Uprawnieni uczestnicy procesu budowlanego. Za co odpowiada: inwestor, projektant, kierownik budowy

Uprawnieni uczestnicy procesu budowlanego, czyli osoby biorące udział w procesie budowlanym. Prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego, a także zakres odpowiedzialności, precyzyjnie określają przepisy znowelizowanej ustawy z 13 lutego 2020 o zmianie ustawy – Prawo budowlane. Nowelizacja została opublikowana w Dz.U. 18 marca pod pozycją 471 i wprowadza daleko idące zmiany w Prawie budowlanym a w tym również w prawach i obowiązkach uczestników procesu inwestycyjnego.

Przepisy ustawy Prawo budowlane nakładają na uczestników procesu inwestycyjnego różne obowiązki i stawiają określone wymagania, które należy spełnić. Należy podkreślić, że zarówno przed jak i po nowelizacji przepisy wymagają, aby uczestnicy procesu posiadali określoną wiedzę techniczną, potwierdzoną poprzez posiadanie uprawnień budowlanych. Wyjątkiem w tym zakresie jest inwestor. Artykuł 17 PB określa uczestników procesu budowlanego. Na gruncie ustawy są nimi:

• inwestor inicjujący proces budowlany,
• projektant przygotowujący projekt budowlany
• inspektor nadzoru inwestorskiego
• kierownik budowy.

Kwestią budzącą wątpliwości jest brak wśród tak określonych uczestników procesu budowlanego właściciela nieruchomości. Z tego powodu należy uznać, że lista uczestników procesu budowlanego wynikająca z art. 17 PB nie jest listą zamkniętą. Na kolejnych etapach procesu budowlanego pojawiają się bowiem kolejne podmioty tego procesu, w tym oczywiście właściciel nieruchomości, na której odbywa się proces budowlany, czy też wykonawcy lub podwykonawcy robót budowlanych. Należy podkreślić, że w większości przypadków osoba właściciela jest tożsama z osobą inwestora.

Za co odpowiada inwestor jako uczestnik procesu budowlanego

Inwestor wymieniony w treści przepisu na pierwszym miejscu, jest podmiotem inicjującym cały proces budowlany i decydującym o jego charakterze, czyli o tym, jakie jest przeznaczenie mającego powstać budynku, jego dokładne położenie, gabaryty, technologie i materiały wykorzystywane przy budowie. Do jego obowiązków należy zorganizowanie całego procesu budowlanego, przy jednoczesnym uwzględnieniu zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Inwestor jest jedynym uczestnikiem procesu budowlanego, który jest stroną postępowania administracyjnego, zmierzającego do wydania pozwolenia na budowę, czy innych postępowań, dla których podstawę prawno-materialną stanowią przepisy PB.

Inwestorem jest najczęściej osoba, która nie ma na co dzień do czynienia z budową, nie posiada kwalifikacji ani wiedzy technicznej. Inwestor bezpośredni może zatem w drodze umowy o zastępstwo inwestycyjne zlecić swoje zadania w całości lub części wyspecjalizowanemu, prowadzącemu działalność w tym zakresie, inwestorowi zastępczemu.

Inwestor jako uczestnik procesu budowlanego jest w szczególności zobowiązany zapewnić:
1) opracowanie projektu budowlanego, a także w razie potrzeby – innych projektów;
2) objęcie kierownictwa budowy przez kierownika budowy;
3) opracowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
4) wykonanie i odbiór robót budowlanych;
5) w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót budowlanych lub warunkami gruntowymi - nadzór nad wykonywaniem prac budowlanych – przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych.

Inwestor może również ustanowić inspektora nadzoru inwestorskiego na budowie, a także zobowiązać projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego. Chyba że już wcześniej właściwy organ architektoniczno-budowlany, w decyzji o pozwoleniu na budowę, nałożył na inwestora obowiązek ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego oraz zapewnienia nadzoru autorskiego.

Za co odpowiada inspektor nadzoru budowlanego jako uczestnik procesu budowlanego

Udział inspektora nadzoru inwestorskiego w procesie budowlanym jest zasadniczo uzależniony od decyzji inwestora. Tylko w przypadkach robót o dużym stopniu skomplikowania lub wymagających specjalnego nadzoru ze względu na warunki gruntowe (art. 18 ust. 1 pkt. 5) PB) udział inspektora nadzoru inwestorskiego jest obligatoryjny. Zgodnie z art. 19 ust. 1 PB właściwy organ może w decyzji o pozwoleniu na budowę nałożyć na inwestora obowiązek ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego, a także obowiązek zapewnienia nadzoru autorskiego, w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania obiektu lub robót budowlanych, bądź przewidywanym wpływem na środowisko.

W przypadku udziału inspektora nadzoru inwestorskiego w procesie budowlanym do jego podstawowych obowiązków należy:
1) reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem i pozwoleniem na budowę, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej;
2) sprawdzanie jakości wykonywanych robót i wbudowanych wyrobów budowlanych, a w szczególności zapobieganie zastosowaniu wyrobów wadliwych i niedopuszczonych do stosowania w budownictwie;
3) sprawdzanie i odbiór robót budowlanych ulegających zakryciu lub zanikających, uczestniczenie w próbach i odbiorach technicznych instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych oraz przygotowanie i udział w czynnościach odbioru gotowych obiektów budowlanych i przekazywanie ich do użytkowania;
4) potwierdzanie faktycznie wykonanych robót oraz usunięcia wad, a także – na żądanie inwestora – kontrolowanie rozliczeń budowy.

Wskazując na uprawnienia, inspektor nadzoru inwestorskiego ma prawo:
1) wydawać kierownikowi budowy lub kierownikowi robót polecenia, potwierdzone wpisem do dziennika budowy, dotyczące: usunięcia nieprawidłowości lub zagrożeń wykonania prób lub badań, także wymagających odkrycia robót lub elementów zakrytych, przedstawienia ekspertyz dotyczących prowadzonych robót budowlanych i dowodów dopuszczenia do stosowania w budownictwie wyrobów budowlanych oraz urządzeń technicznych;
2) żądać od kierownika budowy lub kierownika robót: dokonania poprawek, bądź ponownego wykonania wadliwie wykonanych robót wstrzymania dalszych prac budowlanych w przypadku, gdy ich kontynuacja mogłaby wywołać zagrożenie, bądź spowodować niedopuszczalną niezgodność z projektem lub pozwoleniem na budowę.

W zakresie obowiązków inspektora nadzoru nic się nie zmieniło, jednakże należy pamiętać, że jednym z jego obowiązków jest sprawowanie nadzoru nad zgodności prac budowlanych z projektem budowanym, który teraz, zgodnie z art. 34, będzie się składał z trzech odrębnych opracowań.

Projektant jako uczestnik procesu budowlanego

Uczestnictwo projektanta w procesie budowlanym wydaje się sprawą oczywistą, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że aby uzyskać pozwolenie budowlane trzeba złożyć wniosek z projektem budowlanym i wszystkimi wymaganymi uzgodnieniami. Nowelizacja pozmieniała w tym zakresie obowiązki projektanta.

Zgodnie ze znowelizowanym Art. 20. 1. do podstawowych obowiązków projektanta należy:

1) opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z wymaganiami ustawy, ustaleniami określonymi w decyzjach administracyjnych dotyczących zamierzenia budowlanego, obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej;
1a) zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu budowlanego osób posiadających uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności;
„1aa)  wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez osoby, o których mowa w pkt 1a, opracowań projektowych, zapewniające uwzględnienie zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy, z uwzględnieniem specyfiki projektu budowlanego, oraz zapewnienie zgodności projektu technicznego z projektem zagospodarowania działki lub terenu oraz projektem architektoniczno-budowlanym;”,
1b) sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu budowlanego, uwzględnianej w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
1c) określenie obszaru oddziaływania obiektu;
2) uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń rozwiązań projektowych w zakresie wynikającym z przepisów;
3) wyjaśnianie wątpliwości dotyczących projektu i zawartych w nim rozwiązań;
3a) sporządzanie lub uzgadnianie indywidualnej dokumentacji technicznej, o której mowa w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1570 oraz z 2018 r. poz. 650);
4) sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub organu administracji architektoniczno-budowlanej w zakresie:
a) stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem,
b) uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.
2. Projektant zapewnia sprawdzenie projektu architektoniczno-budowlanego oraz technicznego pod względem zgodności z przepisami, w tym techniczno budowlanymi, przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane do projektowania bez ograniczeń w odpowiedniej specjalności.”,
3. Obowiązek, o którym mowa w ust. 2, nie dotyczy:
1) zakresu objętego sprawdzaniem i opiniowaniem na podstawie przepisów szczególnych;
2) projektów obiektów budowlanych o prostej konstrukcji, jak: budynki mieszkalne jednorodzinne, niewielkie obiekty gospodarcze, inwentarskie i składowe.

Warte podkreślenia są uprawnienia projektanta w trakcie realizacji budowy, wymienione w art. 21 a mianowicie: prawo wstępu na teren budowy i dokonywania zapisów w dzienniku budowy, dotyczących jej realizacji, a także żądania poprzez wpis do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz wykonywania ich niezgodnie z projektem. Poniżej przytaczamy ten artykuł w całości.

Art. 21. Projektant, w trakcie realizacji budowy, ma prawo:

1) wstępu na teren budowy i dokonywania zapisów w dzienniku budowy dotyczących jej realizacji;
2) żądania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie:
a) stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia,
b) wykonywania ich niezgodnie z projektem.

Za co odpowiada kierownik budowy, gdy wymagane jest pozwolenie na budowę

Wyznaczenie kierownika budowy jest wymagane tylko w przypadku procesu budowlanego, dla którego niezbędne jest uzyskanie pozwolenia na budowę. Dodatkowo, organ administracji architektoniczno-budowlanej może wyłączyć, w drodze decyzji, obowiązek powołania kierownika, jeżeli jest to uzasadnione nieznacznym stopniem skomplikowania robót budowlanych lub innymi ważnymi względami. Z unormowań Pb oraz roli, jaką odgrywa w procesie budowlanym kierownik budowy, wynika, że na budowie może funkcjonować wyłącznie jeden kierownik budowy.

Zgodnie z art. 22., po nowelizacji do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy:

1) protokolarne przejęcie od inwestora i odpowiednie zabezpieczenie terenu budowy wraz ze znajdującymi się na nim obiektami budowlanymi, urządzeniami technicznymi i stałymi punktami osnowy geodezyjnej oraz podlegającymi ochronie elementami środowiska przyrodniczego i kulturowego;
2) prowadzenie dokumentacji budowy;
3) zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu oraz zorganizowanie budowy i kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z projektem lub
pozwoleniem na budowę, przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy;
3a) koordynowanie realizacji zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia:
a) przy opracowywaniu technicznych lub organizacyjnych założeń planowanych robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów, które mają być prowadzone jednocześnie lub kolejno,
b) przy planowaniu czasu wymaganego do zakończenia robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów;
3b) koordynowanie działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawartych w przepisach, o których mowa w art. 21a ust. 3, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
3c) wprowadzanie niezbędnych zmian w informacji, o której mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1b, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, wynikających z postępu wykonywanych robót budowlanych;
3d) podejmowanie niezbędnych działań uniemożliwiających wstęp na budowę osobom nieupoważnionym;
3e) zapewnienie przy wykonywaniu robót budowlanych stosowania wyrobów, zgodnie z art. 10;
4) wstrzymanie robót budowlanych w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłoczne zawiadomienie o tym właściwego organu;
5) zawiadomienie inwestora o wpisie do dziennika budowy dotyczącym wstrzymania robót budowlanych z powodu wykonywania ich niezgodnie z projektem;
6) realizacja zaleceń wpisanych do dziennika budowy;
7) zgłaszanie inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanych robót ulegających zakryciu bądź zanikających oraz zapewnienie dokonania wymaganych przepisami lub ustalonych w umowie prób i sprawdzeń instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych przed zgłoszeniem obiektu budowlanego do odbioru;
8) przygotowanie dokumentacji powykonawczej obiektu budowlanego;
9) zgłoszenie obiektu budowlanego do odbioru odpowiednim wpisem do dziennika budowy oraz uczestniczenie w czynnościach odbioru i zapewnienie usunięcia stwierdzonych wad, a także przekazanie inwestorowi oświadczenia, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 2.

W tym miejscu zaznaczyć należy, że uchylony został art. 42. ust 2, który w punkcie 2 nakazywał kierownikowi prowadzenie dziennika budowy lub rozbiórki a w jego miejsce wprowadzono art. 45.1., którego część brzmienia prezentujemy poniżej:

„Art. 45. 1. W przypadku robót budowlanych wymagających ustanowienia kierownika budowy prowadzi się:

1)     dziennik budowy;
2)     dziennik rozbiórki – w przypadku robót budowlanych polegających wyłącznie na rozbiórce;
3)     dziennik montażu – w przypadku robót budowlanych polegających wyłącznie na montażu.

2. Dziennik budowy stanowi urzędowy dokument przebiegu robót budowlanych oraz zdarzeń i okoliczności zachodzących w toku wykonywania tych robót.
3. Za prowadzenie dziennika budowy odpowiada kierownik budowy.

Bardzo istotną zmianę w obowiązkach kierownika budowy wprowadza nowy Art. 45a. 1.

„Art. 45a. 1. Przed rozpoczęciem budowy kierownik budowy jest obowiązany:

1)     zabezpieczyć teren budowy lub rozbiórki;
2)     potwierdzić wpisem w dzienniku budowy otrzymanie od inwestora zatwierdzonego projektu budowlanego oraz o ile jest wymagany – projektu technicznego;
3)     umieścić na terenie budowy, w widocznym miejscu:
a)     tablicę informacyjną oraz
b)     ogłoszenie zawierające dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia – w przypadku budowy, na której przewiduje się prowadzenie robót budowlanych trwających dłużej niż 30 dni roboczych i jednoczesne zatrudnienie co najmniej 20 pracowników lub   przewidywany zakres robót budowlanych przekracza 500 osobodni.

Odwołując się do uprawnień kierownika budowy, może on:

1) występować do inwestora o zmiany w rozwiązaniach projektowych, jeżeli są one uzasadnione koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa realizacji robót budowlanych lub usprawnienia procesu budowy;
2) ustosunkowywać się w dzienniku budowy do zaleceń w nim zawartych.

Nie dopuszcza się łączenia funkcji kierownika budowy i inspektora nadzoru inwestorskiego. Wynika to z charakteru obu tych funkcji, jako że zadaniem inspektora nadzoru jest przede wszystkim wykonywanie czynności kontrolnych, także w stosunku do kierownika budowy. Połączenie tych funkcji uniemożliwiałoby dokonywanie skutecznej i obiektywnej kontroli całego procesu budowlanego.

Czy potrzebny kierownik budowy na budowie prowadzonej na podstawie zgłoszenia

Ustawodawca przewiduje uproszczony tryb dla szczególnego rodzaju robót, które nie wymagają wydania decyzji w przedmiocie pozwolenia na budowę. W przypadku niektórych robót m.in. obiektów związanych z produkcją rolną, drobnych budynków o charakterze gospodarczym (garaże, wiaty, ganki itp.) oraz przyłączy do mediów oraz sieci  (sieci telekomunikacyjnej, elektroenergetycznych, wodociągowych, kanalizacyjnych itp.) czy przebudowy tych obiektów, ustawodawca przewiduje wyłącznie zgłoszenie do organu administracji architektoniczno-budowlanego, który wyłącznie może złożyć sprzeciw w terminie 21 dni. Wskazać przy tym należy, że inwestor może zamiast zgłoszenia złożyć wniosek o wydanie pozwolenia na budowę.

W przypadku budowy ze zgłoszenia, inwestor nie ma potrzeby powoływania kierownika budowy. Do wyjątkowych wskazanych w ustawie, które nakazują powołanie kierownika budowy należy budowa:

1)     wolno stojących budynków mieszkalnych jednorodzinnych, których obszar oddziaływania mieści się w całości na działce lub działkach, na których zostały zaprojektowane;
2)     sieci:
a)     elektroenergetycznych obejmujących napięcie znamionowe nie wyższe niż 1 kV,
b)     wodociągowych,
c)     kanalizacyjnych,
d)     cieplnych,
e)     gazowych o ciśnieniu roboczym nie wyższym niż 0,5 MPa;
3)     wolno stojących parterowych budynków stacji transformatorowych i kontenerowych stacji transformatorowych o powierzchni zabudowy do 35 m²;
4)     obiektów budowlanych, niewymienionych w pkt 2, 3 i 5–30 oraz w ust. 2, usytuowanych na terenach zamkniętych, ustalonych decyzją Ministra Obrony Narodowej lub ministra właściwego do spraw wewnętrznych, z wyłączeniem budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej;
27)   podbudowy słupowej dla telekomunikacyjnych linii kablowych;
30)   stacji regazyfikacji LNG o pojemności zbiornika magazynowania gazu do 10 m³.

Uczestnicy procesu budowlanego podsumowanie

Jak widać z zaprezentowanego tekstu nowelizacja wprowadziła szereg zmian w obowiązkach wszystkich uczestników procesu budowlanego. Nie zmieniło się to, że uczestnicy procesu budowlanego, z wyłączeniem inwestora, powinni mieć uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności. Zgodnie z art. 14 ust. 1 PB uprawnienia budowlane są udzielane w specjalnościach: architektonicznej, konstrukcyjno-budowlanej, inżynieryjnej (drogowej, mostowej, kolejowej, wyburzeniowej), instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń (telekomunikacyjnych, cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych, kanalizacyjnych oraz elektrycznych i elektroenergetycznych). W zakresie tych specjalności mogą być ponadto wyodrębniane specjalizacje techniczno-budowlane. Uprawnienia do projektowania lub kierowania robotami budowlanymi mają co do zasady zapewnić odpowiednią jakość oraz bezpieczeństwo wykonywania tych robót, jak również w rezultacie, samych obiektów i urządzeń.