Termomodernizacja zgodnie z zasadą DNSH - Jak modernizować budynki użyteczności publicznej?

Zasada niewyrządzania poważnej szkody

Opisana w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r., art. 17 zasada DNSH (Do No Significant Harm – Nie czyń poważnej szkody) ma gwarantować, że inwestycje finansowane ze środków publicznych nie szkodzą środowisku w żadnym z sześciu kluczowych celów środowiskowych:

1. łagodzenie zmiany klimatu (mitygacja), co oznacza podejmowanie działań prowadzących do redukcji emisji gazów cieplarnianych i przeciwdziałanie zmianie klimatu,
2. adaptacja do zmiany klimatu, czyli dostosowywanie się do już zachodzących i przewidywanych zmian, aby minimalizować ich negatywne skutki,
3. zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich, co obejmuje racjonalne gospodarowanie wodą i ochronę ekosystemów wodnych,
4. gospodarka o obiegu zamkniętym, zapobieganie powstawaniu odpadów i recykling,
5. zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń powietrza, wody lub gleby, czyli działania mające na celu ochronę środowiska przed szkodliwymi substancjami,
6. ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów, co oznacza dbanie o różnorodność biologiczną i przywracanie zdegradowanych ekosystemów do ich naturalnego stanu.

Aby dana działalność kwalifikowała się jako niewyrządzająca poważnej szkody, musi spełniać cztery kryteria:

• wnosić istotny wkład w co najmniej jeden cel środowiskowy,
• nie wyrządzać poważnych szkód w żadnym z nich,
• być prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami związanymi z prawami człowieka i prawami pracowniczymi,
• spełniać techniczne kryteria kwalifikacji.

Od czego zacząć projekt renowacji energetycznej?

Planując renowację energetyczną, należy rozważyć wymianę źródeł ciepła na bardziej efektywne, np. podłączenie do sieci ciepłowniczej, zastosowanie pomp ciepła, paneli fotowoltaicznych czy kolektorów słonecznych, o ile nie ma przeciwwskazań konserwatorskich. Przy zmianie źródła ciepła konieczna będzie również modernizacja instalacji wewnętrznych, żeby dopasować urządzenia grzewcze do nowego źródła. Kluczowe jest dopasowanie mocy nowych źródeł ciepła do zapotrzebowania na ciepło po renowacji, aby uniknąć przewymiarowania.

• Mieszkania TBS w impasie. Dlaczego nie budujemy mieszkań społecznych na miarę potrzeb?

Docieplanie i uszczelnianie

W przypadku ścian zewnętrznych o wysokiej wartości architektonicznej, często najlepiej pozostawić je bez ingerencji, poza niezbędnymi naprawami. Stare budynki z murami grubszymi niż 40 cm zazwyczaj nie wymagają docieplenia ścian zewnętrznych - ich masywne mury mają dobrą izolacyjność termiczną i dużą pojemność cieplną. Z kolei docieplenie ścian od wewnątrz jest bezpieczne tylko przy bardzo sprawnej wentylacji w budynku i po dokładnych obliczeniach zmian pól temperatury.

W większości przypadków warto skupić się na pracach takich, jak renowacja i uszczelnienie okien, likwidacja mostków termicznych, docieplenie dachu i stropów (np. nad piwnicą czy stropodachu) i ewentualnej modernizacji wentylacji z odzyskiem ciepła.

• Forum Termomodernizacja 2025 w październiku w Warszawie. Jest już wstępny plan tego wydarzenia

Jakich błędów unikać?

Niewłaściwa modernizacja może spowodować zawilgocenie i znacznie pogorszyć stan budynku. Do częstych błędów należy:

• skuwanie oryginalnych tynków i stosowanie zapraw z cementem w miejscach, gdzie nie były używane,
• stosowanie nowoczesnych barier przeciwwilgociowych (np. styropianu, folii), które uniemożliwiają naturalne odparowanie wilgoci,
• używanie farb o niskiej paroprzepuszczalności lub wymiana stolarki okiennej bez dostosowania systemu wentylacji,
• niewłaściwie zaprojektowana izolacja od wewnątrz, grożąca przemarzaniem ścian lub akumulacją wilgoci,
• wymiana oryginalnych podłóg na gruncie lub stosowanie klejów/posadzek z cementem, co może prowadzić do zawilgocenia ścian przez podciąganie kapilarne,
• błędy w otoczeniu budynku: niewłaściwe odprowadzanie wód opadowych, zmiana profilu terenu, wycinanie drzew, utwardzanie i uszczelnianie gruntu, co może prowadzić do zawilgocenia.

Jakie materiały wybierać?

Przy wyborze materiałów i technik, które mają być wykorzystane w projekcie, należy rozważyć nie tylko ich parametry, ale również wpływ procesu ich wytworzenia, transportu i utylizacji na środowisko. Celem jest ograniczenie zapotrzebowania na energię wbudowaną (Embedded Energy) oraz skumulowanego zapotrzebowania na energię (Cumulative Energy Demand - CED). W pierwszej kolejności warto sięgać po trwałe materiały, które nie wymagają częstych napraw. Dodatkowym atutem jest lokalny dostęp do materiału, jego wysoki stopień recyklingu i łatwość utylizacji. Dobrym wyborem mogą być materiały produkowane z użyciem energii odnawialnej. Przy planowaniu technik wykonania modernizacji należy zapewnić łatwość oddzielania różnych elementów i materiałów.

Narzędzia takie jak Deklaracje Środowiskowe Produktu (EPD), zgodne z normami ISO / PN-EN 14025 i EN 15804, oraz Analiza Kosztowa Cyklu Życia Budynku (LCCA/LCC) ułatwiają ocenę materiałów, często potwierdzając opłacalność rozwiązań droższych na etapie inwestycji, ale bardziej efektywnych środowiskowo i finansowo w dłuższej perspektywie.

• Kiedy termomodernizacja, remont lub przebudowa są zwolnione z procedur administracyjnych?

Zasada DNSH w praktyce

Kompleksowe podejście do termomodernizacji budynku użyteczności publicznej prezentuje przykład takiej inwestycji zrealizowanej przy ul. Praskiej 52 w Krakowie.

Dobry projekt renowacji to nie wszystko - przy wykonaniu kluczowa jest elastyczność i bieżące monitorowanie procesu, ponieważ budynki historyczne potrafią zaskoczyć. Rozpoczęcie prac przy budynkach historycznych wiąże się często z odkryciem cech, których nie znajdziemy w żadnej dokumentacji.

Tak było w przypadku 4-kondygnacyjnego budynku z lat 1935-1937 przy ul. Praskiej 52 w Krakowie. Wpisany do gminnej ewidencji zabytków, z nieocieplonymi ścianami z cegły pełnej. Posiadał wentylację grawitacyjną i w większości wymienione okna PCV i witryny sklepowe z kratami. W drugiej połowie 2023 roku zmodernizowano budynek. Prace objęły m.in. docieplenie ścian zewnętrznych styropianem (zgodnie z wytycznymi konserwatora), docieplenie stropodachu i stropu pod dachem wełną mineralną, wymianę pokrycia dachu, wymianę okien, drzwi i witryn zewnętrznych, a także renowację drzwi drewnianych i remont kominów. W ramach wspierania bioróżnorodności, jednego z sześciu celów środowiskowych zasady DNSH, zamontowano budki lęgowe dla jerzyków i schrony dla nietoperzy.

W czasie pracy wykonawcy odkryli część zachowanej stolarki drewnianej. Niezbędna była elastyczność i dostosowanie pierwotnego zakresu prac. Całościowe podejście do procesu modernizacji dosyć szybko przyniosło znaczące korzyści energetyczne i środowiskowe. W audycie wykonanym rok później zapotrzebowanie na energię końcową dla budynku spadło z 1 161,12 GJ/rok (322 534,07 kWh/rok) do 558,15 GJ/rok (155 042,40 kWh/rok). To oszczędność nas poziomie ponad 51%. Razem ze zmniejszeniem zapotrzebowania na energię spadły koszta utrzymania i emisja gazów cieplarnianych.

Zasada DNSH – gdzie znaleźć informacje?

Praktyczne wskazówki i przykłady rozwiązań, doboru technologii i materiałów można znaleźć w poradniku Rewaloryzacja i modernizacja budynków historycznych w dobie kryzysu klimatycznego wydanego przez Fundację Sendzimira. Warto zwrócić uwagę na algorytmy optymalnego zakresu renowacji energetycznej opisane w rozdziale 6. Każdy budynek historyczny wymaga indywidualnego podejścia. Algorytmy to narzędzie, które pomaga dobrać rozwiązania renowacyjne, które wyważą dbałość o zachowanie wartości kulturowej i zmniejszenie wpływu na środowisko w konkretnym przypadku. Projekty badawczo-wdrożeniowe takie jak FuturHist dostarczają dodatkowych przykładów na to, jak balansować między ochroną dziedzictwa a mitygacją zmiany klimatu. Krakowskim zabytkiem wytypowanym do projektu „FuturHist” jest kamienica przy ul. Kościuszki 18. Jest to jeden z czterech zabytków w Europie, w których wykonane zostaną prace budowlane związane energetyczną modernizacją. Efekty tych inwestycji posłużą do wypracowania wzorców przeprowadzania termorenowacji obiektów historycznych.

Strategiczne spojrzenie w przyszłość

Zasada DNSH to obecnie warunek uzyskania dofinansowania na inwestycje (np. Fundusz Modernizacyjny, KPO). Przykładowe zapisy we wniosku z omówieniem znajdziesz w poradniku dla beneficjentów przygotowanym dla osób i instytucji, które składają wnioski w konkursach na przedsięwzięcia finansowane ze środków UE, w tym przede wszystkim realizowane w ramach KPO.

W Polsce wraz ze starzejącym się zasobem budynków zwiększa się potrzeba masowej modernizacji energetycznej. Ochrona zasobów naturalnych wymaga ograniczenia budowy nowych obiektów i skupienia się na wspieraniu gospodarki cyrkularnej zgodnie z tak zwaną zasadą 6R (rethink - przemyśl, refuse - odmawiaj, reduce - ograniczaj, reuse - używaj ponownie, recycle - odzyskuj, recover - naprawiaj). Historyczne budynki to kapitał, o który powinniśmy dbać, modernizować, a w razie potrzeby dostosowywać ich funkcję, by były użyteczne i nie przeciążały środowiska.

Artykuł powstał w ramach projektu, który realizuje zadanie publiczne „Przeprowadzenie działań edukacyjnych, badawczo-rozwojowych oraz działań szkoleniowo-doradczych w obszarze zielonej i energetycznej transformacji” w ramach Inwestycji G1.1.4 Krajowego Planu Odbudowy (wskaźnik G9G).

Źródło: Anna Bucka/Fundacja Sendzimira

Zobacz także: Kraków. Opracowanie standardów energooszczędnej modernizacji obiektów historycznych - kamienica przy ul. Kościuszki 18