Spis treści
Urazy stóp stanowią stosunkowo duży odsetek wszystkich wypadków przy pracy w środowisku przemysłowym. Upadające przedmioty, ostre elementy na podłożu, żrące substancje chemiczne, ekstremalnie wysokie lub niskie temperatury, porażenia prądem – lista zagrożeń jest dość długa, a każde z nich wymaga specyficznej ochrony. Skuteczną ochronę przed tymi zagrożeniami powinny zagwarantować dobrze dobrane buty robocze.
Buty ochronne należą do grupy środków ochrony indywidualnej (ŚOI). Muszą więc spełniać rygorystyczne normy i chronić pracownika przed zagrożeniami, jakie występują na jego stanowisku pracy. W przeciwieństwie do zwykłego obuwia roboczego ochronne obuwie przemysłowe projektowane jest z myślą o konkretnych parametrach ochronnych.
Jakie normy bezpieczeństwa musi spełniać obuwie ochronne?
Podstawą prawną stosowania środków ochrony indywidualnej jest rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracу. Nakłada ono na pracodawcę obowiązek przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego i na tej podstawie zapewnienia pracownikom odpowiedniego wyposażenia ochronnego – w tym obuwia.
W praktyce oznacza to konieczność wyboru butów roboczych, które spełniają europejskie normy bezpieczeństwa. Wyróżniamy tu 3 podstawowe normy, które definiują różne poziomy ochrony:
- EN ISO 20345 – dotyczy obuwia bezpiecznego, które musi być wyposażone w podnosek ochronny wytrzymujący uderzenie o energii 200 J i nacisk 15 kN. To poziom ochrony wymagany w większości środowisk przemysłowych.
- EN ISO 20346 – określa wymagania dla obuwia ochronnego z podnoskiem wytrzymującym 100 J i nacisk do 10 kN. Stosowane w środowiskach o mniejszym zagrożeniu upadkiem ciężkich przedmiotów.
- EN ISO 20347 – opisuje obuwie robocze, które nie wymaga podnoska ochronnego, ale może mieć inne cechy ochronne, takie jak antystatyczność czy olejoodporność podeszwy.
Przeczytaj również:
- Bezpieczna praca w wysokich temperaturach. Jak wybrać odzież roboczą, która skutecznie ochroni przed upałem?
- Ogrodzenia ochronne – ważny element bezpieczeństwa w halach przemysłowych
Powyższe normy jednoznacznie dzielą obuwie robocze na 3 główne grupy, które różnią się przede wytrzymałością na uderzenia i na nacisk. Wyróżniamy:
- buty bezpieczne (S – safety),
- buty ochronne (P – protective),
- buty zawodowe (O – occupational).
Kategorie obuwia roboczego wg norm europejskich
Podział ten to jednak dopiero początek klasyfikowania butów roboczych. Europejskie normy odpowiadają na typowe zagrożenia i wymagania ze strony przemysłu i wprowadzają bardziej szczegółowy podział.
Podstawowe kategorie obuwia bezpiecznego:
- SB (Safety Basic) – podstawowa kategoria obuwia bezpiecznego, która poza podnoskiem ochronnym powinna chronić pracownika przed poślizgiem. Z racji swoich niewielkich właściwości ochronnych jest stosunkowo rzadko wykorzystywana w praktyce przemysłowej.
- S1 – właściwości takie jak dla obuwia SB, a do tego: antystatyczność, zamknięta część pięty i absorpcja energii w części piętowe. Buty tej kategorii zapewniają odpowiednie bezpieczeństwo w większości hal produkcyjnych i magazynów.
- S1P – w porówaniu do klasy S1 obuwie ma dodatkową wkładkę antyprzebiciową (ochrona np. przed gwoździami, szkłem czy blachą). W standardowej wersji jest to wkładka stalowa, ale może być również tekstylna (L – podstawowa lub S – podwyższona ochrona).
- S2 – właściwości takie jak dla obuwia S1, a do tego odporność na wodę (do 60 min.). Buty tej klasy mogą, ale nie muszą zapewniać pełnej wodoodporności.
- S3 – rozszerza klasę S2 o wkładkę antyprzebiciową i profilowaną podeszwę. To najbardziej uniwersalna kategoria obuwia roboczego w przemyśle.
- S4 – obuwie wykonane z gumy lub polimeru, całkowicie wodoodporne. Pozostałe właściwości identyczne jak dla obuwia S1.
- S5 – podobnie jak klasa S4, ale dodatkowo z wkładką antyprzebiciową i profilowanym bieżnikiem.
- S6 – łączy właściwości obuwia klasy S2 z całkowitą wodoodpornością.
- S7 – najwyższa kategoria ochrony, która obejmuje wszystkie właściwości obuwia S6, a do tego ma wkładkę antyprzebiciową i podeszwę wyprofilowaną.
Również w dwóch pozostałych grupach obuwia roboczego (ochronne i zawodowe) wyróżniamy podobne klasy ochrony. Obuwie ochronne (P) ma analogiczne klasy (od PB do P5) z niższymi wymaganiami w kwestii wytrzymałości podnoska. Z kolei obuwie zawodowe (O) nie ma wymogu podnoska ochronnego, ale może mieć inne właściwości ochronne (od OB do O6).
Dodatkowe cechy obuwia roboczego
Wyżej wymienione klasy obuwia roboczego obejmują typowe zabezpieczenia, które chronią pracowników przed najczęściej spotykanymi zagrożeniami w środowisku przemysłowym. W praktyce jednak potencjalnych zagrożeń jest dużo więcej. Dlatego też producenci butów roboczych oferują rozwiązania z dodatkowymi zabezpieczeniami.
Każde obuwie, poza wymienionymi wyżej klasami, może mieć również inne oznaczenia literowe, które informują o określonych właściwościach. Wśród najczęściej spotykanych oznaczeń występują:
- SR (slip resistant) – zastępuje wcześniejsze oznaczenia (SRA, SRB i SRC) i oznacza najwyższy stopień antypoślizgowości. Brak tego symbolu oznacza podstawowy stopień antypoślizgowości.
- HRO (heat resistant outsole) – oznacza podeszwę odporną na kontakt z gorącą powierzchnią do 300°C. Niezbędna np. w hutnictwie, odlewnictwie i przy pracach spawalniczych.
- HI (heat insulation) – oznacza izolację podeszwy przed gorącem.
- CI (cold insulation) – oznacza izolację podeszwy od zimna.
- CR (cut resistant) – odporność cholewki na przecięcie.
- FO (fuel oil) – odporność podeszwy na oleje i benzyny.
- AN (ankle) – ochrona kostki, szczególnie ważna w budownictwie i na terenach nierównych.
- WPA (water penetration and absorption) – zastępuje wcześniejsze oznaczenie ARU i oznacza odporność cholewki na penetrację wody oraz pewien stopień przenikania wody.
- WR (water resistant) – oznacza całkowitą wodoodporność obuwia w ekstremalnie mokrych warunkach dzięki specjalnej membranie (obowiązkowa dla klas S4, S5, S6 i S7).
- A (antystatyczne) – zapobiega gromadzeniu ładunków elektrostatycznych i chroni przed iskrzeniem.
Wyżej wymienione klasy i dodatkowe oznaczenia pozwalają szybko odczytać właściwości, jakimi charakteryzuje się dany model butów roboczych. Jeśli na bucie widnieje np. oznaczenie S3 HRO CI SR, wiemy, że mamy do czynienia z obuwiem bezpiecznym (podnosek 200 J), antystatycznym, z pochłanianiem energii w pięcie, odporną na wodę cholewką, wkładką antyprzebiciową, profilowanym bieżnikiem, podeszwą odporną na 300°C, izolacją od zimna i podwyższoną antypoślizgowością.
Materiały i technologie konstrukcyjne butów roboczych
Normy i podział na klasy to podstawa bezpieczeństwa stóp pracowników, ale nie można też zapomnieć, że buty robocze muszą się sprawdzić w codziennym użytkowaniu przez 8–12 godzin. Od doboru butów (w tym materiałów, z jakich zostały wykonane, i ich konstrukcji) w dużej mierze będzie zależał komfort pracy.
Cholewka to pierwszy punkt kontaktu ze stopą. Skóra oddycha naturalnie, dopasowuje się do stopy, jest trwała i komfortowa. Skóra nubukowa dodaje estetyki i zwiększa odporność na ścieranie. Nowoczesne tkaniny z mikrowłókien są lżejsze i szybko schną, a do tego są łatwe w utrzymaniu czystości. Powłoki poliuretanowe czy PVC dodają odporności na wodę i chemikalia.
Podeszwa bezpośrednio odpowiada za bezpieczeństwo przy każdym kroku. Dostępne są buty z jednowarstwową podeszwą lub z dwoma warstwami. W tym drugim przypadku jedna warstwa ochroni przed poślizgiem i przed ścieraniem, a druga zapewnia amortyzację.
Bieżnik obuwia to nie tylko estetyka. Głębokość rowków, ich układ, krawędzie wpływają na antypoślizgowość. Stosuje się różne wzory dla różnych powierzchni, np. agresywny bieżnik terenowy dla błotnistych placów budowy, płytszy ale gęstszy dla hal produkcyjnych, gdzie występują zatłuszczone powierzchnie.
Przeczytaj również:
- Ochrona przed zanieczyszczeniami w procesach produkcji i pakowania – skuteczne rozwiązania techniczne
- Jak prawidłowe oznakowanie poziome wpływa na bezpieczeństwo i wydajność magazynu?
Podnosek ochronny tradycyjnie wykonany jest ze stali – jest stosunkowo ciężki, ale zapewnia dobrą wytrzymałość. W nowoczesnym obuwiu coraz częściej stosuje się np. materiały kompozytowe, które są o 30–50% lżejsze, nie przewodzą ani ciepła ani prądu.
Ewolucję widać również w przypadku wkładek antyprzebiciowych. Standardem są stalowe płytki, ale coraz popularniejsze są obecnie kompozyty tekstylne, które łączą wysoki stopień ochrony z większym komfortem.
Podsumowanie
Wybór odpowiedniego obuwia roboczego musi uwzględniać obowiązujące przepisy i normy, a do tego ocenę zagrożeń dla konkretnego stanowiska pracy i świadomość potrzeb użytkowników. Nie ma rozwiązania uniwersalnego – każde stanowisko pracy wymaga indywidualnej analizy i doboru obuwia, które zapewni wymagany stopień ochrony.
Warto też pamiętać, że nie należy traktować butów roboczych jako zwykłego kosztu. To swego rodzaju inwestycja w zdrowie i bezpieczeństwo pracowników, co w dłuższej perspektywie może się przełożyć na ich produktywność, redukcję absencji chorobowej i unikanie wypadków w miejscu pracy.
