Przekop Mierzei Wiślanej porównywany z Kanałem Sueskim. Kiedy inwestycja będzie dokończona? Jest porozumienie

Przekop Mierzei Wiślanej jak Kanał Sueski

17 września 2022 r. oficjalnie otwarto Kanał Żeglugowy przez Mierzeję Wiślaną. Jest to pierwszy etap rządowej inwestycji, polegającej na połączeniu drogą wodną Bałtyku z Zalewem Wiślanym, a docelowo również z portem w Elblągu. Nowy szlak wodny pozwala ominąć Rosję, jest też krótszy o niemal 100 km.

Inwestycja budzi zainteresowanie za granicą – w marcu 2024 r. brytyjski „Daily Express” porównał przekop Mierzei Wiślanej do słynnego Kanału Sueskiego i określił inwestycję mianem „cudu inżynierii”. Dziennik podkreślił zarówno imponującą stronę techniczną projektu, jak i jego znaczenie strategiczne dla Polski.

Dzięki budowie kanału na Mierzei Wiślanej jednostki o zanurzeniu do 4,5 m, długości do 100 m oraz szerokości do 20 m będą mogły przepływać z Zatoki Gdańskiej na Zalew Wiślany. Do osiągnięcia przez nowy kanał docelowej funkcjonalności konieczne jest jednak jeszcze pogłębienie ostatniego odcinka kanału przy porcie w Elblągu. W planach jest też modernizacja portu w Elblągu.

Ponieważ obecnie z przekopu nie mogą jeszcze korzystać duże statki, póki co nowy kanał żeglugowy służy głównie ruchowi turystycznemu – jachty i inne małe jednostki wodne. Według medialnych doniesień otwarcie przekopu spowodowało zauważalny wzrost turystyki w regionie. W sierpniu 2023 r. nowym kanałem przepłynęło rekordowe 291 jednostek (głównie statki rekreacyjne).

– Otwieramy przekop Mierzei Wiślanej, na ten moment czekaliśmy wiele lat. 17 września uruchomiony zostanie Kanał Żeglugowy. W tym dniu statki zyskają swobodny dostęp do wszystkich portów Zalewu Wiślanego i co najważniejsze do portu morskiego w Elblągu. W ten sposób zakończy się pierwszy, najważniejszy etap tej inwestycji – mówił w 2022 r. podczas uroczystości otwarcia wiceminister infrastruktury Marek Gróbarczyk.

Pogłębienie kanału przy porcie w Elblągu – ostatni etap inwestycji sfinansuje rząd

Żeby przekop Mierzei Wiślanej osiągnął docelową funkcjonalność, konieczne jest jeszcze pogłębienie toru wodnego prowadzącego do portu w Elblągu, żeby mogły nim pływać większe jednostki. Ta kluczowa inwestycja nadal się nie rozpoczęła z powodu sporu między rządem a władzami Elbląga o to, kto ma za nią zapłacić. Wiosną 2023 r. rząd zaproponował pokrycie kosztów pogłębienia w zamian za przejęcie większości portu przez Skarb Państwa. Mieszkańcy Elbląga w referendum odrzucili jednak tę propozycję.

Na początku 2024 r. doszło w końcu do porozumienia między rządem i samorządem. W marcu 2024 r. poinformowano, że ostatecznie koszt tego etapu pokryje rząd, a prace pogłębiarskie rozpoczną się w 2024 r. Mowa o kwocie 30–35 mln zł. Rządowe dofinansowanie nie będzie wiązało się z przejęciem przez rząd portu w Elblągu – pozostanie on samorządowy. Obecnie trwają prace koncepcyjne, zaś rząd planuje, że pierwsze statki morskie wpłyną do elbląskiego portu w drugiej połowie 2025 r.

– Podjęliśmy już działania, aby do Elbląga mogły wkrótce wpływać duże statki o długości 100 metrów i zanurzeniu 4,5 metra. Trwają prace pogłębiarskie na rzece Elbląg - to jest odcinek o długości 10 km. Zostaje ostatni odcinek. Urząd Morski już prowadzi prace związane z badaniem dna drogi wodnej do portu – mówi wiceminister infrastruktury Arkadiusz Marchewka.

Przekop Mierzei Wiślanej skrytykowany przez NIK

W listopadzie 2023 r. opublikowany został raport Najwyższej Izby Kontroli poświęcony przekopowi Mierzei Wiślanej. Choć kontrolerzy NIK nie oceniali zasadności samej inwestycji, mocno skrytykowali jej realizację. Najpoważniejsze zarzuty NIK to:

• błędy już na etapie planowania (nieuwzględnienie w programie wszystkich zadań niezbędnych do osiągnięcia pełnej funkcjonalności przekopu),
• znaczący wzrost kosztów inwestycji, co wg NIK spowodowało przekroczenie progu opłacalności,
• poważne przekroczenie uprawnień przez Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni (m.in. zawieranie kolejnych umów już po upływie terminu realizacji inwestycji oraz wydawanie pieniędzy z budżetu inwestycji na cele z nią niezwiązane),
• liczne nieprawidłowości w działaniach Urzędu Morskiego w Gdyni,
• brak odpowiedniego nadzoru nad inwestycją przez ministra właściwego ds. gospodarki morskiej (m.in. brak reakcji na bezprawne działania Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni i usprawiedliwianie ich),
• liczne przekroczenia terminów i w związku z tym opóźnienie całej inwestycji.

Jak podaje NIK, 213 444,7 tys. zł z budżetu inwestycji Urząd wydał z naruszeniem przepisów prawa.

– NIK wskazuje, że istotny interes bezpieczeństwa państwa, na który niejednokrotnie powoływał się Minister w toku kontroli, argumentując w ten sposób podejmowane działania, nie może stanowić uzasadnienia do postępowania w sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa. Podstawą działania organów władzy publicznej w państwie prawa musi być konstytucyjna zasada legalizmu. Kontrola wykazała, że organy administracji morskiej w wielu wypadkach rezygnowały ze stosowania tej zasady – podaje NIK.

Przekop Mierzei Wiślanej – mapa

Przekop Mierzei Wiślanej – I etap inwestycji

Zakończony już I etap inwestycji inwestycji objął budowę portu osłonowego od strony Zatoki Gdańskiej, kanału żeglugowego ze śluzą i konstrukcją zamknięć wraz ze stanowiskami oczekiwania od strony Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego oraz oznakowaniem nawigacyjnym, budynków technicznych, w tym Kapitanatu Nowy Świat wraz z instalacjami, parkingami, a także punktem widokowym

Całkowita długość nowej drogi wodnej z Zatoki Gdańskiej przez Zalew Wiślany do Elbląga wynosi blisko 25 kilometrów. Samo przejście przez Zalew Wiślany to nieco ponad 10 kilometrów, na rzece Elbląg – także ponad 10 kilometrów, a pozostałe ok. 2,5 km to odcinek, na który złożą się śluza i port zewnętrzny oraz stanowisko postojowe.

Kanał, podobnie jak i cały tor wodny będą miały docelowo 5 m głębokości. Droga wodna zaprojektowana została dla statku o długości 100 m (zestaw barek do 180 m), szerokości 20 m i zanurzeniu 4,5 m.

Mierzeja Wiślana – II etap inwestycji

Ten etap inwestycji „Budowa drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską” realizuje firma Budimex. Wartość kontraktu wynosi ponad 570 mln zł, a umowa została podpisana 20 kwietnia 2021 roku. Prace są już zakończone, trwają odbiory inwestycji.

Zakres prac II etapu inwestycji obejmuje przebudowę istniejącego toru wodnego na rzece Elbląg w zakresie obudowy brzegów, które docelowo przejmą funkcje przeciwpowodziowe wałów ziemnych, budowę przystani niskich, ułatwiających dostęp do rzeki oraz budowę mostu obrotowego nad rzeką Elbląg w miejscowości Nowakowo (oddany do użytku w lipcu 2023 r.), wraz ze zmianami układu drogowego.

Prace przy budowie II etapu drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską są już zakończone, a w styczniu 2024 r. informowano, że trwa procedura odbiorów.

Tor wodny na Zalewie Wiślanym – III etap inwestycji

Tor wodny długości 8,2 km ma połączyć przekop Mierzei Wiślanej z ujściem rzeki Elbląg w Zatoce Elbląskiej. To III etap budowy drogi wodnej z Zatoki Gdańskiej do portów nad Zalewem Wiślanym.

Docelowa szerokość toru wodnego przy dnie to 60 m, a głębokość techniczna – 5 m. Umożliwi on żeglugę statków morskich długości 100 m oraz zestawów barek długości do 180 m, o szerokości 20 m oraz zanurzeniu 4,5 m. 

Wykonawcą prac będzie konsorcjum NDI S.A. (lider), NDI Sopot S.A. i Przedsiębiorstwo Robót Czerpalnych i Podwodnych Sp. z o.o. (partnerzy). Inwestycja obejmuje roboty czerpane wraz z transportem urobku na nowo powstałą sztuczną wyspę na Zalewie Wiślanym. Zakończenie tego etapu prac ogłoszono we wrześniu 2023 r.