Odzież robocza. Jak dobrze wybrać odzież roboczą? Przeczytaj PORADNIK zanim kupisz

Odzież robocza i wyposażenie w nią pracowników to chyba jeden z najbardziej znanych obszarów związanych z działalnością pracodawców w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jak dobrać odzież roboczą dla pracowników? Czym się różni odzież ochronna od odzieży roboczej? Jakie są obowiązki pracodawcy w tej kwestii?

W artykule:

• Odzież robocza - co mówią przepisy?
• Odzież robocza i ochronna - różnice
• Odzież robocza - jak dobrać odpowiednią?
• Jaki materiał na odzież roboczą?
• Odzież robocza - jakość wykonania
• Odzież robocza a ocena ryzyka zawodowego
• Dopasowana odzież robocza

Odzież robocza - co mówią przepisy?

Zgodnie z art. 237 Kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany nieodpłatnie dostarczyć pracownikom odzież i obuwie robocze w sytuacji, gdy ich odzież własna może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, a także gdy wymagają tego względy technologiczne, sanitarne lub związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Jednocześnie stanowi ona własność pracodawcy, w związku z czym jest on zobowiązany do zapewnienia rozwiązań umożliwiających pranie, konserwację, naprawę lub odpylanie czy odkażanie w taki sposób, aby nie utraciła wymaganych właściwości użytkowych i ochronnych.

• Czytaj też: Bezpieczeństwo na budowie. Zbiór zasad BHP na budowie

Przepisy dotyczące bezpieczeństwa pracy precyzyjnie wskazują odpowiedzialność pracodawcy w zakresie wyposażenia pracowników w odzież roboczą, a jednocześnie wyraźnie zaznaczają obowiązek pracownika dotyczący faktycznego stosowania wyposażenia podczas pracy. Ponieważ podstawowe uregulowania w tym zakresie można znaleźć zarówno w przepisach powszechnych (Kodeks pracy), jak i wewnątrzzakładowych (regulamin zakładu), wydawać by się mogło, że całe zagadnienie nie powinno przysparzać większych problemów na etapie realizacji.

Brakuje jednak pewnego uszczegółowienia – nie istnieją bowiem zapisy prawne określające wprost, jaką odzież roboczą należy zapewnić dla konkretnych potrzeb i stanowisk pracy. Oczywiście każdy zakład powinien dysponować wewnętrzną tabelą przydziału odzieży i obuwia roboczego, wskazującą typy stanowisk pracy, na których konieczne jest ich stosowanie, charakter, przewidywane okresy używalności itp. Jest to wystarczające rozwiązanie, ale tylko wtedy, gdy przydział dla poszczególnych stanowisk pracy został wykonany po faktycznej analizie czynności, które będzie wykonywać określona grupa osób, warunków, w jakich będą przebywać, a także gdy na etapie dokonywania zakupu zostaną wzięte pod uwagę nie tylko walory estetyczne produktów, ale przede wszystkich ich cechy użytkowe.

• Czytaj też: Wypadek na budowie. Co tydzień ginie człowiek pracujący w budownictwie

Wyposażając pracowników w odzież roboczą, należy być w pełni świadomym, że będzie ona miała bezpośredni wpływ na ich zdolność do bezpiecznego realizowania powierzonych zadań. Źle dobrana może zarówno być źródłem uciążliwości fizycznych (np. ograniczenie swobody ruchu czy drażniący skórę materiał), jak i prowadzić do powstawania sytuacji skrajnie niebezpiecznych, mogących skutkować wystąpieniem urazów (np. ubranie, które nie chroni przed odpryskiem spawalniczym lub działaniem substancji niebezpiecznych).

Odzież robocza i ochronna - różnice

Odzież robocza i odzież ochronna - pojęcia te często używane są jako synonimy, szczególnie w mowie potocznej, jednak ich rzeczywiste znaczenie jest diametralnie różne.Odzież roboczą stanowi wyposażenie, które ma na celu jednoczesną ochronę zdrowia pracownika, a także zabezpieczenie przed zniszczeniem jego własnego ubrania. Do najczęściej spotykanego można zaliczyć spodnie ogrodniczki, spodnie do pasa, kamizelki, bluzy robocze, koszule, ocieplacze, kurtki, bluzy polarowe czy czapki.

Odzież ochronna z kolei sama w sobie stanowi zabezpieczenie przed występującymi w środowisku pracy zagrożeniami, np. czynnikami chemicznymi, biologicznymi czy zagrożeniem mechanicznym. Utożsamiane są z nią również środki ochrony indywidualnej, a więc wszelkie wyposażenie noszone lub trzymane przez pracownika w celu zabezpieczenia przed powstaniem urazu, np. hełmy, okulary, maski przeciwpyłowe, przyłbice czy rękawice.Zgodnie z obowiązującym od 21 kwietnia 2018 roku Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej (które uchyla dyrektywę Rady 89/686/EWG) w zakresie odzieży ochronnej wyróżnia się następujący podział:Kategoria I – odzież ochronna zabezpieczająca przed minimalnymi zagrożeniami. Są to proste ubrania, a ich poziom skuteczności może ocenić sam użytkownik. Do tej grupy zalicza się odzież wcześniej zwaną roboczą oraz ubrania z impregnowanych tkanin ochronnych (np. trudnopalnych, kwasoochronnych, pyłochłonnych), niepodlegające procedurze oceny zgodności przez jednostki notyfikowane. Kategoria I obejmuje najczęściej odzież zabezpieczającą przed:

• zabrudzeniami nieszkodliwymi dla zdrowia, np. środkami czystości o słabym działaniu, których skutki są łatwo odwracalne (np. fartuchy robocze, kombinezony, ubrania drelichowe, koszule robocze),
• uszkodzeniami mechanicznymi o powierzchownych skutkach,
• zagrożeniami związanymi z gorącym czynnikiem o niewielkim stopniu zagrożenia (np. ubrania i fartuchy z tkanin niepalnych lub trudnopalnych),
• czynnikami atmosferycznymi (np. odzież ocieplana, przeciwdeszczowa).

Kategoria II – odzież chroniąca przed konkretnym czynnikiem, niezagrażającym życiu i niepowodującym poważnego i trwałego uszczerbku na zdrowiu. Do tej grupy zalicza się m.in. odzież:

• zabezpieczającą przed przecięciem (fartuchy antyprzecięciowe, odzież dla pracowników leśnych),
• dla spawaczy,
• dla pracowników narażonych na kontakt z silnymi substancjami chemicznymi (np. w galwanizerniach),
• ostrzegawcza (np. dla drogowców).

Kategoria III – specjalistyczna odzież ochronna zabezpieczająca przed czynnikami mogącymi spowodować najgroźniejsze następstwa dla użytkownika, a których bezpośrednich skutków działania nie można zidentyfikować w odpowiednim czasie. Do tej grupy należy odzież chroniąca m.in. przed:

• niebezpiecznymi dla zdrowia substancjami i mieszaninami chemicznymi i biologicznymi – specjalistyczne kombinezony przeciwchemiczne, przeciwbiologiczne,
• promieniowaniem jonizującym.

Odzież robocza - jak dobrać odpowiednią?

Głównym parametrem, na który należy zwrócić uwagę podczas wyboru odzieży roboczej, są właściwości użytkowe oraz ich dopasowanie do konkretnego środowiska pracy, a w przypadku odzieży ochronnej również do charakterystyki występujących w danym procesie pracy zagrożeń. Niemniej jednak przed podjęciem ostatecznej decyzji warto zweryfikować jeszcze jeden istotny element – sposób wykonania odzieży roboczej oraz charakter materiału, z jakiego jest wyprodukowana.

Jaki materiał na odzież roboczą?

Na chwilę obecną najbardziej powszechne zastosowanie przy produkcji odzieży dla pracowników mają bawełna, poliester, elastan, akryl, poliamid oraz mieszanki poszczególnych materiałów. Każda z tych tkanin ma zalety, lecz równocześnie nieco inne właściwości użytkowe, które mogą mieć bezpośredni wpływ na sposób funkcjonowania pracownika.

Bawełna jest włóknem naturalnym, dobrze przepuszczającym powietrze. Lekkość tego materiału i zdolność do oddychania sprawia, że dobrze sprawdza się w środowiskach suchych oraz ciepłych. Ubrania wykonane wyłącznie z bawełny nie będą się jednak nadawały do wykonywania prac w miejscach wilgotnych czy realizacji zadań podczas zmiennych warunków atmosferycznych na terenie zewnętrznym (np. prace budowlane).Poliester z kolei jest włóknem syntetycznym, stosunkowo łatwym w pielęgnacji, charakteryzującym się dużą wytrzymałością. Podobnymi właściwościami cechuje się poliamid. Odzież lub jej fragmenty wykonane z materiału z domieszką tych włókien będą dużo odporniejsze na uszkodzenia mechaniczne, ścieranie lub kontakt z czynnikami materialnymi (np. podczas realizacji prac murarskich, zadań w dziale utrzymania ruchu czy czynności transportowych).Elastan oraz akryl to z kolei włókna bardziej rozciągliwe i sprężyste, a jednocześnie zachowujące odpowiednią miękkość, wskutek czego zostaje wzmocniona swoboda ruchów pracownika, potrzebna chociażby w trakcie wykonywania czynności w strefach o ograniczonej przestrzeni lub wymagających przyjmowania wymuszonych pozycji ciała (np. podczas prac montażowych).Do wytwarzania odzieży roboczej i ochronnej jest też stosowany szereg innych materiałów, np. płótno, stylon, flanela, ortalion, polar, torlen czy polipropylen (odzież jednorazowa). Obecnie najpopularniejsze wydają się jednak mieszanki bawełniano-poliestrowe i bawełniano-poliamidowe, które w zależności od zastosowanej technologii produkcji, charakterystyki splotów, gramatury i zakresu innych domieszek (np. nici węglowych) stanowią podstawę do wyrobu odzieży roboczej i ochronnej praktycznie we wszystkich kategoriach.

Odzież robocza - jakość wykonania

Oprócz właściwości wynikających z rodzaju danego typu materiału dostępne obecnie na rynku ubrania robocze mogą się różnić jakością wykonania (elementy wzmocnione, charakter szwów), specyfiką zastosowanych dodatków (np. zamki lub rzepy), funkcjonalnością (liczba i rozmieszczenie kieszeni, przegródek, zaczepów itp.) czy kolorystyką i wzornictwem. Wszystkie te elementy warto oczywiście wziąć pod uwagę, ponieważ mogą w znaczącym stopniu wpłynąć na komfort użytkowania danego typu odzieży.Patrząc od strony technicznej, podczas zakupu konkretnego wyrobu, warto również sprawdzić, czy jest on odpowiednio oznakowany, a więc ma wszywkę zawierającą m.in. wszystkie informacje o charakterystyce wyrobu, właściwe piktogramy, odwołania do norm czy wskazanie certyfikatówbezpieczeństwa, które spełnia dany model (szczególnie istotne przy doborze odzieży ochronnej). Każdy produkt przekazywany pracownikom powinien być także wyposażony w instrukcję użytkowania oraz informację o sposobach konserwacji, gdyż na tej podstawie pracownicy będą informowani, w jakim zakresie mogą korzystać z danego typu wyposażenia, tak aby zachowało ono swoje właściwości przez cały okres stosowania.

• Czytaj też: Kodeks pracy a normy BHP na budowie

Warto wspomnieć o jeszcze jednej, wydawałoby się bardzo oczywistej kwestii, jaką jest delegowanie właściwej osoby do zamawiania potrzebnego wyposażenia. Autor podczas praktyki zawodowej niejednokrotnie spotykał się z sytuacją, w której cały proces związany z zapewnieniem odzieży roboczej dla pracowników był prowadzony przez osoby nieposiadające szczegółowej wiedzy w tym zakresie lub takie, którym nie zostały te aspekty odpowiednio przekazane. Mnogość dostępnych na rynku ofert w powiązaniu z brakiem odpowiedniego uszczegółowienia co do potrzeb i wymagań, jakie ma spełniać zamawiane wyposażenie robocze, może sprawić, że dokonany wybór nie będzie odpowiedni z perspektywy komfortu i bezpieczeństwa użytkownika.

Odzież robocza a ocena ryzyka zawodowego

Podstawą właściwego doboru odzieży roboczej czy ochronnej jest przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaniem pracy na danym stanowisku. Dzięki temu zyskuje się wiedzę w zakresie wszystkich zagrożeń, jakie mogą występować podczas realizacji przez niego codziennych zadań. Ich zdecydowaną większość można przełożyć na parametry lub cechy użytkowe stosowanego wyposażenia roboczego.

Poniżej przeanalizowano kilka podstawowych zagrożeń – kontakt z ostrymi krawędziami, uderzenie lub potrącenie przez środek transportu czy ruchome elementy maszyn.Zagrożenie związane z możliwością kontaktu z ostrymi krawędziami z jednej strony wymaga m.in. odpowiedniego korzystania przez pracownika z narzędzi czy też poprawnego zabezpieczania towaru, a z drugiej wskazuje na konieczność właściwego doboru chociażby takich elementów ubioru jak bluza robocza, spodnie czy rękawice ochronne. W pracach ogólnoporządkowych do zabezpieczenia przed zagrożeniem mogą wystarczyć zwykłe rękawice robocze i koszulka z krótkim rękawem, ale już w przypadku osoby zatrudnionej np. przy produkcji wyrobów hutniczych czy na stanowisku zbrojarza konieczne będzie zapewnienie zdecydowanie trwalszych spodni (np. z mieszanek poliestrowych), bluzy z długim rękawem oraz rękawic antyprzecięciowych.Zagrożenie w postaci uderzenia lub potrącenia przez poruszające się środki transportu (np. wózki widłowe podczas prac załadunkowych, w magazynie lub w trakcie realizacji zadań na budowie liniowej) wskazuje bezwzględnie na konieczność ustalenia właściwych zasad komunikacji i poruszania się osób pieszych oraz środków transportu, wydzielenia i oznakowania dróg czy zapewnienia wyposażenia do kierowania ruchem. Jednocześnie powinno sugerować konieczność zagwarantowania odpowiedniej identyfikacji wizualnej oraz widoczności pracownika. Z pomocą przychodzi tu cała gama odzieży roboczej z elementami odblaskowymi (w zależności odzapotrzebowania dostępna jest taka o różnej klasie, od 1. do 3., zgodnie z EN ISO 20471) lub nowoczesne technologie, dzięki którym nawet stosowane już ubrania można w takie dodatki wyposażyć (np. poprzez odpowiedni nadruk czy naprasowanie). Używanie odzieży roboczej o takich parametrach będzie również zasadne w wielu innych sytuacjach zawodowych, jak chociażby podczas wykonywania czynności w porze nocnej.

Z kolei obecność w otoczeniu pracownika maszyn z niezabezpieczonym dostępem do ruchomych elementów sugeruje oczywiście konieczność wdrożenia rozwiązań technicznych w postaci osłon, wyłączników krańcowych itp., ale nie znaczy to, że osoby wykonujące prace mogą przebywać tam w zbyt luźnej odzieży. Dużego znaczenia nabierają tu nawet ściągacze w rękawach bluzy roboczej lub zwykłe zapinane mankiety, dzięki czemu pracownik zamiast skupiać się na ciągłym ich podwijaniu, aby nie doszło do kontaktu z maszyną, może poprawnie i bezpiecznie realizować powierzone zadanie, np. obrabiać detal na frezarce.

• Czytaj też: Organizacja placu budowy - wymagania, odpowiedzialność, akty prawne

Na podstawie analizy zagrożeń i warunków pracy możliwe będzie również dobranie właściwego obuwia – zwykłego, do poruszania się po terenie zakładu, lub specjalistycznego w przypadku korzystania ze środków transportu bądź przebywania w terenie, na którym możedojść do kontaktu z czynnikiem materialnym (np. wskutek nastąpienia na kawałek blachy lub drutu; do wyboru jest zwykłe obuwie robocze – klasa O, ochronne – klasa P, i bezpieczne – klasa S).

Odzież specjalistyczną, związaną ze szczególnymi wymaganiami procesu pracy, np. spawalniczą (dla osób wykonujących prace spawalnicze lub pożarowo-niebezpieczne, takie jak cięcie palnikiem lub szlifierką kątową), chroniącą przed elektrycznością statyczną czy też zabezpieczającą przed działaniem czynników chemicznych lub biologicznych (np. na potrzeby wykonywania prac w przestrzeniach zamkniętych – w kanałach czy zbiornikach).

Dopasowana odzież robocza

Przy wyborze odzieży roboczej można zapomnieć również o bezpośrednim komforcie pracy. Najbardziej kolorowy i nowoczesny model spodni, kurtki lub obuwia nie będzie przez pracowników stosowany, jeśli nie będzie sprawdzał się w praktyce. Jest to bardzo ważny element chociażby w kontekście zrównywania się liczby kobiet i mężczyzn na stanowiskach pracy wymagających stosowania odzieży ochronnej, np. w obszarach produkcyjnych, gdzie jeszcze do niedawna większość wyrobów była projektowana wyłącznie pod kątem męskiej sylwetki. Próba zastosowania takiego ubioru przez kobiety nie tylko będzie źródłem trudności w wykonywaniu czynności zawodowych, lecz także może mieć bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo ich pracy. Takie podejście potwierdzają badania ankietowe prowadzone w różnych branżach i zakładach pracy, realizowane np. przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy. Jako główne przyczyny dyskomfortu są wskazywane chociażby niedopasowane rękawy (zbyt wąskie i krótkie, utrudniające wykonywanie ruchów, tj. zginanie ręki w łokciu), zbyt wysokie kołnierze (ograniczające ruchy szyi), sztywność spodni w kroku (wskutek czego ciężko pracować w pozycjach niestandardowych) oraz ich uciskanie podczas siedzenia, a także wykonanie z nieodpowiedniego materiału (z reguły zbyt sztywnego lub niewłaściwie reagującego na warunki mikroklimatyczne w otoczeniu miejsca pracy, np. nieprzepuszczające powietrza lub nieodprowadzające ciepła na zewnątrz).