Ustawa o samorządach zawodowych inżynierów budownictwa i architektów – historia
Pierwszą ustawę o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa Sejm uchwalił 15 grudnia 2000r. Dostosowała ona polskie prawodawstwo do aktów prawnymi Unii Europejskiej w obszarach "swobody przepływu osób" i "swobody świadczenia usług", stwarzając podstawy prawne do wykonywania tych zawodów w Polsce przez cudzoziemców.
Samorządy zawodowe zgodne z wytycznymi UE
Ustawodawstwo polskie nie zawierało dotychczas przepisów nawiązujących do Dyrektywy 89/48/EWG z 21 grudnia 1988, dotyczącej ogólnego systemu uznawania dyplomów szkół wyższych uzyskanych po ukończeniu co najmniej trzyletniej nauki i praktyki, a także środków mających ułatwić rzeczywistą realizację prawa do swobodnego prowadzenia działalności gospodarczej oraz swobody świadczenia usług. Biorąc pod uwagę stanowisko negocjacyjne Polski w powyższym obszarze dla określenia ram czasowych procesu harmonizacji i implementacji prawa wspólnotowego, Rząd RP przyjął datę 31 grudnia 2002 roku jako datę gotowości Polski do członkostwa w Unii Europejskiej z warunkiem, że Polska akceptuje całość acquis commnautaire w wymienionym obszarze.
Zadania samorządów zawodowych w budownictwie
Utworzenie samorządu zawodowego architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów było zgodne z długoletnimi staraniami środowisk zawodowych oraz spełnia wymogi Konstytucji RP - zawody te są bowiem zawodami zaufania publicznego wymagającymi szczególnych uregulowań prawnych, zapewniających wysoki poziom świadczonych przez nich usług oraz uczciwą konkurencję.
Samorządy ustalają zasady etyki zawodowej i sprawują nadzór nad jej przestrzeganiem. Mają również wpływ poprzez opiniowanie na ustalanie programów kształcenia zawodowego architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów.
Przynależność do samorządu zawodowego
Jako podstawowe kryterium przynależności do izb, które stanowią jednostkę organizacyjną samorządu zawodowego posiadającą osobowość prawną, przyjęto fakt posiadania przez potencjalnych członków uprawnień budowlanych nadawanych na podstawie obowiązującej ustawy Prawo budowlane w specjalnościach i zakresie tam określonym oraz uprawnień budowlanych uzyskanych przed dniem jej wejścia w życie albo uprawnień urbanistycznych uzyskanych na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, uprawnień do projektowania w planowaniu przestrzennym uzyskanych na podstawie ustawy o planowaniu przestrzennym lub kwalifikacji określonych w art. 5 ust. 3 ustawy. Skuteczność działania samorządów zawodowych zapewnia przyjęcie zasady, uzależniającej możliwość wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie oraz samodzielnego projektowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej lub kierowania zespołem prowadzącym takie projektowanie od uzyskania wpisu na listę członków właściwej izby samorządu zawodowego (obligatoryjność przynależności). Osoby, które zaprzestaną wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie lub czynności urbanisty mogą wnioskować o zawieszenie ich w prawach członka izby. Ustawa o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budowlanych oraz urbanistów wprowadza ramowe uregulowania organizacyjne i kompetencyjne pozostawiając aktom wewnętrznym, takim jak statuty i regulaminy szczegółowe określenie kompetencji organów i zasad wyboru władz. Rozwiązania podobne funkcjonują w innych ustawach dotyczących samorządów zawodowych i sprawdziły się w praktyce osób wykonujących wolne zawody.
Organizacja samorządów zawodowych
Ustawa zapewnia ochronę osobom korzystającym z usług wprowadzając obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej za wyrządzone szkody przy wykonywaniu tych zawodów. Upoważnia ponadto ministra właściwego do spraw finansów publicznych do określenia, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw architektury i budownictwa oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, po zasięgnięciu opinii samorządów zawodowych, ogólnych warunków ubezpieczenia (daty powstania obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, podstawowego zakresu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia określonej kwotowo oraz zakresu praw i obowiązków ubezpieczonego i zakładu ubezpieczeń). Brak powyższych postanowień w ustawie mógłby uniemożliwić w praktyce realizację obowiązku ubezpieczenia przez architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów.
Utworzone samorządy przejęły od organów administracji rządowej kompetencje w zakresie nadawania i pozbawiania uprawnień budowlanych oraz nadawania tytułu rzeczoznawcy budowlanego, a także prowadzenia postępowań w sprawie odpowiedzialności zawodowej.
Obok odpowiedzialności zawodowej ustawa wprowadza odpowiedzialność dyscyplinarną, od której wyłączone są czyny podlegające odpowiedzialności zawodowej oraz naruszające przepisy dotyczące porządku i dyscypliny pracy, określone w Kodeksie pracy. Podkreślenia wymaga fakt, że ustawy jest ściśle skorelowana z ustawą Prawo budowlane i ustawą o zagospodarowaniu przestrzennym.
Działalność samorządów będzie finansowana z własnego majątku. Izby mogą prowadzić działalność gospodarczą, z wyłączeniem działalności polegającej na wykonywaniu usług w zakresie obsługi inwestycyjnej, projektowania architektonicznego, konstrukcyjno-budowlanego lub urbanistycznego, robót budowlanych oraz rzeczoznawstwa budowlanego. Wpływy z tej działalności zostaną przeznaczone na koszty jego utrzymania.
Ministrowie właściwi do spraw architektury i budownictwa oraz gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej powołali Komitety Organizacyjne Izby Architektów (IARP), Inżynierów Budownictwa (PIIB) oraz Urbanistów [Izba Urbanistów została postawiona w stan likwidacji w roku 2014, po wejściu w życie ustawy o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych, a zawód urbanisty przestał być zawodem o statusie zawodu zaufania publicznego - czytaj: Znika samorząd urbanistów], po zasięgnięciu opinii stowarzyszeń zawodowych i naukowo-technicznych, zapewnili środki na ich działanie oraz zatwierdzili koszty działania Komitetów. Do czasu wyborów organów Krajowych Izb Samorządów Zawodowych, Komitety posiadały uprawnienia Krajowych Rad Izb.
