Uprawnienia budowlane a samorządy zawodowe w Polsce i Europie. Gdzie system działa lepiej?

Coraz częściej mówi się o otwarciu zawodów regulowanych. Pomysł ten krytykują samorządy inżynierów budownictwa oraz architektów, argumentując, że może to w znaczący sposób pogorszyć jakość oferowanych usług. Sprawdziliśmy, jak to wygląda w Hiszpanii, Niemczech i Wielkiej Brytanii.

Spis treści

1. Uprawnienia budowlane w Polsce
2. Czym jest samodzielna funkcja techniczna w budownictwie?
3. Wykonywanie zawodu inżyniera budownictwa w Hiszpanii
4. Inżynier budownictwa w Niemczech
5. Praca inżyniera budownictwa w Wielkiej Brytanii
6. Zmiany w uprawnieniach budowlanych

Uprawnienia budowlane w Polsce

Zawód inżyniera budownictwa w Polsce jest jednym z zawodów zaufania publicznego, usankcjonowanym, stosownie do art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów, zwaną dalej ustawą o samorządach zawodowych. Aby móc go wykonywać należy posiadać uprawnienia budowlane.

Zgodnie z Ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane 1994 r., to decyzja stwierdzająca posiadanie przez daną osobę kwalifikacji do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie wydana przez okręgową komisję kwalifikacyjną okręgowej izby inżynierów budownictwa. Wydanie tej decyzji poprzedza postępowanie kwalifikacyjne prowadzone na wniosek osoby ubiegającej się o uprawnienia.

Rodzaje specjalizacji oraz szczegóły związane z ich otrzymaniem warunkowane są przez zapisy art. 14, 15a oraz 16 Prawa budowlanego. W ramach specjalności mogą być wyodrębniane specjalizacje techniczno-budowlane, do których uzyskanie specjalizacji techniczno-budowlanej wymaga odbycia pięcioletniej praktyki w zawodzie w zakresie specjalizacji w ramach posiadanych uprawnień budowlanych bez ograniczeń.

Czym jest samodzielna funkcja techniczna w budownictwie?

Samodzielna funkcja techniczna w budownictwie to działalność związana z fachową oceną zjawisk technicznych lub samodzielnym rozwiązywaniem zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych i obejmuje:

• projektowanie, sprawdzenie projektów architektoniczno-budowlanych i technicznych oraz sprawowanie nadzoru autorskiego;
• kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi;
• kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz kontrolę i nadzór nad wytwarzaniem tych elementów;
• wykonywanie nadzoru inwestorskiego;
• sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych.

Należy tu zauważyć i podkreślić, że w myśl obowiązujących regulacji to Samorząd Zawodowy odgrywa kluczową rolę w nadawaniu uprawnień budowlanych i w późniejszym wykonywaniu zawodu. Wynika to z faktu, że uprawnienia budowlane nadawane są w Polsce przez organy samorządu zawodowego inżynierów budownictwa Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa (PIIB) i Izby Architektów RP (IARP), które są odpowiedzialne za przeprowadzanie procesu kwalifikacji. W dalszej kolejności, aby móc wykonywać samodzielne funkcje techniczne w budownictwie obowiązkowo trzeba być członkiem samorządu zawodowego inżynierów budownictwa – Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, a w przypadku architektów Izby Architektów Rzeczypospolitej Polskiej (IARP).

Wykonywanie zawodu inżyniera budownictwa w Hiszpanii

System hiszpański jest bardzo prosty. Zasadniczo opiera się on o Dekret królewski 1393/2007 który określa organizację stopni naukowych w Hiszpanii i dostosowuje kształcenie uniwersyteckie do Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (E.E.E.S.). Model ten opiera się na swobodzie uniwersytetów, w ramach korzystania z ich autonomii, w zakresie ustanawiania stopni naukowych wraz z odpowiednimi programami nauczania, określając kompetencje, które należy zdobyć, w celu ich uzyskania.

Oznacza to, że uznaje się, że aby móc wykonywać zawód inżyniera lub architekta niezależnie czy to w wykonawstwie czy też w projektowaniu należy ukończyć studia na wybranym przez siebie kierunku budowlanym. Później można już bez problemu piastować funkcję kierownika budowy lub być projektantem. Zgodnie z założeniami osoby, które ukończyły studia w danej specjalności mają pełne kompetencje do rozwijania zarządzania firmami i usługami, opracowywania i podpisywania projektów, zarządzania pracami i działaniami oraz wykonywania nauczania, zarówno w dziedzinie przedsiębiorstw prywatnych, jak i spółek publicznych lub administracji, oczywiście w zakresie swoich specjalności.

Choć istnieją organizacje w formie naszych Izb to przynależność do nich nie jest obowiązkowa. Przykładem może tu być Colegio de Ingenieros de Caminos, Canales y Puertos, Colegio de Ingenieros Técnicos de Obras Publicas Co istotne, gdy wykonujemy funkcję kierownika budowy z ramienia zatrudniającej nas firmy, to nawet nie trzeba posiadać ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej tak jak to jest w Polsce, te kwestie bierze na siebie pracodawca. Jest to rekomendowane jedynie w przypadku, gdy chcemy funkcjonować na rynku jako niezależny specjalista.

Inżynier budownictwa w Niemczech

Niemcy to kraj federalny i pewne regulacje mogą być różne w różnych landach, ale generalnie kwestia uprawnień i przynależności do organizacji inżynierskich wygląda podobnie. Przykładowo w Brandenburgi w Brandenburskim Kodeksie Budowlanym (BbgBO) 1) opublikowanym w dniu 15 listopada 2018 r. w § 56 napisano, że kierownik budowy zapewnia, aby roboty budowlane były wykonywane zgodnie z wymogami prawa publicznego, i wydaje niezbędne instrukcje, musi zapewnić bezpieczeństwo na placu budowy. W zakresie jego kompetencji wskazano, że musi posiadać wiedzę fachową i doświadczenie wymagane do wykonywania swoich zadań. Jeśli nie posiada on niezbędnej wiedzy fachowej w poszczególnych specjalizacjach, musi skonsultować się z odpowiednimi specjalistami w zakresie branż. Kierownik budowy w tym zakresie odpowiada za koordynację. Jak widać jego kompetencje są analogiczne jak w polskim systemie prawnym. Jednak, w przeciwieństwie do polskich regulacji, w Niemczech nie ma szkolenia na kierownika budowy, jak też egzaminu. Kwalifikacje na to stanowisko można uzyskać poprzez odpowiedni kierunek studiów.

Ryzyko zawodowe dla kierowników budów, inżynierów budowlanych i architektów jest ogromne. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej kierowników budowy nie jest wymagane przez prawo w Niemczech. Wskazane jest jednak wykupienie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej zawodowej, które pokryje ryzyko finansowe projektu.

W Niemczech nie ma samorządu zawodowego jak to jest w Polsce jednak istnieją organizacje zawodowe, które zrzeszają inżynierów. Przykładem tu może być Verein Deutscher Ingenieure (VDI) która skupia 135 000 inżynierów i naukowców.  VDI zostało założone w 1856 roku i jest największym stowarzyszeniem inżynierskim w Europie Zachodniej. Jego rola w Niemczech jest porównywalna do roli American Society of Civil Engineers (ASCE) w Stanach Zjednoczonych lub Engineers Australia (EA) w Australii, Nie jest to związek zawodowy, ale promuje rozwój technologii i reprezentuje interesy inżynierów i przedsiębiorstw inżynieryjnych w Niemczech. Myślę, że w pewien sposób można by porównać tą organizację do Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa, a szerzej do Naczelnej Organizacji Technicznej, która zrzesza różne stowarzyszenia techniczne w Polsce.

Praca inżyniera budownictwa w Wielkiej Brytanii

Aby zostać kierownikiem budowy w Anglii, należy spełnić określone wymagania dotyczące wykształcenia i doświadczenia:

• Kształcenie:  ukończenie studiów na odpowiednim kierunku budowlanym jak  architektura, nauka o budownictwie, inżynieria, inżynieria cywilna, inżynieria budowlana.
• Doświadczenie: aby zostać kierownikiem budowy oczekiwane jest posiadanie przez kandydata dużego doświadczenia zawodowego w branży. Istnieje wiele możliwości pracy na stanowisku początkowym i awansu na stanowisko kierownika budowy.
• Licencja/uprawnienia: Aby pracować na placu budowy, konieczne jest uzyskanie Construction Skills Certification Scheme (CSCS). W tym celu należy zdać test z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Licencjonowane programy pozwalające na uzyskanie takiej licencji są dostępne w kilku instytucjach zajmujących się bezpieczeństwem i higieną pracy. Przeprowadzają one egzaminy w zakresie różnych aspektów zarządzania budową.

Inżynierowie w Anglii nie muszą należeć do samorządu zawodowego, jednakże przynależność do takiej organizacji jak Chartered Engineer (CEng) lub Incorporated Engineer (IEng) zwiększa wiarygodność w branży.

W Wielkiej Brytanii organem nadzorującym wykonywanie zawodu inżyniera jest Engineering Council. Prowadzi on krajowe rejestry ponad 228 000 Techników Inżynierskich (EngTech), Inżynierów Włączonych (IEng), Inżynierów Chartered (CEng) i Techników Informacyjnych i Komunikacyjnych (ICTTech). Główna różnica między Incorporated Engineer (IEng) a Chartered Engineer (CEng) polega na poziomie odpowiedzialności i zakresie działań. Inżynierowie Chartered mają większą odpowiedzialność za rozwijanie nowych technologii i podejmowanie decyzji strategicznych, podczas gdy Incorporated Engineers skupiają się na utrzymaniu i zarządzaniu istniejącymi systemami.

Każdy z zaprezentowanych tych systemów ma swoje zalety i wady. Zawód inżyniera budownictwa czy architekta nie ma w tych krajach statusu zawodu zaufania publicznego, a jedynie są zawodami regulowanymi. Głównym kryterium dającym możliwość wykonywania zawodu inżyniera budownictwa w tym kierownika budowy czy projektanta jest posiadane wykształcenie. We wszystkich tych krajach są organizacje zrzeszające inżynierów, ale nie ma samorządu.

Zmiany w uprawnieniach budowlanych

Jeszcze latem tego roku w gorączce legislacyjnej rząd procedował dwa projekty, które miały wprowadzić istotne zmiany w zawodach inżyniera i architekta.

Tekst uwag Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa można znaleźć na stronie Izby: https://inzynierbudownictwa.pl/.

Dużą zmianą jest propozycja nadawania i pozbawiania uprawnień budowlanych przez różne organizacje zawodowe, których cele statutowe wiążą się z tymi zadaniami. Zgodnie z tym projektem inżynierowie budowlani i architekci będą mogli należeć do jakiejkolwiek organizacji zawodowej. Zapis ten z jednej strony budzi niepokój wśród organów obydwu samorządów, że będzie to ograniczało siły izb architektów oraz inżynierów budownictwa, a z drugiej strony może się też okazać, że uprawnienia budowlane w specjalnościach będą przez te nowo uprawnione podmioty wydawane bez odpowiednich umiejętności czy analizy.

Myślę, że mimo wszystko zaletą polskiego systemu, jest to, że tworzymy samorząd zawodowy i wykonujemy zawód zaufania publicznego. Zawód zaufania publicznego to każdy zawód stanowiący profesję o wysokim znaczeniu społecznym, wymagającą odpowiednich kwalifikacji nie tylko zawodowych i zdrowotnych, lecz także charakterologicznych, tj. moralnych i etycznych.

Faktem jest, że nasz samorząd w obecnym kształcie ma wady i jest bardzo różnie oceniany przez samych inżynierów. Wystarczy wejść na fora zawodowe by się o tym przekonać. O krytycznym podejściu do samorządu może również świadczyć utrzymująca się od lat niska frekwencja na wyborach. Architekci również nie szczędzą swojemu samorządowi uwag krytycznych.

Uważam, że obecny system powinien zostać wewnętrzne zreformowany, a nie tylnymi drzwiami rozmontowany. Jedną z głównych z zalet polskiego systemu zawodów zaufania publicznego którego nie doceniamy jest to, że zapewnia on ochronę interesu publicznego poprzez nadzór nad należytym wykonywaniem zawodu właśnie przez samorząd zawodowy. Kwestię, którą na pewno trzeba poprawić to reprezentację zawodu inżyniera wobec państwa i społeczeństwa. Na co dzień widzę w mojej praktyce zawodowej jak niewiele społeczeństwo wie, gdzie szukać i jak znaleźć fachową pomoc w sprawach budowlanych.

Literatura:

1. https://sjp.pwn.pl/slowniki/uprawnienie.html
2. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=3416
3. https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/Projekty/9-020-1301-2023/%24file/9-020-1301-2023.pdf
4. http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/0B2E037E
5. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=0040B50A0B61A1F8C12589EB00588B4C
6. https://www.boe.es/eli/es/rd/2003/10/10/1271
7. https://bravors.brandenburg.de/gesetze/bbgbo_2016?fbclid=IwAR3Wc1dIf1wvnvHdS-HkI_nwQdCSFceoZRWWJT0-_ibXmqFXg_CDXipwiLs#59
8. https://uk.indeed.com/career-advice/finding-a-job/how-to-become-construction-manager

dr inż. Rafał Dybicz