Uprawnienia zawodowe dla elektryków. Jakie są dostępne uprawnienia zawodowe i jak je uzyskać?
Uprawnienia zawodowe dla elektryków wprowadzane są z mocy obowiązujących ustaw w drodze rozporządzeń wykonawczych, które ulegają ciągłym zmianom. W uprawnianiach zawodowych dla elektryków jest spora różnorodność i stosunkowo duża liczba tych, o które mogą lub muszą ubiegać się osoby chcące wykonywać zawód elektryka.
Jakie uprawnienia zawodowe dla elektryków?
Elektrycy, jako grupa zawodowa, mogą ubiegać się o uzyskanie następujących uprawnień zawodowych:
- uprawnienia zawodowe w zakresie eksploatacji,
- budowlanych,
- rzeczoznawcy budowlanego,
- rzeczoznawcy, specjalisty i weryfikatora SEP,
- biegłego sądowego,
- audytora energetycznego,
- uprawnienia zawodowe do sporządzania certyfikatów energetycznych budynków,
- uprawnienia specjalisty w zakresie jakości energii elektrycznej.
Elektrycy mają także możliwość uzyskiwania stopnia specjalizacji zawodowej inżynierów i techników oraz karty zawodowej inżyniera.
Niektóre z wymienionych uprawnień zawodowych funkcjonują na rynku od kilkudziesięciu lat (uprawnienia budowlane oraz w zakresie eksploatacji), inne od dość niedawna. Jeżeli chodzi o liczbę osób zainteresowanych uzyskaniem poszczególnych tytułów, to najpopularniejszą są uprawnienia zawodowe w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci energetycznych oraz budowlane dotyczące projektowania i kierowania robotami budowlanymi w zakresie sieci oraz instalacji elektrycznych i elektroenergetycznych. Natomiast mniejszym zainteresowaniem elektryków cieszą się uprawniania audytora energetycznego, specjalisty w zakresie jakości energii elektrycznej oraz uzyskanie stopnia specjalizacji zawodowej inżynierów i techników, przy czym ostatnie dwa rodzaje uprawnień zawodowych nie mają umocowania ustawowego.
Uprawnienia zawodowe - jak uzyskać poszczególne uprawnienia:
Uprawnienia zawodowe w zakresie eksploatacji
Uprawnienia w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i siecienergetycznych należą do uprawnień zawodowych, o które stara się największa grupa elektryków. Szacuje się, że liczba osób legitymujących
się świadectwami kwalifikacyjnymi wynosi w skali kraju od ok. 2 do 3 mln. Rocznie o uzyskanie potwierdzenia ww. kwalifikacji występuje około 100 tys. fachowców.
Zapewnienie odpowiedniego poziomu usług związanych z energetyką wymaga, aby pracujący przy urządzeniach, instalacjach i sieciach energetycznych posiadali gruntowną wiedzę techniczną i niezbędne
doświadczenie. Wytyczne w tym zakresie określa Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU z 2006 r. nr. 89 poz. 625 z późn. zm.) oraz wydane na jej podstawie Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (energetycznych – dop. autora) (DzU nr 89, poz. 828). Drugi z dokumentów wprowadza zróżnicowanie wymagań w zależności od typu wykonywanych czynności i stanowisk pracy oraz od rodzaju i grupy urządzeń energetycznych. W § 5 ust. 1 rozporządzenia określono, że eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne dla następujących rodzajów czynności i stanowisk pracy:
- eksploatacja – dotyczy osób wykonujących prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym;
- dozór – do grupy tej zalicza się stanowiska fachowców kierujących czynnościami osób wykonujących prace w zakresie określonym powyżej oraz stanowiska pracowników technicznych, sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.
W rozporządzeniu zostały wyraźnie wydzielone dwa równorzędne, odrębne od siebie rodzaje prac i stanowisk w zakresie eksploatacji oraz dozoru z jednoczesnym określeniem wymagań, jakie tych kategorii dotyczą.
W zależności od typu urządzeń energetycznych w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia wyróżniono trzy grupy:
- grupa 1: elektroenergetyczna,
- grupa 2: cieplna,
- grupa 3: gazowa.
Dokumenty potwierdzające posiadanie kwalifikacji niezbędnych przy eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci energetycznych noszą nazwę świadectw kwalifikacyjnych. Upoważniają one do samodzielnego wykonywania pracy na określonym stanowisku i przy konkretnym urządzeniu w danej grupie urządzeń elektroenergetycznych. W ww. rozporządzeniu nie określono natomiast żadnych wymagań dotyczących wykształcenia czy przygotowania zawodowego osób poddających się postępowaniu kwalifikacyjnemu. Istotną wadą wspomnianego dokumentu było odstąpienie od stosowanej wcześniej i bezwzględnie koniecznej zasady okresowego (co 5 lat) sprawdzania spełnienia wymagań kwalifikacyjnych, co autorzy rozporządzenia tłumaczyli brakiem upoważnienia ustawowego. Było to o tyle dyskusyjne, że poprzednio obowiązujące przepisy z 1998 roku, wydane z mocy tej samej ustawy, zawierały zapis odnośnie okresowych kontroli kwalifikacji.
Ustawodawca dostrzegł jednak liczne protesty stowarzyszeń naukowo-technicznych, obawiających się znacznego obniżenia poziomu wiedzy technicznej służb eksploatacyjnych i w dniu 4 marca 2005 roku Sejm przyjął Ustawę o zmianie Ustawy – Prawo energetyczne oraz Ustawy – Prawo ochrony środowiska (DzU nr 62, poz. 352), w której dokonał istotnych i pożądanych poprawek w art. 54 ustawy z 1997 roku. I tak, po ust. 1 dodano ust. 1a i 1b w brzmieniu:
„1a. Sprawdzenie spełnienia wymagań kwalifikacyjnych powtarza się co pięć lat.
1b. W razie stwierdzenia, że eksploatacja urządzeń, instalacji i sieci jest prowadzona niezgodnie z obowiązującymi przepisami, na wniosek pracodawcy, inspektora pracy, Prezesa URE lub innego organu właściwego w sprawach regulacji gospodarki paliwami i energią, o których mowa w art. 21a, sprawdzenie spełnienia wymagań kwalifikacyjnych należy powtórzyć przed upływem pięciu lat”.
W przepisach przejściowych omawianej ustawy zamieszczono art. 16, w brzmieniu: „Świadectwa kwalifikacyjne, o których mowa w art. 54 ustawy wymienionej w art. 1, wydane bezterminowo na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują moc przez okres 5 lat, od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy”. Uzupełnienie art. 54 ustawy Prawo energetyczne przywróciło więc obowiązek okresowego (co 5 lat) sprawdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby obsługujące urządzenia, instalacje i sieci energetyczne. Zmiana ta została wprowadzona w życie Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 20 lipca 2005 r. zmieniającym Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (DzU nr 141, poz. 1189). Sprawdzenia kwalifikacji posiadanych przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci energetycznych dokonują komisje kwalifikacyjne na podstawie organizowanego przez nie egzaminu. Zgodnie z art. 54 ust. 3 Prawa energetycznego organem właściwym do powoływania komisji jest prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz, w ograniczonym zakresie, określeni w ustawie ministrowie i szefowie agencji. W latach 2009–2010 ponownie zostały podjęte działania w celu zmiany zapisów w art. 54 dotyczącym uprawnień kwalifikacyjnych. W ich efekcie w sierpniu 2011 roku Sejm przyjął poprawki zapisów w ustawie Prawo energetyczne, wprowadzające:
- uprawnienia bezterminowe dla pracowników przedsiębiorstw energetycznych,
- uprawnienia okresowe dla osób świadczących usługi dla konsumentów oraz mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców. Dotychczas nie wydano rozporządzenia wykonawczego w tej sprawie i komisje kwalifikacyjne funkcjonujące w SEP nadają uprawnienia ważne przez 5 lat.
Uprawnienia zawodowe - uprawnienia budowlane
Istotne znaczenie z punktu widzenia procesu inwestycyjnego mają uprawnienia budowlane, czyli do pełnienia samodzielnej funkcji technicznej. Wymagania w tym zakresie określa aktualnie Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (DzU z 2006 r. nr 156, poz. 1118) oraz wydane na jej podstawie Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28 kwietnia 2006 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (DzU z 2006 r.). Przepisy te regulują nadawanie uprawnień do działalności we wszystkich specjalnościach procesu budowy, także tych dotyczących elektryków, a więc:
- w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji oraz urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych – upoważniają do projektowania obiektu budowlanego lub kierowania robotami związanymi z takowym obiektem,
- w specjalności telekomunikacyjnej – upoważniają do projektowania obiektu budowlanego lub kierowania robotami związanymi z takowym obiektem w zakresie telekomunikacji przewodowej wraz z infrastrukturą telekomunikacyjną oraz telekomunikacji radiowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą.
Organem właściwym w sprawach dotyczących nadawania uprawnień budowlanych na zasadach wyłączności jest Polska Izba Inżynierów Budownictwa i jej oddziały terenowe. Rocznie o uzyskanie tego typu kwalifikacji stara się kilkuset elektryków w skali kraju. Zgodnie z aktualnymi regulacjami prawnymi uprawnienia te mogą być przyznawane wyłącznie magistrom inżynierom posiadającym wykształcenie odpowiednie kierunkowo. Uprawnienia zawodowe w zakresie ograniczonym do obiektów do 1000 m³ kubatury oraz instalacji elektrycznych wraz z przyłączami o napięciu do 1 kV mogą być nadawane inżynierom z odpowiednim wykształceniem kierunkowym lub magistrom inżynierom mającym wykształcenie pokrewne.
Warunkiem uzyskania uprawnień budowlanych, oprócz skończenia odpowiedniego kierunku studiów, jest także posiadanie praktyki zawodowej, dostosowanej do rodzaju i stopnia skomplikowania działalności.
Praktyka ta odbywana jest po uzyskaniu dyplomu ukończenia wyższej uczelni, pod kierownictwem osoby z uprawnieniami budowlanymi bez ograniczeń we właściwej specjalności i będącej czynnym członkiem samorządu zawodowego. Do praktyki zawodowej może zostać zaliczona praktyka odbyta po trzecim roku studiów wyższych, z wyłączeniem praktyki objętej programem nauczania na danym kierunku.
Warunkiem uzyskania uprawnień budowlanych jest pozytywne przejście postępowania kwalifikacyjnego, obejmującego 2 etapy:
1. weryfikację wykształcenia i praktyki zawodowej,
2. egzamin ze znajomości procesu budowlanego oraz umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy technicznej.
Postępowanie kwalifikacyjne prowadzą okręgowe komisje kwalifikacyjne PIIB, w których składa się wniosek o nadanie uprawnień. Należy do niego dołączyć:
- odpis dyplomu ukończenia studiów magisterskich albo wyższych studiów zawodowych,
- książkę praktyki zawodowej lub zaświadczenie potwierdzające odbycie praktyki za granicą,
- dowód uiszczenia opłaty.
Podstawę do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie stanowi wpis do rejestru centralnego oraz na listę członków Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa, potwierdzony zaświadczeniem wydanym przez tę placówkę, z określonym w nim terminem ważności.
Ustawa Prawo budowlane umożliwia wyodrębnienie w ramach specjalności specjalizacji techniczno budowlanych. Ww. rozporządzenie MTiB z 2006 roku w ramach specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych wprowadziło specjalizacje:
- sieci, instalacje i urządzenia elektryczne oraz elektroenergetyczne powyżej 45 kV,
- sieci, instalacje oraz urządzenia elektryczne i elektroenergetyczne w elektrowniach jądrowych,
- trakcje elektryczne.
O nadanie specjalizacji techniczno-budowlanej może ubiegać się wyłącznie osoba posiadająca uprawnienia budowlane bez ograniczeń w specjalności, w której wyodrębniono tę specjalizację. Nadanie specjalizacji wymaga odbycia, po uzyskaniu uprawnień budowlanych, pięcioletniej praktyki w zakresie danej specjalizacji: przy sporządzaniu projektów (w przypadku specjalizacji do projektowania) lub na budowie (w przypadku specjalizacji do kierowania robotami budowlanymi).
Dnia 9 maja 2014 roku Sejm przyjął ustawę o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych (tzw. ustawa deregulacyjna), której przepisy zakładają większą dostępność do uprawnień budowlanych. Przewidziano m.in. możliwość nadawania uprawnień w ograniczonym zakresie dla techników i mistrzów. Aktualnie trwają prace nad rozporządzeniem, które wprowadzi zmiany zatwierdzone w maju 2014 roku w życie.
Uprawnienia zawodowe - rzeczoznawca budowlany
Uprawnienia zawodowe - uprawniania rzeczoznawcy, specjalisty, weryfikatora SEP
Jedynymi spośród omawianych uprawnień dostępnych wyłącznie dlaelektryków – członków SEP, są uprawnienia rzeczoznawcy, specjalisty i weryfikatora SEP. Funkcje te pełnią osoby świadczące usługi w ramach Izby Rzeczoznawców SEP. Zasady powoływania i funkcjonowania rzeczoznawców, specjalistów oraz weryfikatorów SEP określa Regulamin Izby Rzeczoznawców zatwierdzony przez ZG SEP. Kandydaci na dwa pierwsze stanowiska powinni być członkami stowarzyszenia co najmniej od 2 lat. Ubiegający się o funkcję rzeczoznawcy muszą posiadać wykształcenie wyższe, co najmniej pięcioletnią praktykę i udokumentowane osiągnięcia związane z wybranym działem specjalistycznym. Kandydaci na specjalistów powinni z kolei mieć wykształcenie wyższe lub średnie techniczne oraz kwalifikacje stosowane do zakresu specjalności, o którą się ubiegają, potwierdzone świadectwem uprawnień lub ukończonych kursów specjalistycznych, upoważniających do wykonywania określonych prac.
Kandydaci na rzeczoznawców i specjalistów składają odpowiednie wnioski wraz z dokumentami potwierdzającymi wykształcenie w biurze oddziału SEP, którego są członkami. W przypadku stanowiska rzeczoznawcy należy dołączyć autoreferat omawiający przebieg pracy zawodowej, dokonane osiągnięcia, wykaz ważniejszych opracowań, ekspertyz i publikacji. Ubiegający się o funkcję specjalisty dołączają do wniosku świadectwa formalne potwierdzające kwalifikacje związane z zakresem specjalności, o którą się ubiegają. Wnioski są rozpatrywane przez Radę Ośrodka Rzeczoznawstwa SEP.
W przypadku kandydatów na rzeczoznawców podania zaopiniowane pozytywnie są przesyłane do Komisji Kwalifikacyjnej SEP, a negatywnie – zwracane kandydatom z uzasadnieniem. Upoważniona Rada Ośrodka nadaje uprawnienia specjalisty lub odrzuca wniosek po zasięgnięciu opinii weryfikatora odpowiedniego działu specjalistycznego.
Kandydaci na rzeczoznawców i specjalistów, których wnioski zostały ocenione negatywnie, mogą składać podania o nadanie im uprawnień po upływie jednego roku.
Rzeczoznawcy i specjaliści SEP mają prawo ubiegać się o rozszerzenie uprawnień, składając pisemne umotywowanie w biurze oddziału. Opracowania wykonane w ramach izby podlegają weryfikacji przez uprawnionych weryfikatorów. Na stanowisko to mogą być powołani rzeczoznawcy o najwyższych kwalifikacjach zawodowych i odpowiednim dorobku w działalności Izby Rzeczoznawców SEP. Weryfikatorów mianuje komisja kwalifikacyjna na wnioski rad ośrodków.
Rzeczoznawcy, specjaliści i weryfikatorzy są zobowiązani do wykonywania powierzonych im prac według najlepszej wiedzy oraz zasad etyki zawodowej, a także stosowania obowiązujących przepisów i norm.
Uprawnienia zawodowe - uprawnienia biegłego sądowego
Na podstawie Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (DzU nr 98, poz. 1070 z późn. zm.) Minister Sprawiedliwości wydał Rozporządzenie z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (DzU nr 15, poz. 133), które określa aktualne zasady ustanawiania i obowiązki biegłych sądowych, w szczególności w zakresie nauki i techniki, w tym w specjalnościach związanych z elektryką.
Biegłych sądowych powołuje przy sądzie okręgowym jego prezes.
Pełnią oni swoją funkcję przez 5 lat, przy czym okres ustanowienia upływa z końcem roku kalendarzowego.
Mianowanie osoby zatrudnionej na biegłego wymaga zasięgnięcia opinii jego zakładu pracy. W przypadku osób wykonujących wolny zawód konieczna jest opinia organizacji zawodowej, do której osoba ta należy.
Biegłym może zostać każdy, kto:
- korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
- ukończył 25. rok życia,
- posiada teoretyczne i praktyczne umiejętności niezbędne w danej gałęzi wiedzy,
- daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego,
- wyrazi zgodę na ustanowienie go biegłym.
Posiadanie specjalistycznej wiedzy powinno zostać odpowiednio udokumentowane. Powołanie na biegłego uprawnia, po złożeniu przyrzeczenia, do wydawania opinii na zlecenie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych w zakresie tej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności, dla których ustanowienie nastąpiło. Biegły, wydając opinię, używa tytułu „biegłego sądowego” z oznaczeniem specjalności oraz sądu okręgowego, przy którym został powołany.
Za wykonanie czynności biegłemu przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej odrębnymi przepisami sądowymi.
Listy biegłych są dostępne dla zainteresowanych w sekretariatach sądowych. W szczególności wykazy te udostępnia się stronom, uczestnikom postępowania oraz organom prowadzącym postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych.
Przed upływem kadencji osoby zainteresowane winny wystąpić do prezesa sądu okręgowego z prośbą o przedłużenie ustanowienia na kolejne 5 lat.
Uprawnienia zawodowe - uprawnienia audytora energetycznego
Uprawnienia zawodowe do sporządzania certyfikatów energetycznych budynków
Nowym rodzajem uprawnień, o które mogą ubiegać się elektrycy, są uprawnienia do sporządzania certyfikatów energetycznych budynków i lokali mieszkalnych, czyli świadectw charakterystyki energetycznej nieruchomości.
Znowelizowana ustawa Prawo budowlane (DzU z 2006 r. nr 156, poz. 1118, z późn. zm.) wprowadza od stycznia 2009 roku obowiązek sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej dla budynków nowo wznoszonych, dla lokali, które będą przedmiotem transakcji i umowy najmu, oraz dla obiektów, w przypadku których, w wyniku prac remontowych lub modernizacyjnych, zmieniła się charakterystyka energetyczna. O uzyskanie uprawnień tego typu może starać się inżynier z kwalifikacjami projektowymi, osoba z wyższym wykształceniem w kierunkach określonych przez Prawo budowlane, która ukończy specjalne szkolenie pomyślnie zdanym egzaminem, oraz absolwent ukierunkowanych na doradztwo energetyczne studiów podyplomowych.
Ogólne zasady szkolenia i zdobywania uprawnień do przeprowadzania certyfikacji energetycznej budynków zostały opublikowane w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 21 stycznia 2008 r. w sprawie przeprowadzania szkolenia oraz egzaminu dla osób ubiegających się o uprawnienia do sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego oraz części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową (DzU z 2008 r. nr 191). Dokument ten określa sposób przeprowadzania i zakres programowy szkolenia dla osób ubiegających się o nadanie ww. uprawnień.
Wspomniane szkolenia odbywają się na koszt samych zainteresowanych. Dwuetapowe postępowanie kwalifikacyjne organizuje komisja powołana przez resort budownictwa.
Dla ułatwienia dostępu do bazy audytorów, którym nadano uprawnienia do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, resort budownictwa prowadzi rejestr audytorów energetycznych. Bez szkolenia i egzaminu, ale na pisemny wniosek zainteresowanego, na listę tę mogą być wpisani inżynierowie budownictwa różnych specjalizacji z uprawnieniami projektowymi.
