Ochrona ppoż. w budynkach istniejących - cz. II

W 2002 i w 2003 r. prawo w zakresie ochrony przeciwpożarowej budynków i warunków technicznych jakie muszą spełniać zasadniczo uległo zmianie. Nowe przepisy objęły także budynki wybudowane wcześniej. W tym wypadku prawo w pewnym sensie działa wstecz i obiekty budowlane, które wcześniej zostały zaprojektowane i wybudowane zgodnie z ówcześnie obowiązującymi standardami aktualnie wymagają często nawet bardzo poważnych adaptacji do nowych warunków. Poniżej część II omówienia przepisów ppoż....

Klasyfikacja strefy zagrożonej wybuchem
Te zagadnienia zawarto w rozdziale 8 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji "W sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów"  (z 21 kwietnia 2006, Dz. U. Nr 80 z 2006 r. poz. 563). Przepisy dokładnie precyzują, kiedy mamy do czynienia z występowaniem strefy i/lub pomieszczeniem zagrożonych wybuchem.

§ 33. 1. W obiektach i na terenach przyległych, gdzie prowadzone są procesy technologiczne z użyciem materiałów mogących wytworzyć mieszaniny wybuchowe lub w których materiały takie są magazynowane, powinna być dokonana ocena zagrożenia wybuchem.
2. Ocena, o której mowa w ust. 1, obejmuje wskazanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem, wyznaczenie w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych odpowiednich stref zagrożenia wybuchem oraz wskazanie czynników mogących w nich zainicjować zapłon.
3. Oceny, o której mowa w ust. 1, dokonują: inwestor, projektant lub użytkownik decydujący o procesie technologicznym.
4. Klasyfikację stref zagrożenia wybuchem określa Polska Norma dotycząca zapobiegania wybuchowi i ochronie przed wybuchem.
5. Pomieszczenie, w którym może wytworzyć się mieszanina wybuchowa, powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, której wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu przekraczający 5 kPa, określa się jako pomieszczenie zagrożone wybuchem.
6. Wytyczne w zakresie określania przyrostu ciśnienia w pomieszczeniu, jaki mógłby zostać spowodowany przez wybuch, zawiera załącznik do rozporządzenia.
7. W pomieszczeniu należy wyznaczyć strefę zagrożenia wybuchem, jeżeli może w nim występować mieszanina wybuchowa o objętości co najmniej 0,01 m³ w zwartej przestrzeni.

Klasyfikacja stref zagrożenia wybuchem jest istotnym dokumentem, który należy wykonać przy realizacji instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. Określa on wszystkie zagrożenia wybuchowe występujące w danej przestrzeni oraz:

• ich przyczyny;
• parametry techniczne budynku;
• niezbędne wyposażenie dla poprawy bezpieczeństwa;
• procedury bezpieczeństwa przeciwdziałania wybuchowi;
• parametry jakie muszą spełniać urządzenia pracujące wewnątrz strefy;
• procedury na wypadek wybuchu...

Strefy wybuchowe występują w wielu budynkach. Najczęściej są one kojarzone z magazynowaniem czy stosowaniem materiałów pirotechnicznych, substancji silnie wybuchowych czy stacjami paliw. Wiele obiektów ma kotłownie gazowe lub olejowe, które najczęściej spełniają warunki dla występowania strefy zagrożonej wybuchem. Podobnie jest z miejscami ładowania akumulatorów kwasowych wózków widłowych czy transportowych (podczas ich ładowania wydziela się wodór). Mało kto podejrzewa, że silosy z mąką czy wieloma innymi zbożami są poważnym zagrożeniem wybuchowym (pył). Wiele zakładów ma składy butli z gazem propan-butan do zasilania wózków widłowych. Z punktu widzenia decyzji o tworzeniu klasyfikacji nie ma znaczenia czy strefa znajduje się wewnątrz budynku czy na zewnątrz. Zasady klasyfikacji są podobne.
Wykonanie jej daje niezbędną wiedzę do tworzenia wielu następnych dokumentów oraz procedur bezpieczeństwa. Bagatelizowanie tego faktu może mieć przykre konsekwencje, które najczęściej są skutkiem niewiedzy przy stosowaniu otwartego ognia, spawarek czy szlifierek przez ludzi z zewnątrz.

Dokument o zabezpieczeniu przed wybuchem

- jest konsekwencją występowania strefy zagrożonej wybuchem. Konieczność jego wykonania narzuca Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej "W sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników" z  29 maja 2003 r., Dz. U. Nr 107, poz. 1004.

Rozdział 2 powyższego rozporządzenia brzmi:
Minimalne wymagania dla stanowisk pracy, w których mogą wystąpić atmosfery wybuchowe

§ 4. 1. Na stanowiskach pracy, na których mogą występować atmosfery wybuchowe, dokonuje się okresowej, nie rzadziej niż raz w roku, oceny ryzyka, a zwłaszcza:

1) prawdopodobieństwa i częstotliwości występowania atmosfer wybuchowych;
2) prawdopodobieństwa występowania oraz uaktywniania się źródeł zapłonu, w tym wyładowań elektrostatycznych;
3) identyfikacji i oceny zagrożeń wybuchem stwarzanych przez urządzenia techniczne oraz procesy pracy, a także stosowane surowce i półprodukty;
4) oceny skali przewidywanych niepożądanych skutków.

2. Ocena ryzyka stwarzanego przez atmosfery wybuchowe powinna obejmować miejsca, które są lub mogą być połączone otworami z miejscami, w których występują takie atmosfery.

§ 5. 1. Pracodawca posiada dokument zabezpieczenia stanowiska pracy przed wybuchem i dokonuje jego okresowej aktualizacji.

2. Dokument zabezpieczenia przed wybuchem, zwany dalej "dokumentem", powinien zawierać:

1) informacje o identyfikacji atmosfer wybuchowych i ocen´ ryzyka wystąpienia wybuchu;
2) informacje o podjętych odpowiednich środkach zapobiegających wystąpieniu zagrożeń wybuchem, sporządzone w formie zestawienia;
3) wykaz miejsc pracy zagrożonych wybuchem wraz z ich klasyfikacją;
4) deklarację, że stanowiska pracy i narzędzia pracy, a także urządzenia zabezpieczające i alarmujące, są zaprojektowane, używane i konserwowane z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa.

3. Dokument powinien być sporządzony przed dopuszczeniem stanowiska pracy do eksploatacji. Zawarte w dokumencie informacje powinny być przekazane pracownikom zatrudnionym na stanowiskach pracy zagrożonych wybuchem w sposób przejrzysty i zapewniający właściwe wykorzystanie dróg ewakuacyjnych.
W odróżnieniu od klasyfikacji, która dotyczy struktury budynku, wyposażenia i urządzeń, dokumenty o zabezpieczeniu przed wybuchem skupia się na zagadnieniach związanych z procedurami bezpieczeństwa dla stanowiska pracy znajdującego się wewnątrz strefy zagrożonej wybuchem. Oba istotnie się uzupełniają.

Odstępstwa od obowiązującego prawa
W niektórych przypadkach, zwłaszcza w budynkach wybudowanych przed wieloma laty, trudno jest spełnić wszystkie wymogi prawne. Dotyczy to np.:

• klatek schodowych dla potrzeb ewakuacji, których nie można przebudować;
• poziomych dróg ewakuacyjnych, w których niemożliwe jest zainstalowanie oddymiania o wymaganej efektywności;
• niektórych przestrzeni w obiektach zabytkowych, których dostosowanie spowodowałoby zniekształcenie dotychczasowego charakteru;
• przestrzeni w galeriach handlowych czy atriów...

W takich sytuacjach oraz wielu innych, istnieje czasem możliwość rozwiązań alternatywnych.
Inżynieria bezpieczeństwa pożarowego rozwija się bardzo dynamicznie, natomiast prawo - by było skuteczne - musi posługiwać się pewnymi uogólnieniami. Odstępstwo od wymogów prawnych może zatwierdzić właściwy danemu rejonowi Komendant Wojewódzki PSP lub Ministerstwo Budownictwa.

Aby cały proces zakończył się sukcesem należy:

a) sporządzić zestawienie odstępstw;
b) ustalić rozwiązania alternatywne;
c) wykonać odpowiednie projekty wraz z inwentaryzacją stanu aktualnego;
d) zaopiniować projekty przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń ppoż.;
e) dostarczyć dokumenty do właściwego organu administracji publicznej...

Jest to dość złożona i trudna procedura. Trzeba też liczyć się z tym, że nie wszystkie wnioski otrzymają pozytywną aprobatę. Najczęściej z powodu nie dość efektywnych rozwiązań alternatywnych, których celem jest wyrównanie do poziomu oczekiwanego bezpieczeństwa pożarowego w danej przestrzeni. Dlatego warto cały ten proces zlecić wykwalifikowanemu inżynierowi bezpieczeństwa pożarowego, który poprowadzi go od początku do szczęśliwego końca. W przypadku odstępstw należy oczywiście brać pod uwagę koszty takiego przedsięwzięcia, gdyż czasem może okazać się, że gra jest niewarta świeczki, np.: jeśli nie można wydzielić klatki schodowej w budynkach, w których jest to konieczne najczęściej proponuje się w zastępstwie dodatkowe oddymianie oraz instalację tryskaczową. Należy też pamiętać, że takie instalacje należy cyklicznie konserwować i stale nadzorować. Czasem taniej będzie zlikwidować istniejącą klatkę schodową i wybudować nową na zewnątrz budynku.

Codzienny nadzór
Prawo się zmienia, w budynku pojawiają się kolejne firmy z odmiennymi sposobami użytkowania. Stąd konieczność poddawać cyklicznym przeglądom okresowym i konserwacyjnym wszelkich urządzeń ppoż. należy, a dokumenty należy aktualizować oraz tworzyć nowe z nowymi procedurami. Trzeba się liczyć z kontrolami oraz nowymi wymaganiami ubezpieczycieli przed podpisaniem umów ubezpieczeniowych. Wszystko to dotyczy materii, niestety, mało znanej przez  większość osób zarządzających nieruchomościami.

Mamy tu bowiem do czynienia z różnorodnością zjawisk, takich jak:

• zagrożenia pożarowe i wybuchowe;
• niebezpieczeństwo składowania i przetwarzania materiałów niebezpiecznych;
• zarządzanie kryzysowe;
• zarządzanie ewakuacją;
• instalacje elektryczne, hydrauliczne i wentylacyjne...

To sytuacja, w której czasami najlepiej zlecić te obowiązki specjaliście w dziedzinie inżynierii bezpieczeństwa pożarowego (najlepiej kiedy jest on absolwentem: Szkoły Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie - Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego, Centralnej Szkoły PSP w Częstochowie lub Szkół Aspirantów i Podoficerów).
Inżynier bezpieczeństwa pożarowego daje największą gwarancję odpowiednich kwalifikacji, umiejętności komunikowania się z innymi specjalistami w organach kontrolnych, z ubezpieczycielem czy dostawcami usług i sprzętów. Zapewni ponadto monitoring zmian prawnych, dopilnuje codziennego przestrzegania procedur na terenie zakładu, sporządzi niezbędne dokumenty, przeprowadzi próbną ewakuację...
Forma współpracy z taką osobą zależy od potrzeb. Zatrudnienie na etacie zapewni większą jego dyspozycyjność, natomiast umowa z firmą powiększa potencjał możliwości i rozwiązań o innych jej pracowników oraz współpracowników. Dotyczy to także rozwiązywania wszystkich wymienionych w tekście problemów.

Zobacz także
Ochrona ppoż. w budynkach istniejących - cz. I