Dyskusja na temat założeń nowego projektu ustawy o rewitalizacji obszarów miejskich

Potrzeba rewitalizacji wynika z istniejącego w naszym kraju deficytu prac remontowych i związanego z nim wysokiego stopnia dekapitalizacji starej zabudowy szczególnie na obszarach miast, jak również stopnia zużycia technicznego i zestarzenia funkcjonalnego zabudowy i infrastruktury całych dzielnic niektórych miast.

Na tę sytuację nakłada się upadek tradycyjnych gałęzi przemysłu i postępująca degradacja obszarów poprzemysłowych Z reguły prowadzi to do degradacji społecznej i upadku ekonomicznego. Potrzeba zmiany tej sytuacji wymaga pilnego zorganizowania kompleksowych interwencji prowadzonych na znacznych obszarach, gdyż indywidualne inicjatywy inwestorskie w takiej sytuacji są z reguły mało skuteczne i nieopłacalne. Potrzeba specjalnych regulacji prawnych i instrumentów finansowych dla takich obszarów jest oczywista.

Projekty rewitalizacji

Projekty rewitalizacji zaczęto podejmować w formie programów samorządowych już na początku lat 90. Próby te często kończyły się niepowodzeniem. Ogólnie bilans ostatniego dziesięciolecia jest nikły, a rezultaty w sensie fizycznej modernizacji budynków i poprawy przestrzeni publicznych w dzielnicach miejskich skromne. Prace nad ustawą o rewitalizacji podjęte zostały już w 1993 roku. Poprzednia wersja ustawy o programach rewitalizacji, z roku 2001, spotkała się z wieloma negatywnymi opiniami resortów, dotyczącymi przede wszystkim realiów budżetowych oraz samej materii ustawy, w odniesieniu do niektórych proponowanych rozwiązań organizacyjno-prawnych. W Urzędzie Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast opracowano zostały założenia w postaci tez do nowego projektu ustawy o rewitalizacji obszarów miejskich, które udostępnia się do szerokiej dyskusji – profesjonalistom, władzom samorządowym i wszystkim zainteresowanym. Wykonawca projektu ustawy zostanie wyłoniony w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych.

Polityka przestrzenna gminy

Tezy obejmują  cztery grupy zagadnień. Pierwsza zwraca szczególną uwagę na związki procesów rewitalizacji z polityką przestrzenną prowadzoną przez gminę, czyli na powiązanie programu rewitalizacji ze strategią rozwoju gminy, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Koncepcja przewiduje zasadę zrównoważenia interesu publicznego i prywatnego. Z jednej strony ustawa musi stworzyć gminie warunki do skutecznego przeprowadzenia programu rewitalizacji, z drugiej strony gmina prowadząc działania rewitalizacyjne musi liczyć się z interesem właścicieli nieruchomości. W szczególnych przypadkach, gdy zaistnieje konieczność ingerencji w prawo własności, właścicielowi przysługiwać ma pełna rekompensata. Warunkiem koniecznym do objęcia danej nieruchomości programem rewitalizacji jest przy tym jej uregulowany stan własnościowy i nieobciążona hipoteka.

Instytucje rewitalizacji, ich rola i kompetencje

Drugi obszar problemowy to instytucje rewitalizacji, ich rola i kompetencje. Proces rewitalizacji ma być koordynowany przez koordynatora ds. rewitalizacji oraz nadzorowany przez radę ds. rewitalizacji – obie instytucje powoływane przez gminę.  Rada ds. rewitalizacji jest wybierana przez wszystkich uczestników programu rewitalizacji i pełni rolę organu nadzoru społecznego nad przebiegiem procesu. Ustawa zakłada, że gmina sama decyduje, komu powierzyć działania finansowo - inwestycyjne. Może wykorzystać do tego istniejące instytucje, jak np. TBS, może też powołać spółkę prawa handlowego, tzw. Towarzystwo Odnowy. Lub zlecić (w drodze przetargu) firmie pełniącej funkcję inwestora zastępczego.

Finansowanie programów rewitalizacji

Trzeci obszar zagadnień to finansowanie programów rewitalizacji. Tezy nie określają  źródeł lecz zasady finansowania. Główne zasady finansowania to wspólna odpowiedzialność oraz wspólny udział finansowy sektora publicznego i prywatnych inwestorów, wynikający z braku możliwości finansowania tych przedsięwzięć wyłącznie przez sektor publiczny oraz zasada montażu dostępnych źródeł finansowych takich jak kredyty komercyjne (w tym hipoteczne), obligacje komunalne, dochody z nieruchomości należących do gmin, środki własne właścicieli oraz dostępne środki programów pomocowych. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej pojawi się możliwość korzystania ze środków przewidzianych na rewitalizację obszarów zdegradowanych, finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF). Odpowiednie  zapisy znalazły się w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego na lata 2004 - 2006. Dużą uwagę przywiązuje się w tezach do partycypacji społecznej w procesach rewitalizacji, co ujęto w czwartym obszarze zagadnień. Przyjęto zasadę, że rewitalizacja nie przyniesie pożądanego efektu jeśli nie będzie realizowana przy współudziale mieszkańców. Udział i kontrola społeczna odbywają się na każdym etapie procesu rewitalizacji, poczynając od planowania, które może odbywać się z inicjatywy gminy, ale i samych mieszkańców, a kończąc na realizacji programów rewitalizacji. Gmina zapewnia partycypację społeczną jako jeden z niezbędnych warunków sukcesu programu rewitalizacji poprzez pośrednie (medialne - prasa, radio, telewizja, internet, specjalnie wydane w tym celu materiały i broszury informacyjne) i bezpośrednie (interaktywne - zebrania mieszkańców, spotkania z poszczególnymi grupami interesów, "okrągłe stoły" i warsztaty) informowanie społeczności lokalnej na wszystkich etapach procesu rewitalizacji. Gmina inicjuje aktywizację społeczności lokalnej oraz zapewnia współpracę swoich przedstawicieli w działaniach podmiotów realizujących program rewitalizacji, przy opracowywaniu projektów rewitalizacji, organizowaniu procesów inwestycyjnych oraz partnerstwa publiczno-prywatnego.

Ustawa o programach rewitalizacji

Uchwalenie przygotowywanej ustawy o programach rewitalizacji wymagać będzie wprowadzenia zmian do szeregu innych aktów prawnych wiążących się bezpośrednio lub pośrednio z problematyką rewitalizacji. Należy podkreślić, że rewitalizacja nie jest problemem wyłącznie polskim lub środkowoeuropejskim. Występuje praktycznie we wszystkich krajach. Jest on tym większy, im biedniejszy jest kraj, który się z nim boryka. Sposób rozwiązania tego problemu w warunkach polskich powinien stać się przedmiotem możliwie najszerszej dyskusji profesjonalistów, samorządowców i wszystkich innych zainteresowanych.