Spis treści
- Zagadnienia ogólne dróg ewakuacyjnych
- Drzwi na drogach ewakuacyjnych
- Przeciwpaniczne okucia do drzwi
- Awaryjne okucia do drzwi
Zagadnienia ogólne dróg ewakuacyjnych
Współczesne budynki z pomieszczeniami przeznaczonymi dla pobytu ludzi powinny zapewnić warunki do skutecznej i sprawnej ewakuacji w bezpieczne miejsce. Standardowo jest przeprowadzana drogami komunikacji ogólnej, które powinny być wolne od wszelkich przeszkód. Trasy dróg służących ewakuacji przebiegają także przez otwory w ścianach, zazwyczaj wyposażonych w drzwi.
Warunki ewakuacji wymagają prawidłowego i niezawodnego działania drzwi, co umożliwiają zainstalowane w nich specjalistyczne okucia. Wyroby tego rodzaju, oprócz zapewnienia pełnego bezpieczeństwa, powinny jednocześnie chronić przed dostępem osób nieuprawnionych, oraz możliwościami kradzieży i wandalizmu.
Drogi przeznaczone do ewakuacji są zwane drogami ewakuacyjnymi i wymagania dla nich określa rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2022 r., poz. 1125 z późniejszymi zmianami). Szczegółowe ustalenia ich dotyczące są zawarte w rozdziale 4 działu „Bezpieczeństwo pożarowe”. Wynika z nich m.in., że powinna być zapewniona możliwość ewakuacji w bezpieczne miejsce na zewnątrz budynku lub do sąsiedniej strefy pożarowej, a wyjścia z pomieszczeń na drogi ewakuacyjne powinny być zamykane drzwiami. Ponadto określono zasady przyjmowania wymaganych szerokości i liczby przejść, wyjść oraz dróg ewakuacyjnych w danym budynku.
Drzwi na drogach ewakuacyjnych
Wspomniane powyżej rozporządzenie określa również wymagania dotyczące drzwi stosowanych w ewakuacji. Jako istotne wymienić można m.in.:
- drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z budynku przeznaczonego na więcej niż 50 osób powinny otwierać się na zewnątrz (nie dotyczy budynków zabytkowych),
- drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia, w którym może przebywać jednocześnie więcej niż 300 osób, oraz drzwi na drodze ewakuacyjnej z tego pomieszczenia, powinny być wyposażone w urządzenia przeciwpaniczne,
- skrzydła drzwi stanowiących wyjście na drogę ewakuacyjną nie mogą, po ich całkowitym otwarciu, zmniejszać wymaganej szerokości tej drogi.
Ponadto podano w nim zasady obliczania szerokości drzwi oraz ich minimalnej wysokości. Rozporządzenie zawiera także wymagania związane z poszczególnymi rodzajami drzwi , które poniżej wymieniono.
Drzwi wieloskrzydłowe, stanowiące wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia oraz na drodze ewakuacyjnej, powinny mieć co najmniej jedno, nieblokowane skrzydło drzwiowe o szerokości nie mniejszej niż 0,9 m.
Drzwi przesuwne, mogą być stosowane na drogach ewakuacyjnych, jeżeli ich konstrukcja zapewnia automatyczne i ręczne otwieranie bez możliwości blokowania oraz samoczynne ich rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w wyniku wybuchu pożaru lub awarii drzwi.
Drzwi obrotowe, zgodnie z zapisem w §240, ust. 3 rozporządzenia, nie mogą być stosowane do celów ewakuacji, jednakże §62 ust. 2 stanowi, iż w wejściach do budynków mogą być zastosowane drzwi obrotowe, pod warunkiem usytuowania przy nich drzwi rozwieranych lub przesuwnych.
„Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” wymagają, aby w określonej sytuacji drzwi były wyposażone w urządzenia przeciwpaniczne. Do tych urządzeń zalicza się specjalistyczne okucia budowlane, określane normowo jako:
- zamknięcia przeciwpaniczne do wyjść uruchamiane prętem poziomym,
- zamknięcia awaryjne do wyjść uruchamiane klamką lub płytką naciskową.
Oba rodzaje zamknięć, zwane popularnie okuciami, są objęte stosownymi normami. Zawierają one stwierdzenie, że podstawowym zadaniem okuć przeciwpanicznych i awaryjnych jest możliwość odblokowania drzwi przez jedno naciśnięcie elementu uchwytowego, którym może być drążek, listwa, klamka lub płytka, w czasie krótszym niż jedna sekunda. Wymagania konstrukcyjne i eksploatacyjne podane w poniżej zaprezentowanych normach mają na celu zapewnienie skutecznego zamknięcia od strony zewnętrznej i możliwości otwarcia w razie konieczności od strony wewnętrznej pomieszczenia.
Przeciwpaniczne okucia do drzwi
Najczęściej w drzwiach usytuowanych na drogach ewakuacyjnych są stosowane okucia przeciwpaniczne, które powinny spełniać wymagania normy PN-EN 1125:2009 Okucia budowlane – Zamknięcia przeciwpaniczne do wyjść uruchamiane prętem poziomym – Wymagania i metody badań. Określa ona wymagania dotyczące produkcji, działania i badania zamknięć przeciwpanicznych do wyjść, uruchamiane mechanicznie za pomocą poziomego drążka naciskowego lub poziomej listwy naciskowej.
Okucia do drzwi tego typu są specjalnie przeznaczone do stosowania na drogach ewakuacyjnych w sytuacji wystąpienia paniki, a takie niebezpieczeństwo jest co najmniej prawdopodobne w budynkach użyteczności publicznej itp. Zastosowanie mechanizmów zamknięcia przeciwpanicznego ma na celu stworzenie możliwości bezpiecznej ewakuacji przy minimalnym wysiłku i bez wcześniejszej znajomości działania tego okucia do drzwi.
Osoba odwiedzająca np. budynek publiczny nie zna zazwyczaj funkcji oraz sposobu działania drzwi ewakuacyjnych. W przypadku więc określonego oporu wywieranego na drzwi, zainstalowane na nich okucie przeciwpaniczne powinno się bezpiecznie rozryglować.
Zgodnie z definicją zawartą w normie PN-EN 1125:2009 zamknięciem przeciwpanicznym, zwanym popularnie okuciem przeciwpanicznym lub antypanicznym, nazywamy mechanizm składający się z rygli zazębiających się z zaczepami w otaczającej ościeżnicy lub w podłodze, w celu zabezpieczenia drzwi, gdy są zamknięte. Rygle mogą być zwalniane za pomocą pręta umieszczonego poziomo w poprzek wewnętrznej powierzchni skrzydła drzwi, przez jego poruszenie w kierunku posuwania się i/lub po łuku w dół. Prezentowane okucia do drzwi cechują się tym, iż w przypadku wybuchu paniki, gdy pierwsza z osób, która dotrze do drzwi z powyższym zamknięciem nie zdoła zwolnić rygla, to napór kolejnych osób na skrzydło całym ciałem spowoduje nacisk na drążek lub listwę , co uruchomi rygiel otwierający drzwi.
Okucia przeciwpaniczne powinny spełniać m.in. następujące wymagania:
- odblokowywać drzwi od wewnątrz w dowolnym momencie przez każdą osobę, włączają w to dzieci oraz ludzi starszych i/lub niepełnosprawnych, poprzez minimalny nacisk dłonią, ciałem albo czymkolwiek na dowolny punkt drążka lub listwy naciskowej w czasie krótszym niż 1 s,
- charakteryzować się przystosowaniem do ekstremalnie intensywnego użytkowania w miejscach publicznych, jak np. sklepy i centra handlowe, szpitale, szkoły, stadiony, urzędy, kina itp.,
- w przypadku zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych, zapewniać ochronę także w wysokich temperaturach,
- cechować się wysoką wytrzymałością (nie mniejszą niż 100 000 cykli) oraz odpornością na korozję,
- skutecznie uniemożliwiać dostęp do obiektu z zewnątrz, a żaden z elementów nie może ograniczać swobodnego ruchu drzwi oraz blokować odpowiednio szerokiego ich otwarcia (drążek nie powinien wystawać od powierzchni skrzydła więcej niż 150 mm).
Norma PN-EN 1125:2009 nie zawiera żadnych konkretnych rozwiązań konstrukcyjnych, a jedynie wyszczególnia wymiary wymagane ze względu na zapewnienia bezpieczeństwa. Postanowienia te dotyczą tylko najczęściej stosowanych drzwi rozwieranych, i stwierdza się w nich:
- masa skrzydła nie powinna przekraczać 200 kg,
- wysokość skrzydła nie powinna być większa niż 2520 mm,
- szerokość skrzydła nie powinna być większa niż 1320 mm.
Asortyment okuć przeciwpanicznych obejmuje wyroby w kilku wymiarach, ważnym więc jest właściwy dobór w stosunku do wymiarów i masy skrzydła drzwi. W odniesieniu do drzwi przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych uwzględnić także należy odpowiednie dobranie klasy ich odporności ogniowej oraz okucia.
Nie jest również zalecane, aby okucia przeciwpaniczne montować do drzwi ze skrzydłem z pustym rdzeniem, o ile nie zostały specjalnie zaprojektowane przez producenta do tego typu funkcji. W drzwiach dwuskrzydłowych powinno się sprawdzić, czy ich konstrukcja umożliwia zastosowanie zamknięcia, tzn. czy osadzone zawiasy pozwalają na równoczesne otwieranie obu skrzydeł a szczelina między nimi jest zgodna z podaną w dokumentacji, oraz czy elementy operacyjne nie kolidują ze sobą. Należy także zwrócić uwagę na to, aby jakiekolwiek uszczelki lub taśmy uszczelniające zainstalowane w drzwiach nie przeszkadzały w prawidłowym działaniu okucia przeciwpanicznego.
Okucia przeciwpaniczne z poziomym drążkiem naciskowym mogą być stosowane w drzwiach rozwieranych jedno- i dwuskrzydłowych oraz mieć ryglowanie jedno, dwu lub trzy punktowe. W tym ostatnim przypadku, zazwyczaj jeden punkt jest na skrzydle czynnym, a dwa punkty na skrzydle biernym
Polecamy:
- Kontrola dostępu i zabezpieczenie drzwi. Jak skutecznie zabezpieczyć wejście do budynku?
- Drzwi antywłamaniowe. Dlaczego okucia do drzwi zewnętrznych są tak ważne?
Drugim typem zamknięć przeciwpanicznych są okucia z listwą naciskową, stosowane jednak w mniejszym zakresie niż z drążkiem. Najczęściej występują rozwiązania jednopunktowe boczne, przewidziane do jednoskrzydłowych drzwi rozwieranych lewych i prawych otwieranych na zewnątrz, w tym także przeciwpożarowych. Jest to okucie przystosowane do montażu nawierzchniowego, współpracujące z montowanym od zewnątrz zamkiem wpuszczanym z wkładką bębenkową oraz klamką uniwersalną.
Coraz częściej spotkać można na drogach ewakuacyjnych drzwi z zamknięciem przeciwpanicznym sterowanym elektrycznie, szczególnie jeżeli wchodzą w skład systemów kontroli dostępu. Wyroby te są objęte normą PN-EN 13637:2015 Okucia budowlane – Sterowane elektrycznie systemy do wyjść przeznaczone do stosowania na drogach ewakuacyjnych – Wymagania i metody badań. Podano w niej wymagania dotyczące osiągów i badania sterowanych elektrycznie systemów do wyjść, specjalnie przeznaczonych do stosowania w sytuacjach niebezpieczeństwa lub paniki na drogach ewakuacyjnych.
Systemy te składają się przynajmniej z następujących elementów, oddzielnych lub połączonych:
- elementu inicjującego do wydania polecenia zwolnienia elektrycznego elementu blokującego, w celu wyjścia,
- elektrycznego elementu blokującego do zabezpieczenia drzwi wyjściowych,
- elektrycznego elementu sterującego do zasilania, łączenia i kontrolowania elektrycznego układu blokującego i elementu inicjującego.
Awaryjne okucia do drzwi
Drugim rodzajem zamknięć instalowanych w drzwiach ewakuacyjnych są okucia awaryjne, objęte normą PN-EN 179:2009 Okucia budowlane – Zamknięcia awaryjne do wyjść uruchamiane klamką lub płytką naciskową – Wymagania i metody badań. Określono w niej wymagania dotyczące produkcji, działania i badania zamknięć awaryjnych do wyjść, uruchamianych mechanicznie klamką lub płytką naciskową, stosowanych do umożliwienia bezpiecznego wychodzenia w sytuacjach zagrożenia na drogach ewakuacyjnych.
Prezentowane okucie zdefiniowano w normie jako mechanizm składający się z rygla/rygli zazębiającego się z zaczepem/zaczepami osadzonym w otaczającej ościeżnicy lub podłodze, w celu zabezpieczenia drzwi, gdy są one zamknięte. Rygiel/rygle może być zwolniony za pomocą umieszczonych na wewnętrznej powierzchni drzwi:
- klamki, uruchamianej poprzez poruszenie po łuku w dół,
- płytki naciskowej, uruchamianej poprzez nacisk w kierunku wyjścia.
Podkreślić należy, że awaryjne okucia do drzwi są również przeznaczone do drzwi ewakuacyjnych, lecz w odróżnieniu od okuć przeciwpanicznych stosuje się je w budynkach, gdzie przebywające w nich osoby są zaznajomione z wyjściem awaryjnym i działaniem specjalnych okuć, czyli w miejscach, gdzie nie przewiduje się wybuchu paniki. Mogą to być np. biurowce, w których przeprowadza się szkolenie pracujących tam ludzi.
Budowa i zasada działania okuć awaryjnych jest zbliżona do okuć przeciwpanicznych, co w szczegółowy sposób przedstawiono już powyżej w niniejszej publikacji.
Literatura:
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. Normy PN-EN
- Przejdź do galerii: Kontrola dostępu do budynku i zabezpieczenie drzwi
