Ochrona ppoż. w budynkach istniejących - cz. I

2008-11-28 18:33

Wielu właścicieli i zarządców budynków uważa, że jeśli budynek wybudowano lat temu kilka czy więcej i został wówczas odebrany do użytkowania przez wszystkie służby, nadal spełnia wszystkie kryteria wymagane przez prawo. Niestety, miniona epoka jest nacechowana zacofaniem państwa we wszystkich dziedzinach, co w sposób szybki, i często bolesny, nadrabiamy.

W zakresie ochrony przeciwpożarowej budynków i warunków technicznych, jakie muszą spełniać, prawo zasadniczo uległo zmianie w 2002 i 2003 roku. Z przykrością muszę przyznać, że objęło to także budynki wybudowane wcześniej. W tym przypadku prawo w pewnym sensie działa wstecz, co oznacza że obiekty budowlane, które wcześniej zostały zaprojektowane i wybudowane zgodnie z ówcześnie obowiązującymi standardami, aktualnie wymagają często nawet bardzo poważnych adaptacji do nowych wymogów.

Najważniejsze jest prawo
Najistotniejszym aktem prawnym w budownictwie jest Ustawa Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r. (Dz. U. z 2003 nr 207 poz. 2016 z późn. zm.). Jednym z aktów wykonawczych do niego jest Rozporządzenie ministra infrastruktury "W sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie" z 12 kwietnia 2002 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 75 poz. 690.)

Treść par. 2 powyższego Rozporządzenie jasno określa dla jakich budynków należy je stosować:

§ 2. 1. Przepisy rozporządzenia stosuje się przy projektowaniu i budowie, w tym także odbudowie, rozbudowie, nadbudowie, przebudowie oraz przy zmianie sposobu użytkowania budynków oraz budowli nadziemnych i podziemnych spełniających funkcje użytkowe budynków, a także do związanych z nimi urządzeń budowlanych...

Rozporządzenie precyzuje wszystkie podstawowe warunki techniczne, jakie musi spełniać budynek zarówno nowo projektowany, jak i istniejący. Dział VI jest w pełni poświęcony zagadnieniom ochrony ppoż., który określa:

podział budynków na odpowiednie kategorie;
definicje wszystkich pojęcia:
parametry stref pożarowych;
odporność pożarową budynku:
odporność ogniową elementów budynku;
drogi ewakuacyjne, ich podział i wielkości;
wystrój wnętrz;
odległości od innych budynków i umiejscowienie na działce budowlanej...

Jednak należy zapoznać się z całym rozporządzeniem, gdyż w innych rozdziałach znajdują się kolejne zapisy związane z bezpieczeństwem pożarowym, np.: oświetlenie ewakuacyjne i przeszkodowe czy instalacje odgromowe.

Kolejne zmiany wnosi Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji "W sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów", którego nowelizację z 21 kwietnia 2006 opublikowano w Dz. U. Nr 80 z 2006 r. poz. 563. Jest ono jednym z aktów wykonawczych do Ustawy o ochronie przeciwpożarowej z 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. 1991 Nr 81 poz. 351) i dokładnie określa:

obowiązki właścicieli i zarządców obiektów budowlanych oraz czynności zabronione;
czym są materiały niebezpieczne i sposoby obchodzenia się z nimi oraz ich przechowywania;
sposoby rozmieszczenia gaśnic i hydrantów wewnętrznych;
konieczność instalowania systemów sygnalizacji pożaru SAP czy dźwiękowych systemów ostrzegania DSO;
czym są prace niebezpieczne pod względem pożarowym wraz z procedurami ich przeprowadzania;
zabezpieczenia lasów i płodów rolnych;
zagadnienia związane z zagrożeniami wybuchowymi.

Do powyższych aktów prawnych uzupełnieniem są jeszcze inne rozporządzenia oraz normy branżowe, które uszczegóławiają problematykę ochrony p.poż. dla konkretnych okoliczności. Jednak dla właścicieli czy zarządców budynków, mapą drogową rozwiązań dla ich budynków oraz procedur przeznaczonych dla użytkowników, zdecydowanie najważniejsze są te przytoczone wyżej.

Prawo w praktyce - dokumenty, papiery i procedury
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego - dla większości budynków jest najważniejszym dokumentem, który w jednolitej formie określa:

najważniejsze parametry techniczne budynku;
podział na strefy pożarowe;
występowanie zagrożeń wybuchowych;
opis sposobu użytkowania budynku;
prezentacja i rozmieszczenie urządzeń ppoż.;
procedury związane z pracami pożarowo niebezpiecznymi;
procedury związane z ewakuacją;
plany ewakuacji.

Zgodnie z rozporządzeniem "W sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów":

§ 6. 1. Właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektów bądź ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich, opracowują instrukcje bezpieczeństwa pożarowego...

Instrukcja jest bazą informacji dla użytkowników budynku, funkcjonariuszy Straży Pożarnej czy projektantów oraz wykonawców różnych prac remontowych i adaptacyjnych na terenie obiektu.

Jest to dokument często bagatelizowany, uważany za obowiązkowy zestaw mało interesujących danych. Takie podejście doprowadza do wielu tragedii, poczynając od ofiar pożaru, nie znających procedur zachowania się podczas pożaru; osób wykonujących prace z otwartym ogniem w miejscu do tego nieprzeznaczonym; czy pracowników ekip budowlanych, którzy często, niestety, przyczyniają się do powstania pożaru. W należycie opracowanej instrukcji wszystkie powyższe problemy są dokładnie opisane.

Ewakuacja i prace niebezpieczne pod względem pożarowym są najważniejszym do rozwiązania problemem dla właścicieli i zarządców obiektów. To oni w pełni odpowiadają za bezpieczeństwo pożarowe na swoim terenie. Zostało to usankcjonowane poniesieniem przez nich konsekwencji prawnym i finansowych za wystąpienie zaniedbań i zdarzeń, spowodowanych nie przestrzeganiem wszystkich wymagań i zaniechaniem egzekwowania tego od innych osób znajdujących się na terenie ich budynku.

Oddzielnym tematem są prace budowlane w budynkach już zasiedlonych. Mam wieloletnie doświadczenie w nadzorze nad pracami budowlanymi i wiem, jak trudno jest wyegzekwować przestrzeganie procedur bezpieczeństwa np.:

zakaz palenia w miejscach do tego nieprzeznaczonych;
niewłaściwe używanie szlifierek kątowych;
spawanie bez zachowania procedur bezpieczeństwa;
podgrzewanie mas izolacyjnych w miejscach niewłaściwych.

Bagatelizowanie tych zagrożeń jest przyczyną wielu pożarów, choćby kościoła św. Katarzyny w Gdańsku w 2006 r. czy rok później zakładów produkcji styropianu we Wrocławiu. Oczywiście, to tylko dwa spektakularne przykłady, nie da się natomiast policzyć drobnych (teoretycznie) i szybko ugaszonych (na szczęście) zaprószeń. To wystarczający powód by m.in. budowlańcy, właściciele i zarządcy budynków zwrócili szczególną uwagę na ten bardzo poważny problem i dodatkowo ubezpieczyli się od skutków takich działań.

Dokumentacja architektoniczna i techniczna - nie jest bezpośrednio związana z bezpieczeństwem pożarowym, ale to podstawa do wszystkich działań związanych ze stroną techniczną budynku także dla celów ochrony ppoż.

Dokumentacja jest niezbędna:

do oceny potrzeb zmian w budynku;
możliwości jego użytkowania dla konkretnych działalności;
dla Państwowej Straży Pożarnej, Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego, Urzędu Dozoru Technicznego oraz projektantów i wykonawców prac remontowo-adaptacyjnych;
dla osób nadzorujących stan techniczny budynku.

Powinna zawierać:

pozwolenia na budowę i użytkowanie budynku;
mapę działki wraz z umieszczeniem na niej zabudowy;
projekt architektoniczny i konstrukcyjny w formie odpowiedniej ilości rzutów i przekrojów opisujące wszystkie niezbędne parametry budynku;
projekt urządzeń wodno-kanalizacyjnych;
projekt rozwiązań energetycznych i elektrycznych oraz odgromowych;
projekty rozwiązań i rozmieszczenia urządzeń przeciwpożarowych;
projekt instalacji wentylacyjnych;
dokładny opis rozwiązań ogólnobudowlanych i technicznych zastosowanych w budynku;
sposób użytkowania;
aprobaty techniczne wszystkich elementów budowlanych i technicznych zastosowanych
w budynku.

Trzeba pamiętać, że część projektów musi mieć uzgodnienia pod względem ochrony przeciwpożarowej. Rozporządzenie MSWiA "W sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej" z 16 czerwca 2003 r. (Dz.U. 2003 Nr 121 poz. 1137) określa tryb i zasady uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej.

§ 2 stanowi:
Projekt budowlany obiektu budowlanego, w stosunku do którego Państwowa Straż Pożarna zgodnie z przepisami prawa budowlanego ma prawo zająć stanowisko przed przystąpieniem do użytkowania obiektu, wymaga uzgodnienia pod względem ochrony przeciwpożarowej, w celu potwierdzenia zgodności zawartych w nim rozwiązań z wymogami ochrony przeciwpożarowej;

§ 4 dokładnie określa zakres i zasady uzgadniania projektu budowlanego. Uzgodnienia wymagają następujące projekty budowlane:

a) Budynku zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL I lub ZL II;

b) Budynku należącego do grupy wysokości: średniowysokie, wysokie lub wysokościowe, zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL III, ZL IV lub ZL V;

c) Budynku niskiego zawierającego strefę pożarową o powierzchni przekraczającej 1'000 m², zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL III, obejmującą kondygnację nadziemną inną niż pierwsza;

d) Budynku niskiego zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL V i mającego ponad 50 miejsc noclegowych;

e) Obiektu budowlanego innego niż budynek, przeznaczonego do użyteczności publicznej lub zamieszkania zbiorowego, w którym przewiduje się możliwość jednoczesnego przebywania w strefie pożarowej ponad 50 osób na powierzchni do 2000 m²;

f) Budynku zawierającego strefę pożarową produkcyjną lub magazynową, wolno stojącego urządzenia technologicznego lub zbiornika poza budynkami oraz placu składowe albo wiaty, jeżeli zachodzi co najmniej jeden z następujących warunków:

- strefa pożarowa produkcyjna lub magazynowa wymienionych obiektów budowlanych ma powierzchnię przekraczającą 1'000 m² oraz gęstość obciążenia ogniowego przekraczającą 500 MJ/m²;

- występuje zagrożenie wybuchem;

g) Garażu wielopoziomowego;

h) Obiektu budowlanego objętego obowiązkiem wykonania systemu sygnalizacji pożaru lub stałych urządzeń gaśniczych;

i) Parkingu dla pojazdów przewożących ładunki niebezpieczne;

j) Przeciwpożarowego zbiornika wodnego oraz stanowiska czerpania wody do celów przeciwpożarowych;

k) Tunelu o długości ponad 100 m.

W przypadku rozbudowy lub przebudowy obiektu budowlanego, o którym mowa powyżej, uzgodnienie jest wymagane, gdy ze względu na charakter lub rozmiar robót jest niezbędne sporządzenie projektu budowlanego. Nie dotyczy to projektów budowlanych obiektów na terenach zamkniętych.

Scenariusz ewakuacji oraz scenariusz pożaru - dokumenty bardzo istotne dla potrzeb ewakuacji budynków.

Zgodnie z Rozporządzeniem "W sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów":

§ 13. 1. Właściciel lub zarządca obiektu zawierającego strefę pożarową przeznaczoną dla ponad 50 osób będących jej stałymi użytkownikami, niezakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV, powinien co najmniej raz na 2 lata przeprowadzać praktyczne sprawdzenie organizacji oraz warunków ewakuacji.

2. Właściciel lub zarządca obiektu powinien powiadomić właściwego miejscowo komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej o terminie przeprowadzenia działań, o których mowa w ust. 1, nie później niż na tydzień przed ich przeprowadzeniem.

Aby ewakuacja była skuteczna należy najpierw stworzyć jej.

Scenariusz ewakuacji, wraz z przypisaniem obowiązków konkretnym osobom, jest konspektem, który określa:

a) zasady ewakuacji osób przebywających w budynku;

b) określenie konieczności przeprowadzenia ewakuacji;

c) obowiązki dyrekcji w zakresie ewakuacji;

d) zasady powiadamiania o ewakuacji;

e) zasady kierowania ewakuacją;

f) przyporządkowanie pracowników przedsiębiorstwa do funkcji na potrzeby ewakuacji;

g) zasady zachowania się ewakuowanych podczas ewakuacji;

h) zasady komunikowania się z przybyłymi na miejsce funkcjonariuszami z Państwowej Straży Pożarnej

Ze scenariuszem ewakuacja będzie przeprowadzona w sposób przemyślany, zorganizowany i skuteczny. Należy pamiętać, że z powodu różnorodności obiektów oraz sposobów ich użytkowania nie ma takich samych scenariuszy.

Aby scenariusz ewakuacji był wiarygodny należy przyjąć najbardziej prawdopodobny przebieg pożaru wraz z jego przyczynami oraz zdarzenie najbardziej niekorzystne, które należy umieścić w scenariuszu pożaru. Dzięki temu scenariusz ewakuacji będzie ściśle dostosowany dla potrzeb danego budynku.

Zobacz także:

Ochrona ppoż. w budynkach istniejących - cz. II

Robert Kopciński