Usuwanie azbestu zgodnie z przepisami. Pakowanie, transport usuwanego azbestu, lista składowisk

Azbest jest niebezpieczny i może być przyczyną wielu chorób. Niestety na dachach i fasadach budynków są nadal wyroby zawierające azbest. Usuwanie azbestu jest czynnością skomplikowaną i trzeba się do tego dobrze przygotować. Procedury związane z usuwaniem, pakowaniem, transportem i składowaniem odpadów reguluje ustawa o odpadach i szereg rozporządzeń.

• Właściwości i zagrożenia związane ze stosowaniem materiałów zawierających azbest
• Przepisy prawne regulujące produkcję i usuwanie azbestu
• Materiały budowlane zawierające azbest
• Azbest – zabezpieczyć czy usuwać?
• Jak się przygotować do usuwania azbestu?
• Usuwanie azbestu
• Pakowanie odpadów zawierających azbest
• Transport i składowanie odpadów azbestowych. Lista składowisk
• Usuwanie azbestu w liczbach

Właściwości i zagrożenia związane ze stosowaniem materiałów zawierających azbest

Ze względu na zawartość azbestu, stosowany środek wiążący oraz gęstość objętościową materiały zawierające azbest dzieli się na:

• miękkie – o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m³ (słabo spoiste), zawierające powyżej 20% azbestu i małą ilość lepiszcza. Wyroby te łatwo ulegają uszkodzeniu, powodując emisję dużych ilości włókien azbestu do otoczenia.
• twarde – o gęstości objętościowej większej niż 1000 kg/m³ zawierające poniżej 20% azbestu, w których włókna azbestowe są mocno związane z matrycą. Wyroby te są bardziej odporne na destrukcję, ale po ich mechanicznym uszkodzeniu istnieje niebezpieczeństwo zanieczyszczenia środowiska azbestem i zagrożenie dla zdrowia ludzi.

Uwaga! Weź udział w konkursie "Odkryj lepsze oblicze swojego dachu">>

Specyficzne właściwości azbestu – niepalność, wytrzymałość mechaniczna i termiczna oraz elastyczność - sprawiły, że azbest, w postaci około 3000 wyrobów, znalazł zastosowanie w różnego rodzaju technologiach przemysłowych. Największa ilość tego surowca (około 85% całkowitego zużycia) wykorzystywana była w produkcji materiałów budowlanych, przede wszystkim do wytwarzania dachowych i elewacyjnych płyt azbestowo-cementowych. Stosowany był na dużą skalę do połowy lat osiemdziesiątych, czyli do momentu udowodnienia szkodliwego oddziaływania tego materiału na zdrowie ludzi.

Badania dowiodły rakotwórczego działania włókien azbestu, które przedostają się do organizmu z wdychanym powietrzem. Są to włókna grubości mniejszej niż 3 µm, długości większej niż 45 µm. Wdychanie azbestu może być przyczyną groźnych chorób, w tym azbestozy (pylicy azbestowej), zmian opłucnowych, międzybłonniaka opłucnej oraz raka płuc. Choroby te mają długi okres inkubacji i mogą ujawnić się nawet po 30 latach od chwili wchłonięcia włókien. Dopuszczalne stężenie pyłu azbestu w powietrzu atmosferycznym w Polsce wynosi 1000 włókien na 1 m³ powietrza w pomiarach dwudziestoczterogodzinnych. Również w powietrzu w pomieszczeniach przeznaczonych dla ludzi poziom zanieczyszczenia włóknami azbestu nie może być wyższy niż 1000 włókien/m³.

Przepisy prawne regulujące produkcję i usuwanie azbestu

Od 28 września 1998 r. obowiązuje całkowity zakaz produkcji płyt azbestowo-cementowych dla budownictwa, a od 28 marca 1999 r. zakaz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest, zgodnie z Ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z 19 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 101, poz.628).

Rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 14 października 2005 r. określa zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz program szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz.U. Nr 216, poz. 1824), a Rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 2 kwietnia 2004 r. – w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 71, poz. 649). To rozporządzenie było nowelizowane 5 sierpnia 2010 r. (Dz.U. Nr 161, poz. 1089.

W obu rozporządzeniach zawarte są:

• zasady postępowania z wyrobami zawierającymi azbest,
• wymagania w zakresie dokonywania przeglądu technicznego wyrobów zawierających azbest, zabudowanych w obiektach i urządzeniach budowlanych,
• system oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, zabudowanych w obiektach i urządzeniach budowlanych,
• system oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest,
• zasady bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest,
• wymagania obowiązujące podczas prowadzenia prac przy usuwaniu lub naprawie wyrobów zawierających azbest przez wykonawców mających zezwolenie na prowadzenie tej działalności, przeszkolony personel i odpowiednie wyposażenie techniczne,
• wymóg izolowania obszaru prac przez stosowanie odpowiednich zasłon i ogrodzenie terenu robót,
• techniczne sposoby wyeliminowania lub ograniczenia emisji pyłu azbestu,
• zasady określania i dokumentowania prawidłowości wykonywania prac oczyszczania obiektów z azbestu,
• zasady zestalania i pakowania wyrobów oraz odpadów zawierających azbest, w tym wymagania, jakie powinny spełniać opakowania,
• wymagania, jakie powinny być spełnione przy przemieszczaniu i transporcie materiałów zawierających azbest,
• sposób i zasady znakowania wyrobów oraz odpadów zawierających azbest,
• zasady przygotowania, organizowania i prowadzenia prac związanych z zabezpieczeniem lub usuwaniem wyrobów zawierających azbest, z uwzględnieniem zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników.

Materiały budowlane zawierające azbest

Azbest – zabezpieczyć czy usuwać?

Zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, właściciele lub zarządcy obiektów i urządzeń budowlanych powinni dokonać identyfikacji i oceny technicznej zabudowanych wyrobów z azbestem.

W wyniku przeglądu powinna być zostać podjęta decyzja o tym czy:
- pozostawić azbest w miejscu zabudowania (dotyczy wyłącznie wyrobów "twardych"),
- zabezpieczyć wyroby zawierające azbest w miejscu jego eksploatacji w celu wyeliminowania lub ograniczenia emisji włókien azbestowych do powietrza (dotyczy wyłącznie wyrobów "twardych"),
- usunąć azbest i zastąpić go innymi materiałami (dotyczy wyrobów "miękkich" oraz "twardych" zakwalifikowanych do wymiany).

Zobacz też: Azbest – czym jest, jaki ma wpływ na środowisko, skala zagrożenia azbestem w Polsce>>

Wyroby znajdujące się wewnątrz i na zewnątrz budynków, zawierające azbest o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m³ (twarde) nie są zagrożeniem dla środowiska i ludzi, gdy nie są uszkodzone, a ich używanie nie stwarza groźby uszkodzenia. Takie wyroby nie muszą być usuwane.
Niewłaściwe postępowanie, na przykład przy pracach rozbiórkowych i remontowych, prowadzi do uszkodzenia materiałów i powoduje znaczne zanieczyszczenie powietrza włóknami azbestowymi. Szczególnym zagrożeniem są tu wyroby "miękkie" o wysokim udziale azbestu i małej zawartości substancji wiążącej, tym bardziej, że niezależnie od stanu technicznego, należy je usuwać z obiektów.

W wypadku niezakwalifikowania wyrobu z azbestem do wymiany, należy zabezpieczyć jego powierzchnię obudowując ją lub nakładając powłokę z lakieru. W pierwszym wypadku zabezpieczenie polega na odizolowaniu azbestu od otoczenia przez szczelne obudowanie pyłoszczelną przegrodą. Może być ona wykonana ze sklejki, płyt gipsowo-kartonowych, cegły, itp. Drugi sposób zabezpieczenia wymaga pokrycia ich powierzchni specjalnymi substancjami impregnacyjnymi (penetrującymi), które powodują wewnętrzne związanie cząstek materiału, a tym samym uniemożliwiają kruszenie się wyrobu (np. preparaty Foster, Poliurekol-32 i 32m, Eko Stoper) lub błonotwórczymi (powierzchniowymi), tworzącymi na powierzchni wyrobu szczelną i dobrze przylegającą warstwę, uniemożliwiającą odrywanie się zewnętrznych cząstek materiału (np. farby Dyspermal, Izolit, Dachwil).

Jak się przygotować do usuwania azbestu?

Usuwanie azbestu (i naprawą wyrobów zawierających azbest) mogą realizować wyłącznie firmy, które mają odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac (narzędzia wyposażone w odciągi pyłów, odkurzacze przemysłowe z filtrami Hepa, namioty i przesłony foliowe do izolacji od otoczenia miejsc pracy) oraz zatrudniają pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy z azbestem. Szkolenia takie prowadzone są m.in. przez Instytut Gospodarki Odpadami w Katowicach.

Przed przystąpieniem do usuwania wyrobów z azbestem, prace należy odpowiednio przygotować i zgłosić właściwemu terenowemu organowi nadzoru budowlanego. Należy również sporządzić ewidencję jakościową i ilościową przewidzianych do usunięcia materiałów (określenie rodzaju materiału, sposobu zamocowania, funkcji, rodzaju azbestu w materiale, powierzchni z której będzie usuwany) oraz opracować plan prac, który powinien zawierać m.in.:
- opis zabezpieczenia obiektu i miejsca wykonywania prac przed zanieczyszczeniem otoczenia azbestem,
- harmonogram prac z podaniem ich lokalizacji i określeniem ilości powstających odpadów na poszczególnych etapach,
- informację o środkach zabezpieczenia pracowników,
- opis sposobu zabezpieczenia/pakowania odpadów,
- określenie miejsca składowania odpadów,
- określenie miejsc i częstotliwości monitorowania zawartości włókien azbestu w powietrzu podczas wykonywania prac i po ich zakończeniu.

Usuwanie azbestu

Usuwanie wyrobów z azbestem jest skomplikowane pod względem technicznym. Wzrasta emisja pyłu azbestowego, co wymaga stosowania pracochłonnych metod oczyszczania obiektu oraz zabezpieczenia terenu robót. Przy ustalaniu kolejności wykonywania prac trzeba pamiętać, że oczyszczone części obiektu oraz teren wokół niego należy zabezpieczyć przed zanieczyszczeniem azbestem. Przed rozpoczęciem usuwania azbestu trzeba w widoczny sposób oznakować strefę pracy tablicami: "Uwaga! Zagrożenie azbestem" i "Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony".

Naczelną zasadą przy prowadzeniu takich prac jest zapewnienie bezpieczeństwa pracowników i minimalizacja emisji włókien azbestowych do otoczenia poprzez hermetyzację stref pracy i ograniczenie powierzchni, z których może nastąpić emisja pyłów. Dlatego niezbędne jest:

• odizolowanie od otoczenia miejsc wykonywania robót,
• zwilżanie wodą wyrobów z azbestem przed usuwaniem oraz utrzymywanie ich w stanie wilgotnym przez cały czas pracy,
• demontaż całych elementów (płyt, rur, kształtek),
• odspajanie materiałów trwale związanych z podłożem przy użyciu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągowe,
• hermetyzacja (pakowanie) powstających odpadów na stanowisku pracy.

Przy usuwaniu wyrobów z azbestem twardych, np. płyt azbestowo-cementowych, dopuszcza się wykonywanie prac bez hermetyzacji strefy pracy przy silnym ich zwilżeniu. Przed usunięciem eternitu z dachu należy oczyścić powierzchnię wyrobu za pomocą odkurzacza przemysłowego wyposażonego w odpowiedni filtr (typu HEPA) lub zmyć ją wodą. Przy takich czynnościach pracownika należy wyposażyć w sprzęt zabezpieczający jego układ oddechowy oraz w odzież ochronną.
Zalecane są jednoczęściowe kombinezony uszyte z materiału uniemożliwiającego przenikanie włókien azbestowych, bez kieszeni. Rękawy w nadgarstkach i nogawki spodni w kostkach powinny szczelnie przylegać do ciała. Liczbę osób przydzielonych do prac, przy wykonywaniu których występuje narażenie na działanie azbestu i czas trwania tego narażenia należy ograniczyć do niezbędnego minimum.

Pakowanie odpadów zawierających azbest

Usunięte z budynków i obiektów budowlanych wyroby zawierające azbest zaliczone zostały do odpadów niebezpiecznych – Rozporządzenie ministra środowiska z 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 2014, poz. 1923).
Sposoby pakowania wyrobów i odpadowych materiałów zawierających azbest uzależnione są od ich rodzaju i postaci fizycznej. Wszystkie one muszą spełniać jednak podstawowy warunek: uniemożliwiać emisję włókien azbestowych do otoczenia. Podczas pakowania, materiały zawierające azbest powinny być utrzymywane w stanie wilgotnym i umieszczane w opakowaniach przeznaczonych do ostatecznego składowania. Demontowany materiał należy hermetyzować na miejscu.

Płyty i kawałki płyt azbestowo-cementowych, czyli wyroby twarde, powinny być pakowane w folię polietylenową, a następnie trwale wiązane z paletą transportową. Usuwane rury azbestowo-cementowe należy pakować w rękaw z folii polietylenowej. Pył azbestowy z urządzeń odpylających, gruz azbestowo-cementowy oraz odpady miękkie również trzeba umieszczać w workach z folii polietylenowej.
Zamknięte worki (zgrzane lub zalepione taśmą samoprzylepną) muszą być umieszczone w opakowaniach kontenerowych typu big bag, wykonanych z tkanin z tworzyw sztucznych. Odpady te mogą być również zestalane w miejscu powstawania poprzez przygotowanie specjalnego zarobu tych odpadów z cementem, którym wypełnia się łatwo rozbieralne formy, np. z drewna. Po utwardzeniu uzyskane bloczki pakuje się w folię i umieszcza w kontenerze transportowym.

Odpady o ostrych krawędziach, takie jak fragmenty konstrukcji należy pakować w pudła tekturowe, a następnie umieszczać w workach z folii polietylenowej lub owijać folią. Wszystkie opakowania z odpadami azbestowymi powinny być oznakowane międzynarodowym znakiem ostrzegawczym umieszczanym na wyrobach i odpadach zawierających azbest.

Usunięte wyrob i odpady zawierające azbest muszą być odpowiednio oznakowane. Na opakowaniach musi się pojawić informacja: UWAGA! ZAGROŻENIE AZBESTEM! Wdychanie pyłu azbestu stanowi niebezpieczeństwo dla zdrowia! Postępuj zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Transport i składowanie odpadów azbestowych. Lista składowisk

Transport musi odbywać się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy przewożeniu materiałów niebezpiecznych - ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych z 19 sierpnia 2011 (Dz.U. Nr 227, poz. 1367).

Tu lista składowisk azbestu >>

Przy przewozach materiałów niebezpiecznych obowiązują w kraju przepisy zawarte w załącznikach A i B do Umowy europejskiej, dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (tzw. ADR). Przemieszczanie opakowań z odpadami powinno odbywać się w taki sposób, by nie nastąpiło ich otwarcie lub uszkodzenie, a w konsekwencji przedostanie się włókien azbestowych do otoczenia.

Odpady zawierające azbest nie mogą być utylizowane i z tego względu jedynym sposobem ich unieszkodliwienia jest składowanie (zasady składowania regulowane są w  ustawie Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach z 27 lipca 2001 - Dz.U. Nr 100, poz. 1085). Odpady te należy deponować na składowiskach odpadów niebezpiecznych przeznaczonych wyłącznie do tego celu lub na wydzielonych częściach takich składowisk. Wolno również składować odpady wyrobów azbestowo-cementowych na wydzielonych częściach składowisk odpadów przemysłowych lub komunalnych pod warunkiem, że spełnione tam będą warunki techniczne do bezpiecznego ich składowania.

Odpady zawierające azbest muszą być składowane oddzielnie, a miejsce składowania musi być oznakowane i zaznaczone na planie sytuacyjnym składowiska. Składowiska azbestu powinny być tworzone w specjalnie wykonanych zagłębieniach w gruncie, ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem. Odpady powinny być składowane w opakowaniach, a każda warstwa opakowań musi być zabezpieczona folią lub warstwą gruntu. Ostatnia warstwa powinna znajdować się dwa metry poniżej poziomu terenu. Następnie składowisko należy wypełnić ziemią do poziomu terenu. Dno składowiska powinno być usytuowane w odległości nie mniejszej, niż jeden metr od maksymalnego poziomu górnego zwierciadła wód podziemnych. Składowisko musi być ogrodzone i w okresie eksploatacji stale nadzorowane, a po zakończeniu eksploatacji okresowo kontrolowane. Na składowisku nie wolno wykonywać wykopów, instalacji podziemnych i nadziemnych, ani stawiać budynków.

Jeszcze kilka lat temu przepisy dotyczące składowania odpadów z azbestem były o wiele bardziej liberalne niż dzisiaj, a usunięty z budynku materiał zawierający azbest trafiał tam, gdzie każdy inny materiał budowlany z rozbiórki: na śmietnik, na wysypisko, a czasem – gdy transport na wysypisko wydawał się nieopłacalny – po prosu do lasu na "dziką" hałdę śmieci. Specjaliści z Instytutu Gospodarki Odpadami w Katowicach szacują, że w naszych lasach, wraz z gruzem budowlanym innego pochodzenia, leżą tysiące ton odpadów azbestowych, w najlepszym razie lekko przysypanych ziemią. Ile tego jest pewnie nigdy się nie dowiemy.

Interesują Cię zagadnienia technologiczno-budowlane w rolnictwie? Zobacz

Usuwanie i utylizacja azbestu – standardy światowe

Na szczęście ta groźna dowolność wreszcie się skończyła – w każdym razie jeśli idzie o uwarunkowania prawne. Przepisy określające zasady naprawy, usuwania i składowania wyrobów zawierających azbest w Polsce i krajach Europy Zachodniej oraz USA nie różnią się w zasadniczy sposób. Identyczne są kryteria w zakresie granicznej dopuszczalnej zawartości włókien azbestu w powietrzu – maksymalnie 1000 włókien w m³ – nie powodującej konieczności podejmowania działań naprawczych.

Technika usuwania azbestu, sprzęt oraz sposób zabezpieczania terenu pracy i środki ochrony osobistej pracowników w kraju nie odbiegają od standardów międzynarodowych. Za granicą, podobnie jak w Polsce, szczególny nacisk kładzie się na hermetyzację odpadów z azbestem w czasie transportu i składowania, odpowiednie oznakowanie wyrobów i odpadów zawierających azbest, ich ewidencję ilościową i jakościową na wszystkich etapach od wytworzenia do zdeponowania. Krajowe wymagania w zakresie konstrukcji i rekultywacji składowisk odpadów budowlanych zawierających azbest oraz sposób składowania i zabezpieczania odpadów są takie same jak w rozwiniętych krajach zachodnich.

Usuwanie azbestu w liczbach

Poniżej zestawienie, ile w kg oszacowano w Polsce azbestu do usunięcia jako materiał niebezpieczny. Biorąc pod uwagę, ile go już zutylizowano, widać jak dużo jest jeszcze do zrobienia...