Budownictwo 2023 - z czym będzie się mierzyć branża?

Co czeka budownictwo w 2023 roku? Na pewno dużo będzie się dziać w legislacji budowlanej. Branża czeka na zmiany w Prawie budowlanym i Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Rok 2023 może być trudny jeśli chodzi o zapełnienie portfela zleceń dla wielu firm. Firmy budowlane także czekają na uruchomienie funduszy przewidzianych w KPO.

Zanim powiemy co może czekać budownictwo w 2023 roku, krótko podsumujmy rok 2022. To był kolejny wyjątkowy rok. Wydarzeń, które w 2022 roku wpłynęły na sytuację w budownictwie, było rekordowo dużo.

Z czym mierzyło się budownictwo w 2022 roku?

Kondycję sektora budowlanego obrazują m.in. dane GUS dotyczące budownictwa mieszkaniowego. Dane za 11 miesięcy 2022 są następujące:

• 214,2 tys. mieszkań oddano do użytku, tj. 1,7% więcej niż w roku ubiegłym,
• 129,6 tys. mieszkań, tj. o 1,5% więcej niż w 2021 r przekazali do eksploatacji deweloperzy,
• 81,4 tys. mieszkań, oddali do użytku inwestorzy indywidualni, tj. o 3,4% więcej niż przed rokiem.

W okresie jedenastu miesięcy 2022 r. wydano pozwolenia lub dokonano zgłoszenia budowy 277,4 tys. mieszkań, tj. o 9,9% mniej niż w analogicznym okresie 2021 roku. Pozwolenia na budowę największej liczby mieszkań otrzymali deweloperzy (188,8 tys., spadek o 0,5% r/r) oraz inwestorzy indywidualni (84,3 tys., spadek o 26,5%).

Więcej danych dotyczących budownictwa mieszkaniowego w artykule: Budownictwo mieszkaniowe - GUS mówi o ponad 26% spadku mieszkań w budowie

Podobnie jest w obrazie prezentowanym przez subindeks giełdowy WIG-BUDOW, czyli subindeks giełdowych spółek sektora budowlanego notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Od stycznia 2020 do 1 stycznia 2023 roku odnotowano wzrost o 79,13%. W przypadku ostatnich 6 miesięcy ten wzrost wyniósł 11,04%.

Niestety, sytuacja w budownictwie nie wygląda już optymistycznie, jeśli spojrzy się na dane dotyczące koniunktury w budownictwie. Z raportu GUS z dnia 22.12.2022 „Koniunktura w przetwórstwie przemysłowym, budownictwie, handlu i usługach – grudzień 2022r. Pogłębione pytania o aktualne zagadnienia gospodarcze oraz wpływ wojny w Ukrainie na koniunkturę – oceny i oczekiwania.” wynika, że w większości badanych obszarów gospodarki wystąpiły negatywne oceny.

Wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury znalazł się poniżej średniej długookresowej dla wszystkich obszarów. Najbardziej pesymistyczne oceny formułowane były przez podmioty z sekcji budownictwa, gdzie wskaźnik koniunktury wyniósł minus 23,9. Należy zauważyć, że wskaźnik koniunktury dla budownictwa od dłuższego czasu trwale niekorzystne się zmienia.

Więcej o koniunkturze w budownictwie przeczytasz w artykule: Koniunktura w budownictwie.

Firmy budowlane zgłaszały wzrost opóźnień płatności za wykonane prace. Jak podaje portal Strefa Biznesu w IV kwartale 2022 odsetek firm skarżących się na problemy z uzyskaniem płatności od kontrahentów wzrósł o 18 pkt. proc. Jednym z powodów takiej sytuacji jest sygnalizowane przez GUS załamanie koniunktury na rynku inwestycji zarówno prywatnych, jak i publicznych. Wskaźnik udziału inwestycji w PKB spadł do poziomu 15 proc. Prof. Waldemar Rogowski, Główny Analityk BIG InfoMonitor, zauważa, że jest to jeden z najniższych poziomów wśród krajów UE.

Na sytuację w budownictwie w 2022 roku miał duży wpływ skokowy wzrost cen materiałów budowlanych oraz energii. Ale nie tylko. Jak podaje SEKOCENBUD (Ceny w budownictwie w latach 2016-2021, Mariola Gala-de Vacqueret). w okresie ostatnich 5-ciu lat systematycznie rosły ceny wszystkich czynników produkcji budowlanej - stawki robocizny kosztorysowej, ceny materiałów budowlanych i ceny najmu i pracy sprzętu budowlanego. Trend wzrostowy nasilił się zdecydowanie od roku 2018.

Rosyjska inwazja na Ukrainę spowodowała kolejne istotne wzrosty cen. Analizując dane podane przez SEKOCENBUD w dokumencie „Koszty budowy obiektów budowlanych w 1 półroczu 2022 w obliczu rosnących cen materiałów, robocizny i kosztów pracy sprzętu” z dnia 30.06.2022 można wyczytać, że notowania cen w 2 kwartale 2022 r. prowadzone na terenie całego kraju w systemie SEKOCENBUD, osiągnęły najwyższe wzrosty w 35-letniej historii zbierania danych. 

Zmiana cen w I półroczu 2022 w stosunku do 2021, źródło: Zagregowane wskaźniki waloryzacyjno-prognostycze ZWW, II kwartał 2022, SEKOCENBUD

W wyniku inwazji na Ukrainę zagrożone i zachwiane zostały łańcuchy dostaw, czego konsekwencją jest odczuwalny niedobór materiałów oraz kolejna fala wzrostu cen surowców. Ukraina jest ważnym producentem materiałów w budownictwie w tym stali budowlanej. Do tego doszedłi odpływ pracowników, którzy stanowią istotną część personelu pracowniczego na budowach.

Sytuacja była na tyle poważna, że Urząd Zamówień Publicznych w klarowny sposób uznał wybuch i konsekwencje konfliktu zbrojnego na Ukrainie za okoliczności, których zamawiający działający z należytą starannością nie mógł przewidzieć i dopuścił tym samym możliwość zmiany umowy („Dopuszczalność zmiany umowy w sprawie zamówienia publicznego na podstawie art. 455 ust. 1 pkt 1 i 4 oraz art. 455 ust. 2 ustawy Pzp”. ).

Rok 2022 był całkiem dobrym rokiem dla budownictwa drogowego.

Generalna Dyrekcja Dróg i Autostrad w 2022 r. udostępniła do ruchu 322 km nowych dróg. Obecnie kierowcy mają do dyspozycji 4887,1 km dróg szybkiego ruchu, w tym 1799,7 km autostrad i 3087,4 km dróg ekspresowych. W realizacji są 103 zadania (PBDK, PB100 oraz dwa zadania spoza PBDK) o łącznej długości 1325,9 km. Aktualne postępowania przetargowe dotyczą 13 zadań o łącznej długości 168,8 km z Programu Budowy Dróg Krajowych (PBDK) oraz trzy obwodnice o długości 21,9 km z rządowego Programu budowy 100 obwodnic na lata 2020-2030 (PB100).

GDDKiA w 2022 roku ogłosiła przetargi na realizację 20 odcinków nowych dróg o długości 226,8 km i podpisała 24 umowy na zadania o łącznej długości 333,4 km i wartości blisko 12,8 mld zł.  

Sprawdziły się nasze przewidywania dla firm budowlanych działających w branży kolejowej. Sygnalizowany problem dotykał branżę w całym 2022 r. Nastąpiło wyhamowanie ogłaszania przetargów, a przede wszystkim podpisywania umów. Cały czas niejasna jest sprawa unijnego finansowania inwestycji kolejowych, i to nie tylko z Krajowego Planu Odbudowy, ale także z funduszy z trzeciej unijnej perspektywy finansowej 2021-2027.

Za najważniejsze zmiany legislacyjne należy uznać uchwaloną w dniu 7 lipca 2022 r. Ustawę zmieniającą Ustawę Prawo budowlane i dwie inne ustawy, tj. o ochronie przeciwpożarowej oraz o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa. Wprowadzone zmiany w większości dotyczą dalszego procesu cyfryzacji budownictwa. Przy okazji postanowiono naprawić błędy popełnione przy wcześniejszych ingerencjach w prawo, ale, niestety, tworząc kolejne.

O wszystkich zmianach w Prawie budowlanych przeczytasz w artykule: Nowe Prawo budowlane - od 2023 duże zmiany w przepisach!

Ustawodawcy nie udało się zrealizować planowanej na 2022 nowelizacji Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zatrzymały się też prace nad zmianą Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Budownictwo 2023 - co czeka branżę?

Patrząc na dane dotyczące spadku wydanych pozwoleń na budowę w powiązaniu z danymi GUS dotyczącymi liczby mieszkań rozpoczętych rodzą się skojarzenia z sytuacją po wybuchu kryzysu finansowego jesienią 2008 r. Wtedy liczba mieszkań rozpoczętych w analogicznym okresie 2009 r. spadła o połowę w porównaniu z rokiem poprzednim.

Trzeba się liczyć z tym, że również generalni wykonawcy w 2023 będą mieli trudności z zapełnieniem portfela zleceń. Wpływ ma także sytuacja na rynku budownictwa jednorodzinnego. Lawinowo drożejące materiały budowlane i trudno dostępne kredyty skutecznie zniechęcają inwestorów indywidualnych do realizacji budów.

Z pewnym optymizmem mogą w przyszłość patrzeć firmy z sektora drogowego. 13 grudnia 2022 Rada Ministrów przyjęła Rządowy Program Budowy Dróg Krajowych do 2030 r. (z perspektywą do 2033 r.). Program zakłada ukończenie wszystkich planowanych obecnie dróg szybkiego ruchu i połączenie wszystkich polskich regionów i miast wojewódzkich siecią bezpiecznych i komfortowych dróg. Łącznie na realizację inwestycji ujętych w nowym Programie przeznaczona zostanie kwota ok. 294,4 mld zł. Jest to największy program drogowy w historii Polski. 

W zakresie budownictwa kolejowego warto zwrócić uwagę, że 30 sierpnia 2022 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy budżetowej na rok 2023. Zgodnie z tym projektem ponad 31,5 mld zł ma zostać przekazane na transport, a prawie 3,6 mld zł na Krajowy Program Kolejowy. Budżet Krajowego Programu Kolejowego do 2023 roku zaplanowany na lata 2014-2024 wynosi ok. 76,709 mld zł, natomiast wydatki budżetowe w 2023 r. zaplanowano w kwocie ponad 3,59 mld zł .

W 2023 roku przewidziano inwestycje w zakresie modernizacji, rewitalizacji i budowy infrastruktury kolejowej. W ramach Programu mają być realizowane projekty liniowe i tzw. multilokalizacyjne. Efektem realizacji programu będzie m.in.: zwiększenie bezpieczeństwa; zwiększenie mobilności mieszkańców; skrócenie czasu przejazdu; powiązanie lokalnych i regionalnych ośrodków gospodarczych z aglomeracjami.

Na zwiększenie poziomu optymizmu na rynku budowlanym mogą mieć wpływ informacje o uruchomieniu środków z Krajowego Planu Odbudowy. KPO to łącznie 35,363 mld euro, co daje ponad 166 mld zł. KPO zakłada zwiększenie wykorzystania alternatywnych źródeł energii, termomodernizację budynków, budowę farm wiatrowych na Bałtyku. W tym zakresie firmy budowlane mogą liczyć na zapełnienie swoich portfeli zleceń.

Środki finansowe wspomogą walkę o czyste powietrze. Miasta o najgorszym stanie powietrza mają mieć obowiązek wprowadzenia strefy niskoemisyjnego transportu. Samorządy dostaną dofinansowanie do zakupu zero- i niskoemisyjnych pojazdów komunikacji miejskiej. Do 2026 roku ich udział w rynku ma wzrosnąć o 100 proc.

Branża czeka też na kolejne zmiany w legislacji. W 2023 zaplanowano wprowadzenie następujących zmian:

• umożliwienie budowy budynków mieszkalnych jednorodzinnych o powierzchni zabudowy powyżej i poniżej 70 m² na podstawie jednolitej procedury;
• rozszerzenie katalogu obiektów budowlanych i robót budowlanych zwolnionych z obowiązku uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę oraz dokonania zgłoszenia;
• utworzenie Bazy Projektów Budowlanych;
• wprowadzenie kar za nieterminowe wydawanie decyzji o pozwoleniu na rozbiórkę;
• usprawnienie procedury oddawania do użytkowania obiektów budowlanych;
• w zakresie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie;
• przywrócenie rzeczoznawstwa budowlanego jako samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie;
• rozszerzenie systemu Elektronicznego Dziennika Budowy;
• wprowadzenie Elektronicznej Książki Obiektu Budowlanego;
• wprowadzenie Elektronicznego Centralnego Rejestru osób posiadających Uprawnienia Budowlane (system e-CRUB);
• rozbudowanie portalu E-budownictwo.

Obecnie na etapie opiniowania jest projekt nowelizacji o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym opracowany przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii (UD369). Zmiany mają uprościć procedury planistyczne. Uchwalenie planu zagospodarowania terenu ma być poprzedzone negocjacjami gminy z inwestorem przy obecności mieszkańców. Najważniejsze kwestie związane z nowelizacją to:

• zastąpienie ustawy z 5.7.2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1538), tzw. Lex Deweloper, która umożliwiała budowę inwestycji z pominięciem istniejących procedur;
• nowelizacja jest ważnym elementem Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności;
• obszerna nowelizacja wprowadza zmiany głównie do ustawy z 27.3.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2022 r. poz. 503), a także kilku innych. Główne zmiany dotyczą wprowadzenia nowych narzędzi planistycznych i ograniczenia ważności warunków zabudowy;
• zmiany w większości mają wejść w życie w 2023 r. Przepisy o wprowadzeniu Rejestru Urbanistycznego i cyfryzacji aktów planistycznych zaczną obowiązywać od 1.1.2026 r.

Literatura:

https://mfiles.pl/pl/index.php/Koniunktura_gospodarcza

https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/koniunktura/koniunktura/koniunktura-w-przetworstwie-przemyslowym-budownictwie-handlu-i-uslugach-grudzien-2022-roku,3,121.html

https://www.muratorplus.pl/biznes/raporty-i-prognozy/koniunktura-w-budownictwie-dane-gus-za-listopad-2022-aa-Da3o-FMr4-puty.html

https://www.money.pl/gielda/indeksy_gpw/wig_budow/

https://strefabiznesu.pl/coraz-wieksze-zatory-platnicze-najgorzej-w-budownictwie-winne-zalamanie-koniunktury-na-rynku-inwestycji-prywatnych-jak-i/ar/c3-17088893

Analiza zmian stawek robocizny kosztorysowej w 3 kw. 2022 r. w stosunku do 3 kw. 2021 r. na tle ogłaszanej przez GUS inflacji i wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, Wiesława Sikorska-Ożgo, SEKOCENBUD

Koszty budowy obiektów budowlanych w 1 półroczu 2022 w obliczu rosnących cen materiałów, robocizny i kosztów pracy sprzętu, Mariola Gala-de Vacqueret, SEKOCENBUD

Wpływ wojny w Ukrainie na budownictwo w Polsce, „Inżynier Budownictwa” nr 4/2022

Raport „Przyszłość budownictwa po Covid 19. Znaczenie relacji w kryzysie”, Polski Związek Pracodawców Budownictwa

Raport o sporach budowlanych w Polsce 2021, Perspektywa na 2022 rok (Ryzyka związane z wojną na Ukrainie i ich potencjalny wpływ na budownictwo), CAS

https://obserwatorgospodarczy.pl/2022/09/05/sytuacja-w-sektorze-budowlanym-jest-najgorsza-od-niemal-20-lat-gorzej-bylo-tylko-w-2012-roku/

https://www.muratorplus.pl/biznes/prawo/czy-waloryzacja-wynagrodzenia-w-umowie-zawartej-w-trybie-zamowien-publicznych-jest-dopuszczalna-aa-MRdD-x2HF- nPMD.html

Dopuszczalność zmiany umowy o udzielenie zamówienia publicznego na podst. art. 144 ust. 1 pkt 1,3 i 6 ustawy Pzp, Urząd Zamówień Publicznych (dot.     Ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych)

Dopuszczalność zmiany umowy w sprawie zamówienia publicznego na podstawie art. 455 ust. 1 pkt 1 i 4 oraz art. 455 ust. 2 ustawy Pzp, Warszawa, dnia 24 marca 2022 r, Urząd Zamówień Publicznych

https://www.wielkiebudowanie.pl/go.live.php/PL-H80/barometr-cen-w-budownictwie.html

Ceny w budownictwie w latach 2016-2021, Mariola Gala-de Vacqueret, SEKOCENBUD

https://zbp.pl/Aktualnosci/Wydarzenia/Raport-AMRON-SARFiN-Zapasc-na-rynku-kredytow-hipotecznych

https://bzg.pl/poradnik/artykul/rok-2023-bedzie-trudny-dla-branzy-budowlanej/id/30017

https://www.gov.pl/web/planodbudowy/o-kpo

dr inż. Rafał Dybicz