Światło – definicja, cechy światła, wymagania w przepisach budowlanych

Światło to promieniowanie elektromagnetyczne, które gdy osiąga długość fal w zakresie od 100 nm do 1 mm jest widzialne przez ludzkie oko. Światło jest nam potrzebne do życia, zyskało też ważną rolę w kształtowaniu przestrzeni. We wnętrzach światło dzienne konkuruje ze światłem sztucznym. Ilość światła i zasady doświetlenia określają warunki techniczne.

Spis treści

1. Światło – czym jest?
2. Wpływ światła dziennego na zdrowie
3. Światło w warunkach technicznych
4. Dostęp do światła zależy od usytuowania budynku
5. Światło we wnętrzach

Światło – czym jest?

Światło to promieniowanie elektromagnetyczne (optyczne), które gdy osiąga odpowiednią długość fal jest odbierane przez siatkówkę oka ludzkiego. Promieniowanie optyczne ma zakres fal elektromagnetycznych o długości od 100 nm do 1 mm i zostało podzielone na trzy fazy: ultrafiolet, światło widzialne i podczerwień. Naukowcy udowodnili, że wzrok każdego człowieka ma różną wrażliwość na promieniowanie elektromagnetyczne, ale generalnie przedział długości widzialnych fal elektromagnetycznym dla ludzkiego oka został określony na przedział 380-780 nm (nm – nanometr, czyli jedna miliardowa metra lub jedna milionowa milimetra), mniejszy zakres – 400-700 nm. Zwierzęta mają większe niż człowiek zakresy światła widzialnego. Trzeba jeszcze pamiętać, że światło ma swoją prędkość, która różni się w zależności od środowiska, przez które przechodzi. Największą prędkość osiąga w próżni – blisko 300 tys. km/s. Nauka o świetle to optyka.

Wpływ światła dziennego na zdrowie

Światło sztuczne zrewolucjonizowało funkcjonowanie człowieka, ale żadne sztuczne światło nie jest w stanie zastąpić światła dziennego. Światło dziennie, czyli światło słoneczne, jest potrzebne do wielu procesów metabolicznych ludzkiego organizmu. Śmiało można powiedzieć, że człowiek potrzebuje światła dziennego tak samo jak wody czy jedzenia. Powołując się na naukowców, światło słoneczne działa antydepresyjnie, poprawia koncentrację, zwiększa odporność na choroby, redukuje zmęczenie organizmu, w szczególności oczu. Dostępne są badania, które wskazują, że światło dzienne redukuje także otyłość i poprawia sen. 

Minimalne zalecenia dla dostępu do światła dziennego zawarte są w warunkach technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. 

Światło w warunkach technicznych

Wymagania dotyczące ilości światła zawarte są w Dziale II Zabudowa i zagospodarowanie działki budowlanej i Dziale III Budynki i pomieszczenia warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

• Światło dzienne

Pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi powinno mieć zapewnione oświetlenie dzienne. W takim pomieszczeniu stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:8, natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie dzienne jest wymagane ze względów na przeznaczenie – co najmniej 1:12. To dotyczy również użytkowego poddasza.

• Światło sztuczne

Przepisy dopuszczają oświetlenie pomieszczenia wyłącznie światłem sztucznym, jeżeli: 1) oświetlenie dzienne nie jest konieczne lub nie jest wskazane ze względów technologicznych, 2) jest uzasadnione celowością funkcjonalną zlokalizowania tego pomieszczenia w obiekcie podziemnym lub w części budynku pozbawionej oświetlenia dziennego. W przypadku gdy pomieszczenie jest pomieszczeniem stałej pracy w rozumieniu ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, dla zastosowania wyłącznie oświetlenia światłem sztucznym, w tym elektrycznym, jest wymagane uzyskanie zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z właściwym okręgowym inspektorem pracy.

Pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi oraz do ruchu ogólnego (komunikacji) powinny mieć zapewnione oświetlenie światłem sztucznym odpowiednio do potrzeb użytkowych. Oświetlenie światłem sztucznym połączonych ze sobą pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz do ruchu ogólnego (komunikacji) nie powinno wykazywać różnic natężenia, wywołujących olśnienie przy przejściu między tymi pomieszczeniami.

• Światło w szkołach, przedszkolach

Pomieszczenia, w których przebywają dzieci (w żłobku, klubie dziecięcym, przedszkolu, szkole, z wyjątkiem pracowni chemicznej, fizycznej i plastycznej) powinny mieć zapewniony czas nasłonecznienia wynoszący co najmniej 3 godziny godzinach 8:00-16:00, natomiast pokoje mieszkalne w godzinach 7:00-17:00. W mieszkaniach wielopokojowych te wymagania powinny być spełnione przynajmniej dla jednego pomieszczenia. W przypadku budynków w zabudowie śródmiejskiej dopuszcza się ograniczenie wymaganego czasu nasłonecznienia do 1,5 godziny, a w odniesieniu do mieszkania jednopokojowego w takiej zabudowie nie określa się wymaganego czasu nasłonecznienia.

Są też wymagania co do nasłonecznienia miejsc znajdujących się na zewnątrz. Place zabaw dla dzieci powinny być tak sytuowane, by nasłonecznienie wynosiło co najmniej 4 godziny w godzinach 10:00-16:00, a w zabudowie śródmiejskiej dopuszcza się nasłonecznienie nie krótsze niż 2 godziny.

Dostęp do światła zależy od usytuowania budynku

By zapewnić prawidłowe oświetlenie wnętrz budynku trzeba go dobrze usytuować na działce względem stron świata.  Ważne są też odległości od granicy działki i między budynkami. Obowiązuje tu kilka zasad.

• Usytuowanie pomieszczeń względem stron świata

Pomieszczenia, które użytkowane są rano powinny być skierowane ku wschodowi, a te z których korzysta się wieczorem na zachód. Dlatego wjazd i wejście na działkę, garaż, pomieszczenia gospodarcze najlepiej usytuować od północy, bo tu jest najgorsze doświetlenie światłem dziennym i w tych miejscach przebywa się krótko lub sporadycznie. Od północy (z opcją od strony północno-wschodniej lub północno-zachodniej) powinny znajdować się też kuchnia oraz jadalnia (nie będą się nagrzewały pomieszczenia gdzie mamy do czynienia z żywnością, korzystne jest wejście do domu w pobliżu kuchni by nie wnosić zakupów przez cały dom). Na sypialnię najlepiej nadaje się strona wschodnia (ale też północno- i południowo-wschodnia), bo budzenie się w świetle słońca pozytywnie nastraja na cały dzień. Zaleca się, by od strony południowej i południowo-zachodniej zaprojektować salon i jadalnię oraz taras.

• Dostęp do światła w budynkach wysokich

Zasady obowiązują też dla budynków wysokich, wśród których najważniejsza jest ich wysokość, która nie powinna zabierać światła dziennego sąsiednim budynkom. Jest to regulowane, wymaganymi przepisami, odstępami między budynkami, jednak z punktu widzenia sąsiadów zawsze jest ona za mała właśnie ze względu na „zabieranie” światła dziennego i jest z tego tytułu wiele sporów, również sądowych. 

• Odległość od granicy działki

Według aktualnych wymogów Prawa budowlanego i warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, lokalizacja domu na działce musi zostać wytyczona w taki sposób, by minimalne odległości wynosiły:

• 4 m od granicy działki – gdy okna bądź drzwi zwrócone są w stronę granicy działki
• 3 m od granicy działki gdy ściana budynku nie ma okien ani drzwi.

Dopuszcza się zmniejszenie tych wymogów do 1,5 m w przypadku, gdy niewielkie rozmiary działki (o szerokości 16 m lub mniejszej) uniemożliwiają zachowanie większych odległości lub dopuszczają to ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

• Odległość między budynkami winna zapewnić dostęp do światła

Odległość budynku z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi od innych obiektów powinna umożliwiać naturalne oświetlenie tych pomieszczeń. Przepisy regulują to w następujący sposób:

• między ramionami kąta 60°, wyznaczonego w płaszczyźnie poziomej, z wierzchołkiem usytuowanym w wewnętrznym licu ściany na osi okna pomieszczenia przesłanianego, nie znajduje się przesłaniająca część tego samego budynku lub inny obiekt przesłaniający w odległości mniejszej niż: 1. wysokość przesłaniania – dla obiektów przesłaniających o wysokości do 35 m, 2. 35 m – dla obiektów przesłaniających o wysokości ponad 35 m.

Wysokość przesłaniania mierzy się od poziomu dolnej krawędzi najniżej położonych okien budynku przesłanianego do poziomu najwyższej zacieniającej krawędzi obiektu przesłaniającego lub jego przesłaniającej części.

Dopuszcza się sytuowanie obiektu przesłaniającego w odległości nie mniejszej niż 10 m od okna pomieszczenia przesłanianego, takiego jak maszt, komin, wieża lub inny obiekt budowlany, bez ograniczenia jego wysokości, lecz o szerokości przesłaniającej nie większej niż 3 m, mierząc ją równolegle do płaszczyzny okna.

W zabudowie śródmiejskiej wymienione odległości mogą być zmniejszone nie więcej niż o połowę.

Światło we wnętrzach

Światło dzienne i oświetlenie to obecnie jeden z najważniejszych aspektów aranżacji wnętrz. Światło naturalne jest oczywiście najcenniejsze, z kolei światłem sztucznym można aranżować wnętrza i doświetlać strefy pracy.

• Światło dzienne we wnętrzach

Im go więcej we wnętrzach tym lepiej. Trzeba jednak pamiętać, jak światło dzienne wpływa na doświetlanie pomieszczenia czy miejsca. W tzw. miejscach roboczych światło nie powinno razić w oczy gdy pracujemy np. na komputerze czy oglądamy telewizję. Ma też wpływ na postrzeganie kolorów ścian i wyposażenia. Jeśli pokój ma okna od strony północnej lub wschodniej, światło w nim będzie chłodniejsze niż w pokoju od strony południowej lub zachodniej. W takich wnętrzach należy uważać ze zbyt intensywnymi kolorami, bo światło słoneczne zaostrza barwy. Kolory ciepłe sprawdzają się we wnętrzach od strony północnej i wschodniej. We wnętrzach dobrze nasłonecznionych (od strony południowej i zachodniej) można stosować barwy zaliczane do zimnych.

• Światło sztuczne we wnętrzach

Światło sztuczne również wpływa na odbiór przestrzeni. Biorąc pod uwagę dzisiejsze możliwości kształtowania przestrzeni przez światło, począwszy od światła ciepłego lub zimnego, po najrozmaitsze formy oświetlenia, światłem można we wnętrzu zrobić bardzo wiele. Oświetlenie można podzielić na trzy zasadnicze typy:

• ogólne (oświetlenie dla całego pomieszczenia)
• miejscowe (np. skierowane na blat kuchenny czy stół w jadalni, oświetlenie obrazu czy roślin)
• dekoracyjne

Kiedyś nie zastanawiano się, jaki rodzaj światła zastosować, ciepłe czy zimne, bo tradycyjne żarówki żarowe dawały żółte, ciepłe światło. Oświetlenie LED, najpopularniejsze dzisiaj ze względu na oszczędność energii, początkowo też naśladowało barwy tradycyjnych żarówek, ale stopniowo światło o barwie zimnej (czyli bardziej intensywnej) tez zdobywa amatorów. Ogólnie, w dużym uproszczeniu, zasada jest jednak taka:

• do miejsc relaksu i wypoczynku (sypialnia, salon) należy stosować światło ciepłe,
• do miejsc pracy (kuchnia, gabinet, pokój do nauki) - zimne.

Monika Czechowska