Droga, której nie ma. Najpierw zapadliska, a teraz jezioro – obowiązuje zakaz wjazdu a nawet wejścia
Autor: DJ
Droga, którą nazwano południową obwodnicą Bolesławia nie tylko jest zamknięta od dwóch lat, ale została zalana przez tworzące się w jej sąsiedztwie zalewisko. Emocje opadły, ale pytania wciąż pozostały bez odpowiedzi. Dlaczego zdecydowano się na budowę w tym miejscu? Wstępne analizy i badania wykazały uaktywnienie się terenów zapadliskowych.
Spis treści
- Obwodnica Bolesławia - wszyscy na nią czekali
- Droga zamknięta do odwołania
- Droga pod wodą
- Raport Państwowego Instytutu Geologicznego
- Raport PIG-PIB – obwodnica leży na terenie zapadliskowym
- Zapadliska i zalewiska - co dalej?
Ten krótki odcinek, zaledwie 1900 m drogi, miał duże znaczenie dla niewielkiego Bolesławia w rejonie którego występuje wyjątkowo duże skupisko zakładów przemysłu wydobywczego. Kopalnia co prawda już nie pracuje, ale wciąż działają piaskarnie, kamieniołomy, zakłady przerobu odpadów poflotacyjnych. Działalność ich jest związana z ciężkim transportem samochodowym. Dziesiątki ogromnych ciężarówek przejeżdżało i nadal pokonuje centrum miejscowości rozjeżdżając jej główną ulicę. Obwodnica miała skomunikować zakłady i zapewnić im transport okrężną drogą z pominięciem centrum. Jej plany narodziły się jeszcze w latach 80 XX w. i była uwzględniona w miejscowych planach. Niestety, Bolesław nie ma szczęścia. Droga już jest, ale tak naprawdę jej nie ma. Zamknięta po uszkodzeniu na skutek zapadliska w 2023 r. i zalana półtora roku później wodami zalewiska prawdopodobnie nie doczeka się lepszych czasów.
Obwodnica Bolesławia - wszyscy na nią czekali
W wyniku prowadzonych rozmów dotyczących powstania drogi, 4 lipca 2019 r., doszło do zawarcia trójstronnego porozumienia pomiędzy Zarządem Zakładów Górniczo-Hutniczych „Bolesław” S.A. w Bukownie, starostą Powiatu Olkuskiego a wójtem Gminy Bolesław. Na jego podstawie zlecono opracowanie dokumentacji projektowej na budowę nowej drogi, dzieląc się kosztami w równych częściach. Koszty po stronie gminy zamknęły się w kwocie 54.286,00 zł. Podjęto wówczas decyzję, że nowo projektowana droga będzie kategorii powiatowej. Zgodnie z umową (oraz późniejszymi aneksami), zawartą z firmą projektową, dokumentacja wraz z decyzjami umożliwiającymi rozpoczęcie inwestycji miała być gotowa do końca I kwartału 2021 roku.
Po wykonaniu projektu zarząd drogowy ogłosił przetarg, w wyniku którego najkorzystniejszą ofertę złożyła firma Tranzit sp. z o.o. Budowa obwodnicy od DP 1068K w rejonie ul. Kluczewskiej do DP 1069K w rejonie SAG w Bukownie rozpoczęła się w październiku 2021 r. Zakres prac obejmował budowę nowej jezdni długości blisko 1,9 km, budowę skrzyżowania zwykłego z ul. Parkową, budowę skrzyżowania o ruchu okrężnym na połączeniu z ul. Kolejową w Bukownie, budowę poboczy, rowów przydrożnych, przepustów, kanalizacji deszczowej, kanału technologicznego oraz zjazdów publicznych.
Na budowę drogi gmina Bolesław uzyskała dofinansowanie w wysokości 6 mln. zł z Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych. Cała inwestycja kosztowała ok. 7,5 mln. zł. Otwarcie drogi nastąpiło z pompą pod koniec 2022 r. Radość nie trwała długo.
Droga zamknięta do odwołania
Już w dniu 14 lutego 2023r. na nowo wybudowanej południowej obwodnicy Bolesławia”, w rejonie pasa drogowego, poza konstrukcją drogi, pojawiło się pierwsze zapadlisko. Droga została wyłączona z ruchu. W ciągu kolejnych tygodni zapadliska zaczęły pojawiać się po zachodniej stronie drogi. W dniu 30 maja wystąpiło uszkodzenie konstrukcji drogi, materaca kamiennego, warstw podbudowy oraz asfaltu. Przeprowadzone pomiary terenowe pozwoliły na oszacowanie szerokości zapadliska od 3,0 do 3,5 m oraz głębokości w przedziale 2,0 - 3,5 m. Co ciekawe, znajdujący się pod zapadliskiem betonowy przepust nie został uszkodzony. To zdarzenie spowodowało ogromne zamieszanie i wymianę informacji, a także oskarżeń skierowanych m.in. pod adresem spółki ZGH Bolesław.
Jak później wykazały analizy i badania prowadzone przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy zlecone już po powstaniu zapadliska w okresie kiedy się ono uaktywniło doszło do lawinowego wzrostu liczby podobnych zjawisk w regionie.
Prawdopodobnie miały one związek z gwałtownym podnoszeniem się poziomu wód gruntowych, które nagle i szybko zaczęły wypełniać najniżej położone tereny zagłębień terenu w okolicy oraz wyrobiska odkrywek i nisko położone tereny rekultywowane. W ciągu roku w rejonie pomiędzy Olkuszem, Bolesławiem i Bukownem pojawiło się kilka zalewisk, które bardzo szybko powiększały swoją powierzchnię. Woda pojawiła się w 2024 r. również po obu stronach nasypu obwodnicy Bolesławia.
Droga pod wodą
ZGH Bolesław powołuje się na przygotowaną w 2019 r. na dwa lata przed wyłączeniem pomp przygotowaną dokumentację hydrogeologiczną, która określała warunki hydrogeologiczne w związku z zakończeniem odwadniania likwidowanego zakładu górniczego rud cynku i ołowiu Kopalnia „Olkusz-Pomorzany”. Zawarto w niej ocenę przewidywanych zmian warunków hydrogeologicznych w likwidowanym zakładzie i jego okolicach. W dokumencie przewidziano powstanie zalewiska w rejonie przebiegu północnego krańca obwodnicy w wyniku naturalnego podnoszenia wód gruntowych po zakończeniu pompowania. Jednak te zjawiska miały być rozłożone w czasie na bardzo długi okres dziesięcioleci. Specjaliści nie przewidzieli, że przyroda tak szybko będzie się odradzać.
Raport Państwowego Instytutu Geologicznego
W raporcie z przeprowadzonych prac interwencyjnych w związku z powstaniem nowego zapadliska w korpusie drogowym wybudowanej obwodnicy Bolesława przeprowadzony przez PIG-PIB w czerwcu 2023 r. przedstawiono pomiar fotogrametryczny i skaning laserowy z użyciem BSP, który wykazał obecność zapadlisk w początkowym odcinku obwodnicy Bolesława. Są to zarówno stare formy porośnięte drzewami, jak również nowo powstałe zapadliska, z których część została niegdyś zlikwidowana. Stwierdzono, że zasypane piaskiem pierwsze zapadlisko powstałe w lutym 2023 roku w bezpośrednim sąsiedztwie korpusu drogowego charakteryzuje się cylindrycznymi spękaniami, które świadczą o dalszym zapadaniu się gruntu i możliwości jego kolejnego uaktywnienia.
Analiza badań geotechnicznych (Łukasiński i Dereń, 2020), które były zlecone przez inwestora przed rozpoczęciem inwestycji drogowej wskazuje, że dla projektowanej inwestycji zostało wykonane zgodnie z wytycznymi projektanta 12 otworów badawczych do głębokości 2,5 m. Pozwoliło to na ocenę podłoża i określenie warunków geotechnicznych dla projektowanej inwestycji. Szkoda, że wiercenia były w większości tak płytkie. Jednocześnie projektant inwestycji uzyskał informację geologiczno-górniczą o terenie na którym znajdowała się projektowana trasa, w której ZGH „Bolesław” wskazuje na występowanie na trasie drogi trzech kategorii przydatności terenu do zabudowy. W początkowym odcinku drogi, gdzie obecnie powstają zapadliska w przesłanej informacji do projektanta wyznaczono kategorię C. Tereny zaliczone do kategorii C to takie, na których wznoszenie budowli nie jest dozwolone ze względu na możliwość występowania dużych deformacji nieciągłych. Są to tereny zlokalizowane nad historycznymi i współczesnymi wyrobiskami eksploatacyjnymi w których zastosowano zawał stropu. W piśmie ZGH „Bolesław” zwrócono uwagę na zagrożenia związane z prowadzeniem inwestycji na terenach zagrożonych powstaniem zapadlisk i wskazano jako optymalny obecnie wykonany wariant trasy z przesłanych propozycji projektowych. Zwrócono uwagę, aby zgodnie ze stosownymi aktami prawnymi wykonać szczegółowe badania podłoża w celu określenia geotechnicznych warunków posadowienia obiektów budowlanych jak również stwierdzono, że po 2020 roku będzie następować podnoszenie zwierciadła wód podziemnych i ten fakt powinien zostać uwzględniony w projekcie budowlanym.
Raport PIG-PIB – obwodnica leży na terenie zapadliskowym
Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy od stycznia 2024 r. realizuje zadanie pt: Zapadliska – etap I – studium wykonalności. Realizacja tego zadania przewidziana jest na 3 lata (2024-2026), a jego podstawowym celem jest opracowanie długoletniej strategii redukcji ryzyka związanego z zapadliskami w Polsce. Przygotowany został raport dotyczący zapadlisko w regionie olkuskim.
Zniesione i historyczne obszary eksploatacji górniczej rud cynku i ołowiu naniesione na mapę topograficzną regionu olkuskiego wskazują, że północna część obwodnicy Bolesławia zaraz przy wjeździe znajduje się nie tylko w obrębie wyrobisk, ale także wydobycia prowadzonego metodą zawałową, a więc najbardziej inwazyjnym dla środowiska.
Skanowanie laserowe obszaru obwodnicy wykazało występowanie 134 potencjalnych miejsc występowania zapadlisk z wyraźnym zagęszczeniem w okolicy północnego i południowego krańca drogi. Tylko jedno z nich, to do którego doszło w 2023 r. znajduje się na obszarze jezdni, ale wiele leży w sąsiedztwie.
Naukowcy dokonali historycznej analizy deformacji terenów w okolicy Olkusza. Dane z roku 1976 pokazują duże nagromadzenie zapadlisk na południowy-wschód od Bolesławia, tam gdzie zaplanowano w 2020 r. obwodnicę. W większości są to małe zapadliska, ale są również średnie. Wszystkie leżą jednak poza wytyczoną drogą w dodatku w pewnej odległości. Spośród zlikwidowanych zapadlisk jedno uaktywniło się w 2023 r. Na mapie gęstości zapadlisk z 1982 r. kolejny raz duże skupisko znajduje się dokładnie w miejscu, które 40 lat później przeciął północny kraniec obwodnicy. Zostały one jednak zlikwidowane w latach 1982 – 1996 i mapa z końca XX w. już ich nie wykazywała. Choć naukowcy w analizie wspominają o niedoszacowaniu danych o zapadliskach z tamtego okresu.
Ostatnie lata, szczególnie po zaprzestaniu działalności kopalni, wyłączeniu pomp przyniosły gwałtowny wzrost powstawania zapadlisk. Taka sytuacja zaistniała w miejscu przebiegu obwodnicy. Pierwsze zapadliska pojawiły się w październiku 2022 r. i do marca 2023 było ich już 20. W tym roku jednak szybkość powstawania zapadlisk gwałtownie wzrosła i od marca do października 2023 r. powstały kolejne 23 zapadliska. Model różnicowy wykazał kolejny wzrost liczby zapadlisk między październikiem 2023 a listopadem 2024 r. - utworzyło się wówczas kolejnych 34 nowych zapadlisk a 4 się uaktywniły. W większości zapadliska powstawały na terenach, gdzie prowadzona była eksploatacja na zawał stropu.
Analiza historyczna wskazuje na występowanie deformacji w rejonie przebiegu obwodnicy ze szczególnym ich zagęszczeniem w rejonie północnego fragmentu. Jednak w latach 80. i 90. zostały one zlikwidowane. Uaktywniły się ponownie w ostatnich 2 – 3 latach. Zjawisku sprzyjało podłoże, co zostało wykazane w raporcie PIG-PIN. Jednak jak wykazali naukowcy potrzebne były jeszcze dodatkowe badania, m.in. wiercenia do podłoża skalnego. Obecnie jednak zapadliska na drodze nie stanowią problemu ponieważ na jezdnię już wkroczyła woda i będzie jej jeszcze więcej.
Zapadliska i zalewiska - co dalej?
Naukowcy i ZGH Bolesław prowadzą cały czas monitoring obszaru i inwentaryzacja deformacji. Monitoring uzupełniony zostanie pracami wiertniczymi (płytkimi) wykonanymi w niektórych strefach aktywnych zapadliskowo oraz pomiarami geofizycznymi. Od końca 2024 r. z inicjatywy Ministra Przemysłu, na posiedzeniu Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów postanowiono, że we współpracy międzyresortowej, wypracowane zostaną m.in. rozwiązania prawne niezbędne do skutecznego usuwanie skutków i przeciwdziałania zagrożeniom związanym z występowaniem deformacji nieciągłych i innych zjawisk związanych z działalnością dawnych zlikwidowanych zakładów górniczych, w tym w rejonie olkuskim.
Z pewnością na analizy, które wdrożą środki zaradcze, które zabezpieczą przed następstwami deformacji w terenie trzeba będzie poczekać. Przyroda w rejonie musi się uspokoić, a nastąpi to po przewidzianym przez specjalistów osiągnięciu maksymalnego poziomu wód gruntowych. Rozpoczęto już udrażnianie roznosu Sztolni Ponikowskiej, historycznego kanału, który umożliwiał dawniej naturalny odpływ nadmiaru wód z terenów eksploatacji górniczej. Został zapomniany, kiedy rozpoczęto używania pomp odwadniających w kopalniach.
Raporty, analizy i aktualności znaleźć można nas stronie Centrum Geozagrożeń dla rejonu olkuskiego. Mapa zapadlisk jest dostępna https://geologia.pgi.gov.pl/zapadliska/
Autor: DJ
