Łazienka bez barier – jak projektować funkcjonalne i zgodne z prawem łazienki dla niepełnosprawnych?

Łazienki dla niepełnosprawnych – podstawy prawne i normy

 Projektowanie łazienek dostępnych dla osób niepełnosprawnych regulują przede wszystkim przepisy krajowe, w szczególności: 

• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2022 poz. 1225); 
• Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2025 r. poz. 418); 
• Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. 2024 poz. 1411). 

Oprócz przepisów ustawowych, projektanci i inwestorzy odwołują się do uznanych norm i wytycznych: 

• ISO 21542:2021 – „Building construction - Accessibility and usability of the built environment” – dotyczy dostępności środowiska zabudowanego; zawiera wskazówki dotyczące przejść, wyposażenia – misek ustępowych, poręczy, przestrzeni manewrowych; 
• DIN 180401 – niemiecka norma budowlana dotycząca budynków użyteczności publicznej; wykorzystywana przy projektowaniu toalet ogólnodostępnych; 
• DIN 180402 – niemiecka norma budowlana wskazująca szczegółowo, jak dostosować łazienkę w mieszkaniu, także uwzględniając przyszłe potrzeby osób poruszających się na wózkach lub o ograniczonej mobilności; 
• opracowania, takie jak „Wytyczne w zakresie projektowania uniwersalnego” czy „Projektowanie bez barier” (Wydawca: Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji) dostarczają praktycznych zaleceń i rysunków, często wyjaśniają skomplikowane aspekty projektowe; 
• dodatkowo, korzysta się też z zaleceń literatury specjalistycznej i z dobrych, sprawdzonych praktyk.  

Zasady i zalecenia projektowania łazienek dla niepełnosprawnych

Poniżej wyszczególniono zasady projektowania pomieszczeń higieniczno-sanitarnych dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami w budynkach użyteczności publicznej i w budynkach mieszkalnych. Opisane wytyczne wynikają z aktualnego rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, a także z norm, opracowań i literatury.  

Drzwi 

• szerokość w świetle ościeżnicy – co najmniej 90 cm; 
• otwieranie na zewnątrz; 
• bezprogowe wejście – drzwi bez stopni i progów; 
• oznakowanie drzwi powinno zawierać piktogramy i opis w alfabecie Braille’a; 
• zastosowanie wykończenia w kontrastowym kolorze (różnica współczynnika odbicia światła LRV > 30); 
• ręczne otwieranie i zamykanie drzwi nie powinno wymagać siły przekraczającej 60 N; 
• zaleca się umożliwienie awaryjnego otwarcia kluczem. 

Wykończenie ścian i podłóg 

• unikanie powierzchni połyskliwych; 
• podłogi antypoślizgowe – zgodnie z PN-EN 13036-4, wartość poślizgu w stanie mokrym nie powinna być niższa niż 36 jednostek; 
• ściany i podłogi o jednolitej barwie, bez wzorów, o kontraście mniejszym niż LRV=20; 
• ściany i podłogi skontrastowane ze sobą; alternatywnie – zastosowanie listew lub cokołów w kontrastującym kolorze. 

Miska ustępowa

• wysokość górnej krawędzi deski: 42-48 cm; 
• oś miski ustępowej: min. 45 cm od ściany bocznej; 
• przestrzeń boczna: min. 90 cm z jednej strony (zalecana z dwóch stron); 
• poręcze: długość 75-90 cm, wysokość 70-85 cm, montaż 30-40 cm od osi miski; 
• spłuczka: automatyczna lub ręczna (nie nożna), przycisk na wysokości 80-110 cm; 
• podajnik papieru toaletowego na wysokości 60-70 cm od posadzki, w okolicy przedniej krawędzi miski ustępowej; 
• zapewnienie możliwości różnych sposobów transferu z wózka inwalidzkiego na muszlę ustępową (przedni, poprzeczny, boczny); 
• zgodnie z rozporządzeniem – dopuszcza się stosowanie pojedynczego ustępu dla osób niepełnosprawnych bez przedsionka oddzielającego od komunikacji ogólnej. 

Umywalka  

• górna krawędź: 75-85 cm, dolna: nie niżej niż 60-70 cm; 
• przestrzeń manewrowa przed umywalką: 90x150 cm, do 40 cm tej przestrzeni może znajdować się pod umywalką; 
• bateria: najlepiej z dźwignią, przyciskiem lub automatyczna – nie kurkowa; 
• lustro: dolna krawędź do 80 cm nad posadzką; 
• dozowniki, suszarki, ręczniki: montaż 80-110 cm nad podłogą; 
• poręcze po bokach umywalki: 90-100 cm wysokości, min. 5 cm odstępu od umywalki. 

Wanna (w obiektach rehabilitacyjnych, opiekuńczych itp.) 

• wymiary: min. 170x70 cm, wysokość górnej krawędzi do 50 cm; 
• powierzchnia manewrowa przy wannie: 140 cm x długość wanny; 
• dodatkowe wyposażenie: siodełka, uchwyty, dźwigi osobowe, drążki; 
• poręcze: min. 60 cm długości, montaż 70-90 cm nad posadzką; 
• wanna powinna być przedłużona podestem lub wyposażona w ruchomą ławeczkę. 

Prysznic 

• bezprogowy, z odpowiednimi spadkami w posadzce; 
• kabina otwarta: min. 90 cm szerokości, powierzchnia kabiny: min. 0,9 m², powierzchnia manewrowa przed kabiną – min. 90x120 cm; 
• kabina zamknięta: min. 150 cm szerokości, powierzchnia: min. 2,5 m²; 
• siedzisko: stabilne, z oparciem, montowane na wysokości 42-50 cm od podłogi; 
• poręcze: montowane na wysokości 90-100 cm; 
• słuchawka prysznicowa: elastyczny wąż min. 150 cm, montaż 90-210 cm o regulowanej wysokości; 
• bateria: z termostatem, na wysokości 80-90 cm. 

Toalety ogólnodostępne 

• zgodnie z ustawą, w każdej toalecie publicznej przynajmniej jedna kabina musi być dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. 
• minimalna przestrzeń manewrowa: 150x50 cm; 
• odpływy i kratki umiejscowione poza przestrzenią manewrową; 
• urządzenia alarmowe: linka lub przycisk wzywania pomocy, na wysokości do 40 cm; 
• drzwi: 90 cm szerokości, kontrastowe oznaczenia, możliwość awaryjnego otwarcia; 
• włączniki światła powinny na wysokości 80-110 cm; 
• zaleca się montaż wieszaków: min. po jednym na wysokości 110 cm i 180 cm. 

Pomieszczenia do opieki nad dziećmi W obiektach użyteczności publicznej coraz powszechniejsze są pomieszczenia przeznaczone do opieki nad dziećmi. W kontekście dostępności dla osób z niepełnosprawnościami (którzy przecież także pełnią rolę opiekunów), takie pomieszczenia powinny spełniać następujące wymagania: 

• powierzchnia manewrowa: minimum 150×150 m, umożliwiająca łatwy wjazd wózkiem; 
• przewijak: naścienny składany lub stojący, o wymiarach co najmniej 50 cm szerokości i 70 cm długości, aby umożliwiał przewijanie dziecka; musi być trwale zamocowany i bez ostrych krawędzi, powinien utrzymać ciężar min. 80 kg;  
• długi blat przy umywalce: bez zabudowy pod spodem, umożliwiający dojazd wózkiem; 
• wyposażenie w fotel do karmienia; 
• możliwość złożenia przewijaka jedną ręką – siła wymagana nie większa niż ok. 25 N, tak by osoba z ograniczoną sprawnością mogła to wykonać samodzielnie; 
• instrukcja obsługi przewijaka – z piktogramami i opisem dla osób z ograniczeniami wzroku; 
• temperatura pomieszczenia: nie niższa niż 20°C – dla zapewnienia komfortu dziecka i opiekuna. 

Polecamy:

• Szatnie, natryski, jadalnie… Pomieszczenia higieniczno-sanitarne w halach przemysłowych – co mówi prawo? 
• Stary budynek, nowa instalacja. Modernizacja instalacji wodno-kanalizacyjnych: co warto wiedzieć, by uniknąć problemów?
• Straty ciepła i nieszczelności w instalacji grzewczej? Kamera termowizyjna pomoże je wykryć

Łazienka dla niepełnosprawnych w budynku mieszkalnym

W budynkach mieszkalnych, projektowanych zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego lub standardami dostępności (DIN 18040-2, jako punkt odniesienia dobrej praktyki), zaleca się przewidywać:  

• możliwość adaptacji łazienki do potrzeb osób z niepełnosprawnościami; 
• zapewnienie przestrzeni manewrowej pozwalającej na wygodne używanie łazienki przez osoby poruszające się na wózku; 
• stosowanie ścianek systemowych umożliwiających późniejszy montaż poręczy, siedzisk lub sprzętu pomocniczego (np. dźwigów osobowych). 

Zasadniczo jednak, w obecnych przepisach nie ma jednoznacznego zapisu wskazującego na konieczność dostosowania łazienek w lokalach mieszkalnych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Planowane rozporządzenie zakładające minimalny udział lokali dla niepełnosprawnych (6%) w budynku wielorodzinnym dotychczas nie zostało wprowadzone w życie.  

Jakie błędy najczęściej popełnia się przy projektowaniu łazienki dla niepełnosprawnych?

Typowe błędy popełniane przy projektowaniu łazienki dla niepełnosprawnych to m.in.:

• zbyt wąskie drzwi lub obecność progów – uniemożliwiające wjazd wózkiem; 
• brak wystarczającej przestrzeni manewrowej – np. przed umywalką, prysznicem, toaletą; 
• baterie wymagające dużej siły – kurki okrągłe, małe gałki; 
• umywalka lub wanna za wysoko bądź za nisko – czyli poza zalecanym zakresem 7585 cm (górna krawędź umywalki), wanna do 50 cm; 
• brak uchwytów/poręczy lub ich złe usytuowanie – za nisko lub za wysoko, za blisko ściany, utrudniające transfer; 
• błyszczące, śliskie powierzchnie – szczególnie niebezpieczne, gdy są mokre; 
• brak oznakowania – utrudnienie np. dla osób z niepełnosprawnością wzrokową lub ograniczoną orientacją przestrzenną. 

Łazienki dla niepełnosprawnych a projektowanie uniwersalne

Obecnie w projektowaniu przestrzeni dla osób z niepełnosprawnościami obserwuje się wyraźny kierunek. Następuje bowiem zmiana podejścia od „dostosowywania” obiektów i ich elementów do potrzeb osób z niepełnosprawnościami do „projektowania uniwersalnego”. Oznacza to, że już od początku procesu projektowego myśli się o dostępności – bez konieczności późniejszych adaptacji.

Elementy uniwersalnego projektowania to: 

• elastyczne wyposażenie (poręcze składane, regulowane, moduły zmian); 
• neutralne, kontrastowe materiały i kolory ułatwiające odbiór przestrzeni przez osoby z niepełnosprawnościami; 
• rozwiązania technologiczne – automatyczne dozowniki, czujniki ruchu, bezdotykowe baterie, inteligentne systemy wspomagające itp.; 
• edukacja użytkowników i oznakowanie – ułatwienia informacyjne. 

Łazienka dla niepełnosprawnych to nie luksus, lecz wymóg. Właściwie zaprojektowana przestrzeń sanitarna przynosi korzyści nie tylko osobom z niepełnosprawnością. Ułatwia też funkcjonowanie np. rodzicom z małymi dziećmi, seniorom, osobom przechodzącym rekonwalescencję. Wyzwaniem dla projektantów i władz lokalnych jest to, aby wymagania nie były spełnione tylko „na papierze”, ale rzeczywiście przełożone na funkcjonalną przestrzeń użytkową. 

• Przejdź do galerii: Efekt cegły na elewacji – materiały elewacyjne imitują mur ceglany