Azbest - czym jest i jaki ma wpływ na środowisko? Dlaczego płyty azbestowe trzeba usuwać? Skala zagrożenia

Azbest to nazwa handlowa naturalnych minerałów włóknistych. W budownictwie stosowany był najczęściej jako składnik płyt na pokrycia dachowe, okładzin na elewacje, a także do osłony rur i kanałów wentylacyjnych. Azbest jest bardzo niebezpieczny dla człowieka, gdyż kiedy oddychamy powietrzem nim zanieczyszczonym, do naszych płuc docierają jego włókna. Aktualnie obowiązuje zakaz stosowania wyrobów z azbestem, a stare elementy z niego wykonane muszą być usuwane z budynków i utylizowane. Są na to specjalne dofinansowania.

Spis treści

1. Czym jest azbest?
2. Gdzie w budynku może być azbest?
3. Zastosowanie azbestu w przemyśle
4. Dotacje do usuwania i utylizowania azbestu
5. Do kiedy wyroby azbestowe w Polsce muszą być zutylizowane?
6. Jak powinno przebiegać usuwanie azbestu?
7. Azbest - wpływ na środowisko
8. Dlaczego azbest jest groźny?
9. Skala zagrożenia azbestem w Polsce - trochę historii

Czym jest azbest?

Azbest to grupa minerałów naturalnie występujących w przyrodzie. Cechą charakterystyczną azbestu jest jego włóknista budowa. Stosunek długości do szerokości włókna przekracza 100:1. Pod względem chemicznym azbest składa się z krzemianów oraz metali: magnezu, żelaza, sodu i wapnia.

Azbest charakteryzuje się następującymi właściwościami:

• odporność na wysokie temperatury (ogniotrwałość),
• termoizolacyjność,
• dźwiękochłonność,
• odporność na działanie chemikaliów, kwasów, zasad, wody morskiej,
• elastyczność (możliwość przędzenia, tkania),
• odporność na rozciąganie i ściskanie.

Gdzie w budynku może być azbest?

W starych budynkach azbest możemy znaleźć:

• w pokryciach dachów tj. eternit i papa dachowa,
• w płytach elewacyjnych,
• w płytach balkonowych,
• w drobnych urządzeniach w gospodarstwach domowych: żelazka, płytki kuchenne, piece akumulacyjne,
• w rurach do instalacji wodociągowych, kanalizacyjnych,
• w przewodach wentylacyjnych,
• w przewodach kominowych.

Zastosowanie azbestu w przemyśle

Azbest znalazł zastosowanie w około 1000 technologiach przemysłowych. Ponad 80% azbestu zużywane było do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych. Ponadto wykonywano z niego wyroby: izolacyjne, cierne, uszczelniające, hydroizolacyjne i inne.

• Wyroby azbestowo-cementowe: płyty faliste, płyty „karo”, płyty płaskie stosowane jako elewacje zewnętrzne, płyty okładzinowe, ściany osłonowe i działowe, płyty dekarskie, rury wodociągowe i kanalizacyjne
• Wyroby izolacyjne: wata, włóknina, sznury, przędza, tkaniny termoizolacyjne, taśmy; stosowane są do izolacji  kotłów parowych, wymienników ciepła, zbiorników, przewodów rurowych; w zależności od przeznaczenia zawierają od 75 do 100% azbestu.
• Wyroby cierne: okładziny cierne i taśmy hamulcowe, stosowane do różnego typu hamulców.
• Wyroby uszczelniające: tektury, szczeliwa plecione, płyty azbestowo-kauczukowe, azbestowo-gumowe; wyroby te stosowane są do uszczelniania części pracujących w wysokich temperaturach, w środowisku chemikaliów, gazów aktywnych, smarów, rozpuszczalników, gazów spalinowych.
• Wyroby hydroizolacyjne: lepiki asfaltowe, kity uszczelniające, wypełniacze lakierów, asfalty drogowe uszlachetnione, zaprawy gruntujące, papa dachowa, płytki podłogowe, filtry; zawierają od 20 do 40% azbestu.

Czy wiesz, że

Autor: PIP

Całkowity zakaz importu azbestu, produkcji wyrobów azbestowych i obrotu nimi obowiązuje w Unii Europejskiej od 1 stycznia 2005. W Polsce na mocy Ustawy z dnia 19 czerwca 1997 o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest taki zakaz obowiązuje praktycznie od 1998.  Od 2002 w Polsce obowiązuje Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest.

Dotacje do usuwania i utylizowania azbestu

17 października 2022 ruszają dotacje do wymiany dachu z eternitu to projekt w ramach Krajowego Planu Odbudowy. Nowe dofinansowanie to uzupełnienie aktualnie realizowanego programu utylizacji pokryć dachowych zawierających azbest tj. „Ogólnopolski program finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest”, realizowany w latach 2019-2023. Aby uniknąć podwójnego finansowania tego samego przedsięwzięcia, projektowane wsparcie do wymiany dachu nie obejmuje demontażu i utylizacji zdjętego azbestu. Ta cześć realizowana jest w ramach istniejącego programu.

Więcej na temat nowego dofinansowania do wymiany dachu:

• Dofinansowanie do wymiany dachu z eternitu 2022 - dla kogo? Od kiedy i gdzie można składać wnioski? Ile wynosi dopłata do nowego dachu?

Wniosek o usunięcie wyrobów zawierających azbest należy składać:

•  w wersji elektronicznej przez Generator Wniosków o Dofinansowanie („GWD”),
• w przypadku braku podpisu elektronicznego, oprócz przesłania wersji elektronicznej, należy złożyć wygenerowany przy użyciu GWD wydruk wniosku.

Do kiedy wyroby azbestowe w Polsce muszą być zutylizowane?

Wszystkie wyroby azbestowe muszą być usunięte do 2032 roku. Azbest dobrze zabezpieczony i nieuszkodzony nie stanowi zagrożenia dla zdrowia.

Jak powinno przebiegać usuwanie azbestu?

Wszystkie prace związane z usuwaniem azbestu, muszą być prowadzone na mokro. Zapobiega to uwalnianiu włókien azbestowych do powietrza i minimalizuje ich wdychanie do płuc. Ponadto:

• zdemontowane wyroby zawierające azbest są niebezpiecznymi odpadami i zakazane jest ich powtórne wykorzystanie,
• niebezpieczne odpady zawierające azbest muszą być unieszkodliwione poprzez składowanie w odpowiednio wyznaczonych do tego miejscach,
• nie mogą być pozostawiane na terenie posesji, bądź wyrzucane na „dzikie składowiska”.

Wszelkie informacje na temat usuwania wyrobów zawierających azbest, w tym informacje o profesjonalnych firmach oraz składowiskach odpadów azbestowych uzyskasz w urzędzie gminy i na stronach internetowych www.bazaazbestowa.pl oraz www.gov.pl.

Azbest - wpływ na środowisko

Miarą zanieczyszczenia środowiska azbestem jest stężenie włókien azbestu w powietrzu atmosferycznym. Chorobotwórcze są włókna azbestu niewidoczne dla oka, o średnicy < 3 µm i długości > 5 µm tzw. włókna respirabilne.

Dlaczego azbest jest groźny dla środowiska?

1. Włókna azbestu są niezniszczalne.
2. Uwalnianiu się z materiałów zawierających azbest w miarę ich degradacji.
3. Pył azbestowy pyłu rozprasza się i wywołuje choroby, głównie płuc.

Źródła zanieczyszczeń środowiska azbestem:

• Źródła naturalne - kopalnie azbestu, zanieczyszczenia złóż węgla kamiennego, rud miedzi, niklu, kamienia budowlanego, talku, wód przepływających przez złoża azbestu i inne,
• Źródła związane z przetwórstwem azbestu - wydalanie na zewnątrz zakładu ok. 100 g pyłu na 1 tonę azbestu (obliczenia w zakładzie stosującym filtry),
• Żródła ze skorodowanych wyrobów zawierających azbest - płyt azbestowo-cementowych, rur kanalizacyjnych, okładzin ciernych, materiałów izolacyjnych,
• Źródła wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych - urządzenia grzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne, izolacje zawierające azbest,
• Odpady przemysłowe związane z przetwórstwem azbestu.

Dlaczego azbest jest groźny?

Azbest jest zaliczany do najgroźniejszych zanieczyszczeń na ziemi, a jego włókna są praktycznie niezniszczalne. Obecnie wiadomo, że może być szkodliwy dla zdrowia - włókna azbestowe, niewidzialne gołym okiem, wdychane z powietrzem do płuc, stanowią ryzyko poważnych chorób układu oddechowego.

Azbest jest groźny w przypadku emisji włókien do powietrza atmosferycznego. Emisja następuje w wyniku degradacji materiałów zawierających azbest lub innych uszkodzeń mechanicznych materiałów zawierających azbest, np. łamanie, kruszenie itp.

Biologiczne działanie azbestu polega na przenikaniu do pęcherzyków płucnych chorobotwórczych włókien (tzw. włókna respirabilne, tj. włókna o średnicy < 3 µm i długości > 5 µm).

Ekspozycja na pył azbestu może być przyczyną:

• pylicy azbestowej (azbestozy), czyli rozlane śródmiąższowe zwłóknienia tkanki płucnej,
• zmian opłucnowych - blaszki, zgrubienia, odczyny wysiękowe,
• raka płuca,
• międzybłoniaków.

Skala zagrożenia azbestem w Polsce - trochę historii

Import surowca i materiałów zawierających azbest w latach 1946–1997 wynosił 2 mln ton. Ogółem w latach 1946–1993 do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych w zakładach przetwórstwa azbestu zużyto: 1,4 mln ton azbestu, w tym ok. 86 tys. ton krokidolitu.

Rejony szczególnie zagrożone azbestem to:

• obszary oddziaływania zakładów azbestowych, w szczególności azbestowo-cementowych,
• tereny, na których zabudowana została duża ilość materiałów azbestowo-cementowych,
• obszary, na których wykorzystywano odpady wyrobów azbestowych do celów „gospodarczych”,
• „dzikie” wysypiska odpadów azbestowo-cementowych.

Marzena Sarniewicz