Jaki wpływ specustawa w sprawie koronawirusa ma na realizację inwestycji i umów o roboty budowlane?

Ustawa z 2 marca 2020 o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 oraz wywołanych nim sytuacji kryzysowych pozwala na wyłączenie stosowania określonych przepisów prawa. Najpewniej chodzi o budowę lub przebudowę obiektów, aby je dostosować do pełnienia funkcji szpitali lub izolatek i aspekt realizacji umów o roboty budowlane w okresie pandemii m.in. o wysokość ustalonego w umowie wynagrodzenia.

Specjalistka w zakresie prawa nieruchomości i procesów inwestycyjno-budowlanych, adwokat Magdalena Hajduk z Kancelarii Ślązak, Zapiór i Wspólnicy* przeanalizowała, jaki wpływ na prawo regulujące proces budowlany i osoby zatrudnione w budownictwie ma koronawirus. Przede wszystkim ekspertka zwraca uwagę na wytyczne przy budowie lub przebudowie obiektów, które miałyby być dostosowane do pełnienia funkcji szpitali lub izolatek oraz przeanalizowała, jak obecna sytuacja może przekładać się na wysokość wynagrodzenia za roboty budowlane w związku z realizowanymi inwestycjami.

Kiedy specustawa wprowadza wyłączenie przepisów Prawa budowlanego?

Ustawa z 2 marca 2020 o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, która weszła w życie 8 marca, pozwala na wyłączenie stosowania określonych przepisów prawa, lecz wyłącznie w związku z działaniami przeciwko rozprzestrzeniającemu się koronawirusowi. Ustawa nie precyzuje, o jakich dokładnie działaniach mowa. Możemy zakładać, że chodzi o budowę lub przebudowę obiektów, aby je dostosować do pełnienia funkcji szpitali lub izolatek.

W tym zakresie specustawa pozwala na wyłączenie stosowania przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz.U. z 2019 r. poz. 1186, z późn. zm.3), ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2020 r. poz. 293) oraz ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2020 r. poz. 282).

W praktyce oznacza to, że:

• zniknie wymóg ubiegania się o pozwolenie na budowę lub obowiązek dokonania zgłoszenia robót;
• organ nie będzie również zatwierdzał projektu budowlanego, co więcej projekt taki co do zasady nie będzie musiał w ogóle powstać;
• w konsekwencji roboty budowlane zrealizowane w ramach wyłączonego stosowania Prawa budowlanego nie będą następnie uznane za samowolę budowlaną. Inwestor nie będzie zobowiązany do legalizacji wykonanych robót budowlanych.

Ponadto:

1. Wyłączenie stosowania ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zdejmuje obowiązek realizacji inwestycji w zgodzie z założeniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W takich warunkach dopuszczalna będzie budowa na terenie bez formalnego dostępu do drogi publicznej. Nie będzie również przeszkód w tym, aby budowany obiekt swoją kubaturą odbiegał od obiektów pozostających w linii zabudowy.
2. Wyłączenie stosowania ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oznacza, że nie będzie konieczne przestrzeganie przepisów dotyczących obligatoryjnego pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków właściwego dla miejsca położenia zabytku, w odniesieniu do robót budowlanych związanych z zabytkiem wpisanym do rejestru zabytków.
3. W przypadku konieczności poszerzenia bazy do udzielania świadczeń zdrowotnych nie stosuje się przepisów wydanych na podstawie art. 22 ust. 3, 4 i 4a ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Przepisy te dotyczą aktów wykonawczych, wydawanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia oraz ministra sprawiedliwości, poprzedzonych zasięgnięciem niezbędnych uzgodnień i opinii, o następującej tematyce:

• szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą;
• szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu leczniczego dla osób pozbawionych wolności;
• szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia, urządzenia i obiekty podmiotów leczniczych będących jednostkami budżetowymi i jednostkami wojskowymi, dla których podmiotem tworzącym jest Minister Obrony Narodowej oraz standardów organizacyjnych opieki zdrowotnej w wybranych dziedzinach medycyny lub w określonych podmiotach wykonujących działalność leczniczą, o których mowa wyżej.

Wszystkie wyżej opisane regulacje przestaną obowiązywać po upływie 180 dni od dnia wejścia w życie specustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Specustawa o kontraktach realizowanych w ramach zamówień publicznych

Zgodnie z obowiązującą ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, do zamówień na usługi, dostawy lub roboty budowlane udzielanych w związku z zapobieganiem lub zwalczaniem epidemii na obszarze, na którym ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii, nie stosuje się przepisów o zamówieniach publicznych (art. 46c). Po raz kolejny pojawia się zatem ograniczenie przedmiotowe do zamówień udzielanych w związku z zapobieganiem lub zwalczaniem epidemii. W innych sprawach, pomimo trwającego stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii, obowiązkowe będzie stosowanie Prawa zamówień publicznych.

Nadzwyczajna zmiana w realizacji umów o roboty budowlane

Obecnie każdy pracodawca powinien podjąć działania, które mają na celu zmniejszenie ryzyka rozprzestrzeniania się koronawirusa. Dotyczy to rzecz jasna również firm budowlanych. Jeżeli jednak przeanalizujemy aspekt realizacji umów o roboty budowlane w okresie pandemii oraz związanych z tym trudności, między innymi w dostawie towarów, nasuwa się pytanie o wysokość ustalonego w umowie wynagrodzenia.

W prawie cywilnym funkcjonuje tak zwana reguła rebus sic stantibus. Oznacza to, że w sytuacji gdy z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków, spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może, po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może, w miarę potrzeby, orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi powyżej.

Wydaje się, że w obecnej sytuacji mamy do czynienia właśnie z nadzwyczajną zmianą stosunków. Spójrzmy na wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 września 2013 r. (sygn. akt VI ACa 71/13). W orzeczeniu tym Sąd Apelacyjny wskazał, że przez nadzwyczajną zmianę stosunków rozumieć należy sytuację, która zdarza się rzadko, a jednocześnie jest niezwykła, niebywała, wyjątkowa, normalnie niespotykana. Zdaniem Sądu nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć tło przyrodnicze (nieurodzaj, niezwykle surowa zima), jak i społeczne (wojna, gwałtowna zmiana ustroju politycznego). Przykładami zdarzeń powodujących nadzwyczajną zmianę są epidemie, operacje wojenne, strajki generalne, różnego rodzaju klęski żywiołowe, nadzwyczajną, szczególnie głęboką zmianę sytuacji gospodarczej, objawiającą się hiperinflacją, gwałtownym spadkiem dochodu narodowego, masowymi upadłościami przedsiębiorstw, ale również mogą to być zaskakujące zmiany stawek celnych lub podatkowych.

Sytuacja zmienia się dynamicznie. Nie sposób na tę chwilę przewidzieć, jak i kiedy się ona zakończy. Miejmy zatem na uwadze, że przepisy prawa, w tym specustawa, przewidują nadzwyczajne mechanizmy, które mają pomóc przetrwać ten bezprecedensowy stan.