Niesamowita przemiana pałacu Sobieszów. Powstało tu Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne KPN

Zobacz galerię 50 zdjęć

Autor: Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne KPN – Pałac Sobieszów

Pałac Sobieszów przed remontem – od strony majdanu

Pałac Sobieszów na Dolnym Śląsku przeszedł długą drogę – najpierw przez lata był rezydencją magnacką, później szkołą kształcącą rolników. Teraz, po szeroko zakrojonej renowacji, mieści się tu nowoczesne Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne Karkonoskiego Parku Narodowego. Prezentujemy tę przemianę w cyklu „Metamorfozy na Plus”.

Spis treści

1. Pałac Sobieszów jak nowy. Jak zmienił się w Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne KPN?
2. Pałac w Sobieszowie – historia. Od rezydencji do miejsca edukacji
3. Przemiana pałacu Sobieszów za 100 mln zł. Zaczęło się od rekonesansu i rozbiórek
4. Etapowa renowacja pałacu w Sobieszowie. Były niespodzianki i trudności
5. Szczegóły prac w pałacu Schaffgotschów. Wykonawca odtworzył tarcze herbowe za darmo
6. Wielka Stajnia, Mała Stajnia, Spichlerz i ekspozycje
7. Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne KPN zdobywa uznanie i nagrody
8. Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!

Pałac Sobieszów jak nowy. Jak zmienił się w Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne KPN?

Kiedy w 2013 r. Karkonoski Park Narodowy przejmował kompleks folwarczno-parkowy w Sobieszowie w województwie dolnośląskim, stan budynków był w większości przyzwoity, jednak od razu widać było, że na to miejsce potrzeba nowego pomysłu. I ten się pojawił – dziś XVIII-wieczny zabytek to wyjątkowe Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne, w którym można oglądać nowoczesne ekspozycje:

• „Klimatyczne Karkonosze” – opowieść o geologicznej historii Karkonoszy oraz tutejszej przyrodzie,
• „Pałac Sobieszów” – dzieje gospodarowania w Karkonoszach od XVI w. do współczesności,
• „Zostań Zarządcą” – ścieżka edukacyjna przybliżająca dzieciom realia pracę zarządcy pałacowego folwarku.

Jak doszło do tej przemiany, które budynki wymagały odbudowy i z jakimi wyzwaniami mierzono się w trakcie renowacji? Zapytaliśmy o to przedstawicieli Centrum Przyrodniczo-Edukacyjnego KPN Pałac Sobieszów.

– W cyklu „Metamorfozy na Plus” prezentujemy przedsięwzięcia, dzięki którym zapomniane historyczne obiekty i wnętrza otrzymują drugie życie za sprawą pasjonatów, racjonalnych biznesmenów, rzetelnych samorządowców, czy wreszcie – niespokojnych dusz... Wszyscy oni ożywiają dzięki swoim wizjom dorobek umysłów i rąk pokoleń architektów, inwestorów i budowniczych, którzy na placu budowy zostawili przed laty nadzieję, że ich dzieło ucieszy w odległej przyszłości jeszcze niejedno oko…

Pałac w Sobieszowie – historia. Od rezydencji do miejsca edukacji

Pałac Schaffgotschów w Sobieszowie powstał w latach 1705–1712 jako nowa siedziba rodu po tym, jak poprzednia siedziba – zamek Chojnik – spłonęła. Budową pałacu Sobieszów kierował mistrz budowlany Eliasz Scholze z Bolesławca. Oryginalnie kompleks składał się z samego pałacu, niedużego parku oraz budynków folwarcznych (m.in. stajnie, stodoły, spichlerz, dom stangreta i dom zarządcy). Z czasem Schaffgotschowie przenieśli swoją główną siedzibę do Cieplic, zaś Sobieszów traktowali jako rezydencję letnią.

Wszystko zmieniły druga wojna światowa i PRL. Upaństwowiony pałac w Sobieszowie przeznaczono po 1945 r. na siedzibę Zespołu Szkół Rolniczych i Agroturystycznych. Wiązało się to ze znaczną przebudową wnętrz pałacu oraz nadaniem budynkom folwarcznym nowych funkcji. Największe zmiany dokonały się w latach 70. i 80. XX w. – wówczas to m.in. gruntownie zmodernizowano wnętrza pałacu, niszcząc oryginalną substancję, przebudowano dom zarządcy na bursę szkolną oraz dobudowano do kompleksu salę gimnastyczną.

Zespół Szkół działał w dawnym pałacu aż do 2012 r. Z racji ciągłego użytkowania przez ostatnie dekady budynki były w większości w całkiem dobrym stanie, jednak opuszczone, zaczęły niszczeć. Na szczęście już 14 sierpnia 2013 r. nastąpiło oficjalne przekazanie obiektu Karkonoskiemu Parkowi Narodowemu celem utworzenia tu Centrum Przyrodniczo-Edukacyjnego.

• Przejdź do galerii: Przemiana Pałacu w Sobieszowie w Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne KPN

Zobacz galerię 50 zdjęć

Autor: Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne KPN – Pałac Sobieszów

Pałac Sobieszów przed remontem – od strony majdanu

Przemiana pałacu Sobieszów za 100 mln zł. Zaczęło się od rekonesansu i rozbiórek

Przed przystąpieniem do jakichkolwiek prac Karkonoski Park Narodowy zamówił kwerendę archiwalną kompleksu pałacowego, żeby poznać jego pierwotny układ oraz wygląd budynków. Zbadano także gruntownie stan zastany.

– Najgorzej prezentowały się wnętrza budynku Wielkiej Stajni, gdzie przez wiele lat przebywały zwierzęta. Fakt, że projektanci i architekci potrafili wyobrazić sobie w tych przestrzeniach coś nowego, o zupełnie innej funkcji jest godny podziwu. Niektóre budowle nie przetrwały do 2013 roku (zawalona część Wielkiej Stajni i Stodoła) lub były bardzo mocno przebudowane w czasach powojennych (Mała Stajnia) – opowiadają redakcji Muratora przedstawiciele Centrum Przyrodniczo-Edukacyjnego KPN Pałac Sobieszów.

W 2014 r., po przeprowadzeniu niezbędnych inwentaryzacji oraz ekspertyz ogłoszono konkurs na koncepcję architektoniczno-rewitalizacyjną Centrum Przyrodniczo-Edukacyjnego. Jeszcze w tym samym roku wybrano do tego zadania Pracownię Architektoniczną 1997 z Poznania. W sierpniu 2015 r. rozpoczęły się właściwe prace – rozebrano budynek sali gimnastycznej oraz kilka innych obiektów, m.in. pozostałości dwóch stacji benzynowych w pobliżu pałacu.

• Sprawdź też: Luksusowy hotel Altus Palace we Wrocławiu działa w murach dawnego Pałacu Leipzigera. Zobacz przemianę zabytku

Etapowa renowacja pałacu w Sobieszowie. Były niespodzianki i trudności

Z uwagi na ogrom zadania renowację kompleksu pałacowo-folwarcznego w Sobieszowie podzielono na etapy. Ustalono, że pierwszy obejmie remont samego pałacu wraz z utworzeniem ekspozycji edukacyjnej, zagospodarowanie terenu wokół niego oraz budowę tzw. Elektrycznej Stodoły, pokrytej panelami fotowoltaicznymi. W 2015 r. uzyskano pierwsze pozwolenie na budowę. Podczas prac w pałacu, prowadzonych pod okiem konserwatora zabytków, dokonano kilku zaskakujących odkryć. Wymusiły one pewne modyfikacje już gotowego projektu.

– W Pałacu, w piwnicach zastaliśmy grubą, prawie metrowej grubości betonową podłogę. Zrobiona została, żeby zatamować napływającą cały czas wodę do piwnicy. Niemcy rozwiązali to zachowanym już w małej części systemem drenażu powierzchniowego – opowiadają nam przedstawiciele Centrum. – W budynku Pałacu zaprojektowana została posadzka z marmuru sławniwickiego. Ze względu na odkrycie na parterze pozostałości płyt piaskowcowych zapadła decyzja o użyciu piaskowca jako elementu wykończenia klatki schodowej oraz posadzki na parterze Pałacu.

Niespodzianki czekały też w częściowo zawalonej Wielkiej Stajni, która w przyszłości miała się stać siedzibą ekspozycji „Klimatyczne Karkonosze”. Tym razem jednak nastąpiło miłe zaskoczenie.

– W Wielkiej Stajni podczas prac rozbiórkowych odkryto koryta piaskowcowe, z których po drugiej wojnie światowej robiono podmurówkę ścian budynku. Wszystkie te elementy zostały odrestaurowane i są prezentowane na korytarzu, przy wyjściu z ekspozycji „Klimatyczne Karkonosze” – wyjaśniają nasi rozmówcy.

Inwestycja nie zawsze niestety przebiegała gładko. Zapytani o to, jakie zdarzenie związane z renowacją najbardziej zapadło im w pamięć, przedstawiciele Centrum nie musieli zastanawiać się długo.

– Pierwszy wykonawca, zejście z budowy i prawie dwa lata przestoju… – wspominają.

Szczegóły prac w pałacu Schaffgotschów. Wykonawca odtworzył tarcze herbowe za darmo

Od zewnątrz pałac Sobieszów wymagał przede wszystkim konserwacji elewacji wraz ze wszystkimi zachowanymi detalami, a także odtworzenia historycznego podziału stolarki okiennej i drzwi wejściowych. Z kolei w ramach prac wewnątrz pałacu m.in. rozebrano schody z lat 60. i odtworzono na podstawie rysunków oryginalny wygląd klatki schodowej, mocno przebudowanej po drugiej wojnie światowej w ramach przekształcania pałacu w szkołę. Dużo uwagi i pracy wymagała część pomieszczeń, w tym sala kominkowa.

• Dowiedz się również: Pocztowa 19 w Szczecinie, czyli metamorfoza klimatycznego lokalu. Pod tynkiem kryło się zapomniane piękno

– Trudności technicznych było sporo, ale szczególnie utkwiło nam w pamięci sala kominkowa w Pałacu, gdzie nad kominkiem trzeba było odtworzyć tarcze herbowe. W projekcie nie było propozycji tych wizerunków, ponieważ projektant przypuszczał, że w trackie prac konserwatorskich zostaną odsłonięte. W trakcie prac okazało się, że je skuto. Na szczęście Daniel Pindelski, pracownik KPN znalazł fotografię przestawiająca te herby przed skuciem i na tej podstawie udało się ustalić ich wygląd. Wykonawca, firma Pre-Fabrykat w ramach kontraktu, bez dodatkowego wynagrodzenia zlecił wykonanie tych herbów – opowiadają nasi rozmówcy. – Co ciekawe, okazało się, że są to herby małżeńskie, należące do Johanna Antona Schaffgotscha oraz jego żony Marii Franziski, baronowej Serényi von Kis-Serény. Żyła w latach 1679–1707. To jej herbem był wąż w koronie z szachownicą i pegazem, Serenyi. Można domniemywać, że posag pierwszej żony był podwaliną pod tworzenie biblioteki majorackiej, świadczyć o tym mogą putta („aniołki”) z książkami nad kominkiem. Możliwe nawet, że jej posag przyczynił się do budowy nowej siedziby majoratu, czyli Pałacu Sobieszów.

Podczas prac nie tylko konserwowano i odtwarzano historię, ale też wprowadzano nowoczesność. Przykładem może być budowa Elektrycznej Stodoły, z której przedstawiciele Centrum są bardzo dumni.

– Elektryczna Stodoła – budowla z żelbetonu, na której udało się zaprojektować i zrealizować zadaszenie w formie szczelnych paneli fotowoltaicznych. Dzięki temu uzyskaliśmy nie tylko bardzo ciekawą przestrzeń do celów edukacyjnych, ale także korzystamy z odnawialnych źródeł energii, która zasila zespół pomp ciepła – wyjaśniają.

Wielka Stajnia, Mała Stajnia, Spichlerz i ekspozycje

Renowacji pałacu w Sobieszowie towarzyszyły prace przy pozostałych obiektach kompleksu. Tu prace również postępowały etapami, przy czym nastąpiły pewne przesunięcia i opóźnienia względem pierwotnych planów. Ogółem w latach 2015–2023 udało się pozyskać dofinansowanie i zrealizować m.in. takie zadania jak:

• odbudowę zawalonej części Wielkiej Stajni w formie przeszklonego Budynku Wejściowego,
• remont ocalałej części Wielkiej Stajni,
• remont Małej Stajni, Spichlerza oraz Domku Ogrodnika,
• instalację plenerowej ścieżki edukacyjnej oraz dwóch ekspozycji edukacyjnych we wnętrzach.

Dawne budynki zyskały nowe role – przykładowo w Małej Stajni powstała sala konferencyjna. Najważniejsze były jednak planowane ekspozycje, które miały stanowić serce nowego Centrum Przyrodniczo-Edukacyjnego KNP.

– Od 28 kwietnia 2023 roku otwarte dla zwiedzających są dwie multimedialne, multisensoryczne ekspozycje – przyrodnicza „Klimatyczne Karkonosze” i historyczna „Pałac Sobieszów” – opowiadają przedstawiciele Centrum. – Zespół edukatorów realizuje także na co dzień statutowe zadania parku, jakimi jest m. in. edukacja ekologiczna. Zajęcia dla grup zorganizowanych, a także wydarzenia, spotkania, konferencje i imprezy plenerowe – wszystko to organizowane jest w salach warsztatowych i sali konferencyjnej oraz na placu wewnętrznym naszego centrum.

Nowoczesne ekspozycje niesamowicie odmieniły historyczne wnętrza, jednak ich wykonanie było sporym wyzwaniem technicznym. Przykładowo w budynku Wielkiej Stajni powstała długa na 76 m ścieżka z płynącą wodą, symbolizującą obieg wody w przyrodzie.

• Czytaj też: XIX-wieczny budynek plebanii stał się Gminnym Centrum Kultury w Baranowie. Remont dał mu nowe życie

– To skomplikowana instalacja – rynna ze stali nierdzewnej ma 76 metrów długości! Wyzwanie polega nie tylko na tym, by nie przeciekała – bo o to akurat raczej się nie martwimy – ale by uzyskać założenia koncepcji, które powinny zrobić wrażenie na odbiorcach. Wydaje się, że ta futurystyczna wizja wywoła prawdziwy efekt wow! – opowiadała w trakcie prac Karolina Woroniecka z budującej ekspozycję „Klimatyczne Karkonosze” firmy Alfa-Edgar.

Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne KPN zdobywa uznanie i nagrody

Trwający aż dekadę proces stopniowego przywracania blasku pałacowi w Sobieszowie i jego otoczeniu zakończył się 28 kwietnia 2023 r. uroczystym otwarciem nowego Centrum Przyrodniczo-Edukacyjnego. Nowa placówka w starych murach z miejsca zachwyciła odwiedzających, a efekty renowacji publicznie pochwalił Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków.

– Imponuje rozmach zamierzenia, udane połączenie nowoczesności z zabytkiem z poszanowaniem jego historycznych wartości, ogromny potencjał edukacyjny, jak też dalekosiężne plany rozwoju centrum. Wyrazić należy ogromne uznanie dla inicjatorów i realizatorów zamierzenia, zarówno dla kierownictwa, jak i zaangażowanego w projekt zespołu – napisał konserwator na Facebooku.

Od momentu oficjalnego otwarcia Centrum Przyrodniczo-Edukacyjne w pałacu Sobieszów nieustannie przyciąga tysiące gości. W 2024 r. placówka wyróżniona została I nagrodą (ex aequo) w konkursie Lider Dostępności. Odrestaurowany kompleks pałacowo-folwarczny został doceniony za rozbudowaną infrastrukturę dla osób z niepełnosprawnościami – m.in. windy, platformy przyschodowe, dostępne toalety, poręcze schodów w kontrastowych barwach oraz fakt, iż ekspozycje można zwiedzać z autodeskrypcją lub z przewodnikiem znającym Polski Język Migowy.

Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!

W naszym cyklu „Metamorfozy na Plus” odwiedzamy miejsca, w których współcześni wizjonerzy i inwestorzy przywracają do świetności dorobek swoich poprzedników. Do tej pory zwróciliśmy uwagę m.in. na takie obiekty jak odrestaurowane dworce kolejowe, pałace, dworki, budynki fabryczne, świątynie, kamienice i domy jednorodzinne.

Chcesz zobaczyć więcej niezwykłych przemian budowli z całej Polski? Poznaj inne artykuły z cyklu „Metamorfozy na Plus”.

Przemysław Zańko-Gulczyński