane laboratoria, czy zachowują parametry i właściwości deklarowane przez producentów na etykietach. Od 1 stycznia 2016 wyniki tych kontroli są już jawne, w wykazie skontrolowanych wyrobów znajdziemy takie informacje jak: nazwę producenta, miejsce pobrania i wynik badania (spełnia/nie spełnia wymogów). Ustawa o wyrobach budowlanych stwierdza, że „Producent / importer, który wprowadzi do obrotu wyrób budowlany nie nadający się do zamierzonego zastosowania w zakresie zadeklarowanych właściwości użytkowych podlega karze w wysokości do 100 000 zł.”

Na stronie GUNB prowadzony jest publiczny rejestr kontroli próbek wyrobów budowlanych. Na 1 października 2018 liczba przebadanych wyrobów w tym rejestrze wynosiła 1045.

Plan kontroli wyrobów budowlanych w 2018 roku zakłada wykonanie 1004 kontroli, w tym 146 u producentów i importerów (15% kontroli) oraz  858 u sprzedawców. W ich wyniku planuje się skontrolowanie 3161wyrobów budowlanych – w tym m.in. 2213 objętych harmonizacją i wymagających oznakowania CE. Poza tym planem będą też dodatkowo kontrolowane wyroby składowane na budowach.

Najczęściej kontrolowane grupy wyrobów to te, które wpływają na bezpieczeństwo konstrukcji obiektów budowlanych (np. cementy powszechnego użytku i cementy specjalne, stal zbrojeniowa do betonu, elementy stropów, metalowe i drewniane wyroby konstrukcyjne), bezpieczeństwo pożarowe (np. drzwi o określonej odporności na ogień, wyroby stanowiące przegrody ogniowe, uszczelnienia przed ogniem oraz wyroby ogniochronne, klapy dymowe, inne urządzenia wykrywania i sygnalizacji pożaru) oraz objęte europejskimi normami zharmonizowanymi (drzwi, okna, membrany, wyroby do izolacji cieplnej,  wyroby murarskie, urządzenia do ogrzewania pomieszczeń). Trzeba też dodać, że najczęściej pobierane są próbki tych wyrobów budowlanych, co do których „istnieje wysokie prawdopodobieństwo trafienia, że będą niewłaściwe”.

Rejestry Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego

Główny Urząd Nadzoru Budowlanego prowadzi również inne rejestry, które na bieżąco charakteryzują i monitorują sytuację w budownictwie.

• Ruch budowlany to analiza danych dotyczących liczby obiektów budowlanych przekazanych do użytkowania, wydanych nakazów rozbiórek obiektów budowlanych oraz wydanych decyzji o pozwoleniu na budowę. Na stronie Urzędu, w cyklach półrocznych, znajdują się raporty o ruchu budowlanym od roku 2004.

• Katastrofy budowlane to rejestr zdarzeń, o których powiatowi lub wojewódzcy inspektorzy nadzoru budowlanego z obowiązku informują Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego. Statystyki katastrof budowlanych w Polsce są ujmowane w cyklach rocznych, a dane gromadzone są od roku 2004

• KWZWB czyli Krajowy Wykaz Zakwestionowanych Wyrobów Budowlanych. W tym wykazie gromadzone są dane i informacje dotyczące wyrobów budowlanych podlegających oznakowaniu znakiem budowlanym, niezgodnych z wymaganiami określonymi w ustawie o wyrobach budowlanych, a w szczególności dane umożliwiające identyfikację zakwestionowanego wyrobu budowlanego oraz informacje o rodzaju i zakresie niezgodności zakwestionowanego wyrobu budowlanego, środkach, jakie zastosowano w odniesieniu do zakwestionowanego wyrobu budowlanego, zagrożeniach, jakie może spowodować zakwestionowany wyrób budowlany, wraz z określeniem tych zagrożeń.
• RWDZ czyli Rejestr Wniosków, Decyzji i Zgłoszeń w sprawach budowlanych. Tu można znaleźć informację o pozwoleniach na budowę lub zgłoszenia zamierzenia budowlanego w całej Polsce. Wyszukiwarka działa jako formularz wyszukiwania, możliwe jest też wyszukiwanie na mapie.

Rejestr zawiera dane wprowadzone po 1 stycznia 2016. Są w nim wnioski o pozwolenie na budowę i decyzje o pozwoleniu na budowę oraz zgłoszenia dotyczące budowy wolno stojących budynków mieszkalnych jednorodzinnych, których obszar oddziaływania mieści się w całości na działce lub na działkach, na których zostały zaprojektowane, wolno stojących parterowych budynków stacji transformatorowych i kontenerowych stacji transformatorowych o powierzchni zabudowy do 35 m² oraz sieci: elektroenergetycznych obejmujących napięcie znamionowe nie wyższe niż 1 kV, wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych i telekomunikacyjnych. W rejestrze są  wyłącznie decyzje administracyjne, które są rozstrzygnięciami wydanymi przez właściwy organ w I instancji nadzoru architektoniczno-budowlanego. W rejestrze nie znajdziemy informacji o inwestycjach realizowanych na terenach zamkniętych.

• Centralny rejestr osób posiadających uprawnienia budowlane czyli lista osób z uprawnieniami budowlanymi (wydawanymi przez PIIB), które wyraziły zgodę na udostępnienie danych osobowych. Rejestr jest ułożony alfabetycznie, można też skorzystać z formularza wyszukiwania, który przyspiesza uzyskanie wyniku.

Finanse i zatrudnienie w GUNB

Poziom zatrudnienia i zarobki w nadzorze budowlanym W roku 2018 zatrudnienie w strukturze organów nadzoru budowlanego wynosi 3126 etatów. To średnio 6 etatów na jeden powiatowy inspektorat, w tym 3 z uprawnieniami budowlanymi. W wojewódzkich inspektoratach średnio są zatrudnione 33 osoby, w tym 13 osób z uprawnieniami budowlanymi. Poziom zatrudnienia w nadzorze budowlanym na każdym z poziomów jest niewystarczający do potrzeb. Z nadzoru budowlanego uciekają z powodu niskich wynagrodzeń najlepsi fachowcy. Średnia płaca inspektora w terenie wynosi ok. 3 tys. zł, a z dodatkami ok. 4,2 tys., w województwach odpowiednio 3,1/4,7 tys., zaś w głównym inspektoracie  4,1/6,4 tys. zł. Środki finansowe nadzoru budowlanego są niewspółmierne do potrzeb, przez co nie ma co liczyć nie tylko na wyższe zarobki, ale również na rewolucję w wyposażeniu inspektorów w nowoczesne narzędzia pracy. Budżet Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego (według ustawy budżetowej na rok 2018) to 20 669 000 zł, przewidziane dochody 124 000 zł.

Sytuacja kadrowa nadzoru budowlanego powoduje między innymi, że jak twierdzi Norbert Książek, były już Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego, w kraju pozostaje niewykrytych blisko 500 000 samowoli budowlanych. Ale nadzór budowlany robi co może – w 2017 roku powiatowe organy nadzoru budowlanego wydały w różnych sprawach 110 tys. postanowień i decyzji, tę statystykę o 21 tys. powiększyły inspektoraty wojewódzkie.

Dotychczas Głównym Urzędem Nadzoru Budowlanego kierowali: Andrzej Dobrucki  (1994-1998) Andrzej Urban (1998-2005) Marek Naglewski (2005-2007) Robert Dziwiński  (2007-2016) Jacek Szer (2015-2017)Główny Anita Oleksiak (2017-2018) Norbert Książek (2018-2020)Dorota Cabańska p.o. (od sierpnia 2020-      

Główny Urząd Nadzoru Budowlanego przyjmuje skargi i wnioski

Panuje powszechna opinia, że duża część kontroli nadzoru budowlanego jest wynikiem donosów (również w obszarze wyrobów budowlanych). W przypadku policji budowlanej takie podejście nie powinno dziwić ani szokować. Jest też sporo skarg i donosów na pracę inspektorów, a wśród nich niemało jest posądzeń o łapówki lub tzw. układy.

Skargi i wnioski skierowane do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego lub Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego można składać na kilka sposobów: - listownie (wysyłając na adres Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, ul. Krucza 38/42 00-926 Warszawa), - ustnie (zgłaszając uwagi do protokołu w siedzibie GUNB w pokoju nr 13P, wtorki, środy, czwartki i piątki w godz. 8.15 -16.15, a w poniedziałki 8.15-18.00, tel. 22 661 92 15), - mailem  (na adres Skargi.Wnioski@gunb.gov.pl), - faksem (na numer 22 661 81 42),- za pośrednictwem Elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej ePUAP. 

Przedmiotem skarg mogą być m.in. kwestie związane z zaniedbaniem lub nienależytym wykonywaniem zadań przez organy lub pracowników nadzoru budowlanego, naruszanie praworządności lub interesów skarżących, przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. Można też przekazywać wnioski w sprawie ulepszenia organizacji nadzoru budowlanego, usprawnienia pracy i zapobiegania nadużyciom, ochrony własności czy lepszego zaspokajania potrzeb ludności.

Na załatwienie skargi GUNB ma 1 miesiąc od daty wpływu od urzędu. Skargi, których rozpatrzenie nie należy w gestii Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego są niezwłocznie przekazywane do organów właściwych merytorycznie. By skargi lub wnioski zostały rozpatrzone nie mogą być anonimowe, czyli warunkiem jest podanie imienia i nazwiska (bądź nazwy) oraz adresu zgłaszającego.  

Ostatnie dane GUNB w odniesieniu do skarg i wniosków pochodzą z roku 2015, gdy zarejestrowano 2123 skargi i wnioski obywatelskie. We własnym zakresie Urząd załatwił ich 1140, 747 skierowano do innych organów, 122 skargi wymagały uzupełnienia, w przypadku 70 poinformowano o organie właściwym do załatwienia, a 44 skargi pozostały w toku załatwiania.