Rusztowania budowlane – rodzaje, klasyfikacja i zasady doboru systemu

Znaczenie rusztowań w budownictwie

Rusztowania budowlane zapewniają dostęp do elewacji, stropów i konstrukcji dachowych, umożliwiają transport materiałów oraz bezpieczne wykonywanie robót na wysokości. Współczesne systemy rusztowań są projektowane z uwzględnieniem nośności, stabilności, ergonomii oraz przepisów BHP.

Każda tego typu konstrukcja tymczasowa musi spełniać wymagania norm PN-EN 12810 i PN-EN 12811, które definiują parametry użytkowe i konstrukcyjne. Pierwsza dotyczy rusztowań elewacyjnych z prefabrykowanych elementów, druga reguluje zasady projektowania, obciążenia, badania i klasy użytkowe wszystkich typów konstrukcji tymczasowych.

Rodzaje rusztowań budowlanych

Rusztowania budowlane ‒ klasyfikacja ze względu na konstrukcję i sposób łączenia elementów

To najczęściej stosowany podział techniczny rusztowań, określający możliwości zastosowania poszczególnych rozwiązań.

Rusztowania ramowe – prefabrykowane systemy złożone z pionowych ram połączonych ryglami i stężeniami. Charakteryzują je:

• szybki montaż i demontaż;
• przeznaczenie głównie do elewacji o prostej geometrii;
• nośność typowa: klasy 2-4 wg PN-EN 12811;
• przeznaczenie głównie do prac malarskich, dociepleniowych i konserwatorskich.

Rusztowania modułowe (systemowe wielokierunkowe) – system oparty na pionowych słupach z rozetami (pierścieniami) montażowymi, do których wpina się elementy poziome, ukośne i podporowe w wielu kierunkach. Typowy rozstaw rozet to 50 cm, a możliwość podłączenia elementów co 45° zapewnia dużą elastyczność konstrukcji. Cechują się:

• elastyczną konfiguracją przestrzenną;
• zastosowaniem przy obiektach przemysłowych, mostach i nieregularnych bryłach;
• możliwością tworzenia złożonych układów dostosowanych do geometrii obiektu;
• wyższym kosztem wynajmu, ale większą uniwersalnością.

Przeczytaj również:

• Rusztowania warszawskie, elewacyjne czy rusztowania aluminiowe - jakie są potrzebne na budowie?
• Profesjonalne elektronarzędzia – na co zwrócić uwagę przy ich wyborze?

Rusztowania rurowo-złączkowe (rurowe) – tradycyjny system składający się z rur stalowych ϕ48,3 mm łączonych za pomocą złączek obrotowych, krzyżowych i równoległych:

• uniwersalne, dopasowują się do nietypowych kształtów budowli;
• montaż wymaga doświadczenia i często obliczeń statycznych;
• wykorzystywane przy renowacji obiektów zabytkowych;
• czasochłonne w montażu, ale oferują pełną swobodę konfiguracji.

Rusztowania kratowe (ramowo-przestrzenne) – oparte na konstrukcjach kratowych stalowych lub aluminiowych:

• wykorzystywane jako rusztowania nośne i podporowe;
• mają dużą sztywność przestrzenną i wysokie parametry nośności;
• znajdują zastosowanie przy deskowaniach stropowych i konstrukcjach mostowych;
• przenoszą znaczne obciążenia pionowe.

Rusztowania wsporcze i wieżowe (podpory montażowe) – tworzą układy podporowe dla konstrukcji żelbetowych lub stalowych:

• projektowane indywidualnie pod konkretne zadanie;
• przenoszą duże obciążenia pionowe;
• często łączone z rusztowaniami modułowymi;
• wymagają szczegółowych obliczeń statycznych.

Rusztowania budowlane ‒ klasyfikacja ze względu na sposób posadowienia i kotwienia

Rusztowania przyścienne (kotwione) – mocowane do ścian budynku za pomocą łączników i kotew:

• zapewniają wysoką stabilność przy ograniczonej szerokości;
• znajdują zastosowanie przy robotach elewacyjnych i dociepleniowych;
• kotwienie zazwyczaj co 4-6 m w pionie i poziomie (zależnie od obliczeń);
• wymagają oceny nośności podłoża kotwienia.

Rusztowania wolnostojące (niezakotwione) – konstrukcje samonośne, o ograniczonej wysokości:

• wykorzystywane tam, gdzie nie można ingerować w elewację (obiekty zabytkowe, fasady szklane);
• potrzebują większej szerokości podstawy dla zachowania stateczności;
• przeznaczone do prac krótkoterminowych.

Rusztowania jezdne (mobilne) – wyposażone w koła z hamulcem:

• wykorzystywane wewnątrz hal i obiektów kubaturowych;
• łatwe w przemieszczaniu bez demontażu;
• mają ograniczoną wysokość w zależności od rozstawu podstawy (stosunek wysokości do szerokości podstawy maksymalnie 3:1 dla użytkowania wewnętrznego, 4:1 na zewnątrz przy odpowiednim balastowaniu).

Rusztowania budowlane ‒  klasyfikacja ze względu na materiał wykonania

Obecnie w praktyce budowlanej zastosowanie mają przede wszystkim dwa rodzaje rusztowań – stalowe i aluminiowe. 

Rusztowania stalowe – najczęściej ocynkowane ogniowo lub galwanicznie; wyróżniają się:

• dużą nośnością i trwałością eksploatacyjną;
• odpornością na uszkodzenia mechaniczne;
• większą masą – trudniejszy transport i montaż;
• konkurencyjną ceną wynajmu.

Rusztowania aluminiowe – wykonane ze stopów aluminium, są:

• znacznie lżejsze (około 50% masy stali);
• łatwiejsze w montażu i transporcie;
• bardziej podatne na odkształcenia przy przeciążeniach;
• droższe w zakupie i wynajmie;
• idealne dla prac wymagających częstych przestawień.

Rusztowania budowlane ‒ klasyfikacja ze względu na przeznaczenie

Rusztowania robocze – zapewniają dostęp i powierzchnię roboczą dla pracowników:

• muszą spełniać wymogi dotyczące szerokości pomostów (minimum 60 cm);
• wyposażone w poręcze ochronne i krawężniki;
• dostosowane do klasy obciążenia odpowiedniej dla rodzaju prac.

Rusztowania ochronne – służą do zabezpieczenia stref niebezpiecznych:

• montowane przy fasadach szklanych, nad ciągami komunikacyjnymi;
• wyposażone w gęste siatki ochronne lub zadaszenia;
• mogą nie mieć funkcji roboczej (brak pomostów).

Przeczytaj również: Narzędzia do układania płytek

Rusztowania nośne – stanowią tymczasowe podpory:

• dla deskowań, belek lub elementów prefabrykowanych;
• przenoszą znaczne obciążenia pionowe;
• niezbędny jest projekt konstrukcyjny i obliczenia statyczne;
• często montowane przy budowie mostów i wiaduktów.

Rusztowania specjalne – projektowane indywidualnie:

• dla obiektów o niestandardowej geometrii (wieże, zbiorniki, mosty);
• łączą elementy różnych systemów;
• wymagają autorskiego projektu technicznego.

Rusztowania budowlane ‒ najważniejsze kryteria doboru

Przy wyborze rusztowania budowlanego należy uwzględnić poniższe czynniki:

• wysokość konstrukcji – określa wymaganą klasę obciążenia, rodzaj kotwienia i liczbę poziomów; rusztowania powyżej 20 m wymagają wzmożonych środków bezpieczeństwa i częstszych kontroli;
• warunki podłoża – stabilność, nośność i nachylenie gruntu decydują o sposobie posadowienia; konieczna może być ocena geotechniczna i zastosowanie płyt podwalin lub podkładów rozpraszających obciążenie;
• rodzaj robót – prace lekkie (malarskie, konserwacyjne) wymagają klasy obciążenia 1-2 (75-150 kg/m²), średnie (tynkowanie) – klasy 3 (200 kg/m²), podczas gdy ciężkie (murowanie, montaż) – klasy 4-6 (300-600 kg/m²);
• dostępność przestrzeni – wąskie przejścia, zabudowa sąsiednia lub przeszkody terenowe ograniczają dobór systemu; w takich przypadkach sprawdzają się rusztowania modułowe lub przyścienne o małej szerokości;
• czas trwania robót – w projektach krótkotrwałych zalecane są szybkie w montażu systemy ramowe lub aluminiowe wieże jezdne; przy długich realizacjach opłacalne są systemy modułowe o większej uniwersalności;
• geometrię obiektu – proste elewacje pozwalają na zastosowanie ekonomicznych rusztowań ramowych; bryły złożone, wykusze i attyki wymagają elastycznych systemów modułowych lub rurowo-złączkowych;
• aspekty ekonomiczne – warto porównać koszt wynajmu, transportu, montażu i demontażu różnych systemów w kontekście całkowitego czasu realizacji.

Rusztowania budowlane ‒ normy, bezpieczeństwo i odbiory techniczne

Rusztowanie budowlane powinno być użytkowane zgodnie z obowiązującymi normami:

• PN-EN 12810 – dotyczy rusztowań elewacyjnych z prefabrykowanych elementów, określa wymagania konstrukcyjne, wymiary modularne i metody badań;
• PN-EN 12811 – reguluje zasady projektowania wszystkich typów rusztowań, definiuje klasy obciążenia, współczynniki bezpieczeństwa oraz wymagania dotyczące stabilności i sztywności.

Ponadto, rozporządzenie w sprawie BHP przy robotach budowlanych – określa zasady montażu, eksploatacji i demontażu rusztowań, wymogi dotyczące kwalifikacji monterów oraz częstotliwość kontroli.

Przeczytaj również:

• Precyzyjne przyrządy pomiarowe. Jak wykorzystać możliwości laserów krzyżowych i dalmierzy?
• Drabiny. Jakie są rodzaje drabin? drabiny specjalistyczne, najnowsze rozwiązania

Należy również zadbać o odbiór techniczny zgodny z przepisami. Odbiór rusztowania powinien być dokonany przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia budowlane lub ukończone szkolenie. Użytkowanie możliwe jest dopiero po pozytywnym odbiorze i wpisie do dziennika budowy.

Kontrole okresowe rusztowań są obowiązkowe:

• po każdym przestoju w pracach (zwykle powyżej 7-14 dni);
• po silnym wietrze lub burzy;
• po intensywnych opadach atmosferycznych;
• po przerwach w pracy w okresie zimowym;
• co najmniej raz w tygodniu podczas eksploatacji (lub częściej, jeśli wymaga tego instrukcja producenta lub projekt).

Kontrola rusztowań powinna obejmować sprawdzenie połączeń, kotew, stanu technicznego elementów, poziomowania i zabezpieczeń. 

Reasumując – właściwy dobór systemu rusztowań wymaga analizy warunków technicznych i organizacyjnych danej inwestycji. Współpraca z doświadczonym dostawcą pomoże uwzględnić wszystkie istotne czynniki i zapewnić bezpieczeństwo na placu budowy.

Zobacz: Nowoczesne elewacje ‒ integralny element współczesnej architektury