Kapliczki warszawskie – zapomniane skarby z czasów okupacji. Co warto wiedzieć o unikalnych kapliczkach w Warszawie?
Autor: Szymon Starnawski/Grupa Murator
Choć niektóre kapliczki warszawskie powstały jeszcze przed drugą wojną światową, większość pochodzi z czasów okupacji. Budowali je spontanicznie mieszkańcy budynków.
Kapliczki warszawskie to jeden z ukrytych skarbów stolicy. Niegdyś otaczane czcią, dziś są niemal zapomniane. Żeby je znaleźć, trzeba zapuszczać się na podwórka przedwojennych kamienic i zaglądać do bram. Skąd wzięły się wyjątkowe kapliczki w Warszawie i gdzie ich szukać?
Spis treści
- Kapliczki warszawskie – niezwykłe pamiątki wojny i okupacji
- Gdzie można znaleźć kapliczki w Warszawie?
Kapliczki warszawskie – niezwykłe pamiątki wojny i okupacji
Przydrożnych kapliczek w Warszawie, tak jak w każdym innym polskim mieście, nie brakuje. Tylko stolica może się jednak poszczycić unikalną tradycją, jaką są tzw. podwórkowe kapliczki warszawskie. To niewielkie obiekty sakralne, zwykle mające w centrum figurkę albo wizerunek Matki Boskiej lub Chrystusa, zlokalizowane przy budynkach mieszkalnych.
Większość kapliczek powstała w okresie drugiej wojny światowej jako miejsca, w których skupiało się życie duchowe mieszkańców. Miało to związek m.in. z utrudnieniami w toczeniu normalnego życia religijnego w obliczu zniszczonych kościołów i godziny policyjnej wprowadzonej przez niemieckie władze okupacyjne. Kapliczki pozwalały obejść te ograniczenia, a często także skupiały wokół siebie życie całej kamienicy – stanowiły miejsce wspólnej modlitwy, śpiewania pieśni itp. Choć wartość artystyczna kapliczek często jest niewielka, stanowią unikalną pamiątkę czasów, w których powstały i są darzone sentymentem oraz otaczane opieką przez osoby mieszkające w okolicy.
– Okres hitlerowskiej okupacji był to czas wyjątkowo okrutny dla Warszawy i jej mieszkańców. Pomocną w tym trudnym okresie była wiara i nadzieja pokładana w Bogu. Materialnym wyrazem tej wiary stały się kapliczki powstające w różnych częściach miasta. Przede wszystkim lokalizowano je w sąsiedztwie domów mieszkalnych, na podwórkach, parkanach czy ścianach domów – piszą Anna Różańska-Mazurkiewicz i Małgorzata Kaczyńska ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Kapliczki warszawskie wciąż pozostają tematem słabo zbadanym. Na temat wielu z nich wiadomo tylko tyle, ile przetrwało w przekazie ustnym – do początków XXI w. autorzy publikacji naukowych czy przewodników turystycznych w zasadzie nie interesowali się tymi obiektami. Jeśli wierzyć opowieściom, część kapliczek powstała na dowód wdzięczności Bogu za ocalenie życia. Inne powstawały z potrzeby poczucia się częścią wspólnoty, zjednoczenia się wokół symbolu wiary i nadziei.
Gdzie można znaleźć kapliczki w Warszawie?
Każda kapliczka warszawska jest jedyna w swoim rodzaju – mają one różne konstrukcje i różny wygląd, niektóre są przyozdobione sztucznymi kwiatami, inne mają nawet własne oświetlenie. Bardzo różny jest też ich stan – po niektórych zostały już tylko postumenty, inne są zadbane i odrestaurowane. Tym, co je łączy, jest religijny charakter oraz lokalizacja. Kapliczki najczęściej można znaleźć:
- na podwórkach starych kamienic,
- w bramach kamienic,
- na elewacji budynków,
- na klatkach schodowych.
Ponieważ kapliczki powstawały oddolnie, z inicjatywy mieszkańców budynku, nie jest znana ich dokładna liczba ani lokalizacja. Najwięcej kapliczek w Warszawie przetrwało tam, gdzie zachowały się przedwojenne kamienice: przede wszystkim na obszarze Pragi, ale także na Ochocie, Mokotowie czy w Śródmieściu.
Autor: Szymon Starnawski/Grupa Murator
Choć niektóre kapliczki warszawskie powstały jeszcze przed drugą wojną światową, większość pochodzi z czasów okupacji. Budowali je spontanicznie mieszkańcy budynków.
Podczas wypraw w poszukiwaniu kapliczek w Warszawie warto zachować ostrożność – przedwojenne budynki często są w złym stanie technicznym, a część mieszkańców odnosi się z niechęcią do obcych osób kręcących się po prywatnych podwórkach.
Ile kapliczek dotrwało do naszych czasów? Tego nie wie nikt, choć eksperci szacują, że może być ich około 400. W Internecie można znaleźć niejedną listę kapliczek warszawskich, jednak w praktyce trudno takie listy zweryfikować – nie wszystkie lokalizacje są dostępne dla przechodnia czy turysty, a część obiektów została przeniesiona w inne miejsce lub zniszczona. Tylko nieliczne kapliczki są wpisane do rejestru zabytków.
Źródła:
Magdalena Stopa, „Kapliczki warszawskie”, wyd. Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2011
Anna Różańska-Mazurkiewicz, Małgorzata Kaczyńska, „Kapliczki i krzyże w miejskim krajobrazie Warszawy”, [w:] „Obiekty religijne w krajobrazie”, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 21, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec 2013
