Syndrom chorego budynku cz. 1

2007-05-31 12:40

W środowisku domowym - w mieszkaniu, pracy, w urzędach spędzamy ponad 80% swojego życia. Łatwo wiec zrozumieć, że optymalne warunki wewnątrz zamkniętych pomieszczeń maja często dużo większy wpływ na kondycję ludzkiego organizmu niż pogoda, zanieczyszczone powietrze - mówiąc ogólnie - środowisko zewnętrzne.

Jeszcze nie tak dawno - czterdzieści, pięćdziesiąt lat temu nikt nie podejrzewał, że chroniczne zapalenia gardła, nawracające wysypki, złe samopoczucie, mogą mieć swoje źródło we... własnych czterech ścianach. Zazwyczaj czynników wywołujących alergie szukano w tym co jemy i w tym czym oddychamy znajdując się na świeżym powietrzu. Przez długi czas uważano także, że alergeny kontaktowe wywołują zmiany alergiczne tylko wtedy, gdy dotykają skóry. Dziś wiadomo, że szereg uczulających substancji może powodować nadwrażliwość przenikając przez drogi oddechowe, lub przewód pokarmowy. Dopiero pod koniec lat 70-tych w pismach medycznych pojawiło się określenie "Zespołu Chorego Budynku" (Sick Buildig Syndrome), pod którym krył się zespół dolegliwościprzen, których podłoża dopatrywano się w oddziaływaniu na organizm elementów konstrukcyjnych, oraz wyposażenia domu. Naukowcy zaczęli bardziej szczegółowo przypatrywać się "domowemu" środowisku. Zauważono, że u wielu osób niektóre dolegliwości intensyfikują się podczas przebywania w domu, biurze lub innym zamkniętym pomieszczeniu.

W 1987 roku Światowa Organizacja Zdrowia ustaliła listę objawów związanych z przebywaniem w"chorych" budynkach. Znalazły się na niej oprócz dolegliwości typowo alergicznych takich jak zapalenie śluzówek, astma oskrzelowa, przewlekłe zapalenia krtani i oskrzeli, również choroby nie związane z występowaniem uczuleń - migreny, rozdrażnienie, zaburzenia koncentracji. Na liście Organizacji znalazły się także: choroba legionistów ( wywołana zakażeniem bakterią Legionella) , gorączka klimatyzacyjna (humidifier fever) a także choroby nowotworowe, będące następstwem oddziaływania substancji rakotwórczych takich jak dym tytoniowy, azbest czy radon. Wszystkie te choroby, pojawiające się w następstwie przebywania w nadmiernie zanieczyszczonym środowisku wewnętrznym nazwano zespołem chorób związanych z budynkiem - Building Related Illness.

Dotychczasowa wiedza na temat SBS pozwala wyodrębnić najczęstsze przyczyny problemów zdrowotnych osób, użytkujących "chore budynki". Są to:

czynniki chemiczne (emisja szkodliwych substancji)
zjawiska radiacyjne (w tym także jonizacja powietrza na skutek promieniowania radioaktywnego)
zjawiska elektrostatyczne (w tym także jonizacja powietrza na skutek elektryzacji)
czynniki biologiczne (grzyby, pleśnie i drobnoustroje)
ograniczona wymiana powietrza wewnętrznego
oddziaływania wibracyjne i hałas
zagrożenia, wynikające ze stylu życia użytkowników

Jednymi z najbardziej aktywnych czynników są czynniki biologiczne - wśród nich grzyby i pleśnie. Niektóre gatunki grzybów, a dokładniej mówiąc produkty ich przemiany materii czyli mykotoksyny zaliczane są do najmocniejszych trucizn naturalnych! I choć przewlekłe i ciężkie schorzenia ludzi łączone były z wilgocią od wielu wieków, temat walki z nią i jej nieodłącznymi towarzyszami - grzybami, podjęty został stosunkowo niedawno. Przyczynkiem do tego stały się opublikowane w latach 60 - tych badania, potwierdzające toksyczny wpływ grzybów i mykotoksyn na organizm człowieka. Świadomość problemu wciąż nie jest jednak na tyle duża, żeby zapobiegać powstawaniu ognisk zapalnych oraz skutecznie je likwidować. Statystyki podają, ze około 10 % mieszkań i domów jest w mniejszym lub większym stopniu zagrzybionych. Walkę z niechcianym domownikiem podejmują jednak tylko nieliczni. Likwidacja miejsc kondensacji wilgoci jest trudna ale nie niemożliwa. Nowoczesne materiały budowlane takie jak systemy renowacyjne, potrafią skutecznie pozbyć się przyczyny problemu.

"Syndrom chorego budynku" - wykład cz. I

"... tak należałoby dobierać materiał, aby sztuka budowania była sztuką umiejętnego ich stosowania ..." (Witruwiusz "O architekturze ksiąg dziesięć" - 27 p.n.e.)

Każdy dom zbudowany powinien być zgodnie z pewnymi zdefiniowanymi wymaganiami technicznymi. Jeśli te wymagania są prawidłowo określone i zrealizowane w praktyce, to zanieczyszczenia, wynikające z konstrukcji budynku i zastosowanych w nim materiałów, a także z użytkowania pomieszczeń (chodzi tu zarówno o wykańczanie wnętrz, jak i o codzienne czynności, takie jak gotowanie, pranie, spalanie gazu itd.), nie powinny zagrażać zdrowiu ludzi, mieszkających czy pracujących w takim domu. Nawet, jeśli dom zbudowany jest z niewielkimi odstępstwami od wymagań technicznych, to także przebywanie w nim nie powinno być szkodliwe dla zdrowia - co najwyżej może powodować chwilowe pogorszenie samopoczucia użytkowników. Tak wygląda teoria. Rzeczywistość, niestety, bywa nieco inna.
Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), budynki, w których więcej niż 30% użytkowników uskarża się na złe warunki, niekorzystny "klimat", nazywane są "chorymi budynkami" (Sick Building Syndrome - SBS). Ocenia się, że do tej grupy zaliczyć można od 10 do 30% obiektów. Różne czynniki sprawiają, że przebywanie w konkretnym domu może mieć szkodliwy, chorobotwórczy wpływ na ludzi. Określenie, jakie konkretnie elementy konstrukcyjne czy zjawiska mają tak negatywne działanie, jest bardzo złożonym procesem. Trzeba wziąć pod uwagę wielkość źródeł ewentualnego szkodliwego wpływu, różne natężenie tego wpływu, okres czasu, w jakim człowiek poddawany jest tym oddziaływaniom, wreszcie pamiętać trzeba o różnicach wrażliwości na tego typu bodźce u poszczególnych osób.
Biologiczny mechanizm działania szkodliwych czynników także nie jest prosty. Często pomiędzy negatywnym dla zdrowia działaniem, a jego skutkiem, upływa pewien okres czasu. Wzajemne oddziaływanie różnych, szkodliwych czynników może mieć z medycznego punktu widzenia charakter:

synergistyczny (negatywny efekt jest większy, niż suma efektów wszystkich poszczególnych czynników szkodliwych)
addytywny (czynniki szkodliwe się sumują)
antagonistyczny (negatywny skutek jest mniejszy, niż suma efektów szkodliwych wszystkich poszczególnych czynników)
czynniki szkodliwe działają niezależnie od siebie

Schorzenia, które są następstwem przebywania w takim "chorym budynku" określa się jako zespół chorób związanych z budynkiem (BRI - Building Related Illness). Można je rozważać w dwóch aspektach: wieloczynnikowej nadwrażliwości chemicznej (MSC - multiple chemical sensitivity) oraz zespołu przewlekłego przemęczenia (CFS - chronic fatigue syndrom). Do podstawowych objawów BRI zalicza się tzw. objawy neurotoksyczne, w tym: zmęczenie, nudności, bóle i zawroty głowy, drażliwość, spadek koncentracji, zaburzenia pamięci, podrażnienie błon śluzowych, zaczerwienienie skóry, objawy typu astmatycznego (ucisk w klatce piersiowej, duszności, nieżyty dróg oddechowych, napady kaszlu), bezsenność, zmniejszona wydajność wysiłkowa (w niektórych przypadkach nawet o 50%), bóle i osłabienie mięśniowe, a nawet podwyższenie temperatury ciała. Objawy te bardzo często przybierają postać przewlekłą.
Warunki, sprzyjające powstawaniu czynników chorobotwórczych, pojawić się mogą na każdym etapie budowy, a później eksploatacji obiektu. Problemy mogą więc wynikać zarówno z pewnych niedociągnięć podczas projektowania domu (niewłaściwy dobór materiałów i technologii), ale mogą też wystąpić na etapie realizacji projektu (błędne decyzje, podjęte na etapie projektowania, dokonywanie zmian w doborze materiałów czy zastosowanych technologii już podczas wznoszenia budynku), na etapie eksploatacji (zachowania użytkowników obiektu czy działanie urządzeń domowych), na etapie wieloletniej eksploatacji (zużycie materiałów, szkodliwe oddziaływania ze strony środowiska).
Dotychczasowa wiedza na temat SBS pozwala wyodrębnić najczęstsze przyczyny problemów zdrowotnych osób, użytkujących "chore budynki". Są to:

czynniki chemiczne (emisja szkodliwych substancji)
zjawiska radiacyjne (w tym także jonizacja powietrza na skutek promieniowania radioaktywnego)
zjawiska elektrostatyczne (w tym także jonizacja powietrza na skutek elektryzacji)
czynniki biologiczne (grzyby, pleśnie i drobnoustroje)
ograniczona wymiana powietrza wewnętrznego
oddziaływania wibracyjne i hałas
zagrożenia, wynikające ze stylu życia użytkowników

To, czy wymienione wyżej zjawiska są bardzo zagrażające dla zdrowia, czy też mało szkodliwe, zależy od kilku czynników: natężenia, czasu, jaki człowiek spędza w chorobotwórczym otoczeniu, i indywidualnych predyspozycji zdrowotnych danej osoby. Można jednak śmiało stwierdzić, że większość szkodliwych zjawisk tak negatywnie na nas działa bo... jesteśmy prawie ciągle narażeni na ich wpływ. Zgodnie z fachową literaturą, człowiek, mieszkający w kraju rozwiniętym, ok. 80 proc. życia spędza w pomieszczeniach zamkniętych (domu, biurze, w miejscach rozrywki i rekreacji, takich jak kino czy pub).

Schorzenia związane z budownictwem (Building Related Illnesses).

Schorzenie	Czynnik Etiologiczny / Źródło	Objawy kliniczne, uwagi
Przewlekłe, nieswoiste choroby układu oddechowego (zapalenie krtani, oskrzeli, tchawicy)	Pleśnie, związki chemiczne, fotopowielanie, urządzenia wentylacyjne	Schorzenia o podłożu alergicznym; przewlekły kaszel, wzmożona produkcja śluzu, duszności, świszczący oddech (niezależnie od innych chorób gorączkowych), upośledzenie sprawności wentylacyjnej płuc
Astma oskrzelowa	Pleśnie, związki chemiczne, systemy wentylacyjne, nawilżacze, papier do kopiowania (zawierający formaldehyd i ftalany)	Brak możliwości rozpoznania, czy zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego mają zasadnicze znaczenie etiologiczne, czy powodują jedynie zaostrzenie objawów u osób z atopią
Gorączka "nawilżaczowa"	Bakterie, pleśnie (bioaerozol), związki chemiczne, urządzenia klimatyzacyjne, nawilżacze	Schorzenie na tle alergicznym, gorączka utrzymująca się 4 - 12 h po ekspozycji, kaszel, dreszcze, objawy grypopodobne
Zapalenie płuc z nadwrażliwości	Pył drzewny, bakterie (bioaerozol), związki chemiczne urządzenia klimatyzacyjne	Schorzenie na tle alergicznym, objawy zbliżone do odoskrzelowego zapalenia płuc: kaszel, dreszcze, gorączka, świsty, bóle mięśniowe rozwija się w wyniku długotrwałej ekspozycji na patogenny biologiczne; może mieć charakter ostry lub przewlekły
Legionelloza	Legionella pneumophila ciągi ciepłej wody, nawilżacze	Choroba infekcyjna zapalenie płuc, niekiedy o ciężkim przebiegu
Gorączka z Pontiac	Legionellacae	Schorzenie na podłożu alergicznym gorączka po ekspozycji na bioaerozol
fotodermatoza	Światło monochromatyczne	Rumień dłoni i twarzy
Kontaktowe zapalenie skóry	Papier do kopiowania (światłoczuły, bez kalki)	Pokrzywka, plamica

Czynniki biologiczne

Zanieczyszczenia, które mogą wystąpić w zamkniętych pomieszczeniach, to najczęściej skażenia, wywołane przez grzyby, pleśnie i drobnoustroje, rozwijające się na pożywce z materiałów budowlanych. Mogą one stanowić zagrożenie samo w sobie, mogą też wydzielać szkodliwe dla zdrowia substancje, czyli różnego typy toksyczne produkty przemiany materii - mykotoksyny.
Grzyby, pleśnie i drobnoustroje potrzebują "przyjaznego klimatu" - zawilgocony materiał budowlany (powierzchniowy lub wgłębny) i podwyższona temperatura powietrza (20-25^oC), oraz ograniczona wymiana powietrza wewnętrznego i wilgotność względna powyżej 60%, to dla nich idealne warunki do rozwoju.
Szacuje się, że 30% problemów zdrowotnych, związanych z jakością powietrza wewnętrznego, jest wynikiem reakcji organizmu na obecność grzybów pleśniowych. Te problemy zdrowotne mogą mieć różną postać. Do najczęściej spotykanych należą infekcje (grzybice), zarówno powierzchniowe, jak i narządowe, alergie (objawiające się katarem, zapaleniami spojówek, gardła, astmą oskrzelową oraz alergicznym zapaleniem płuc), mykotoksykozy.
Z kolei produkty metaboliczne grzybów, mykotoksyny, mogą mieć działanie kancerogenne, immunotoksyczne, neurotoksyczne, mutogenne, teratogenne.
Najbardziej niebezpieczne dla zdrowia są grzyby z rodzajów: Penicilinum, Aspergillus, Cladosporium, Stachybotrys, Ascomycetes, Fungi imperfecti.
Aby ocenić, w jakim stopniu dane środowisko (budynek czy poszczególne pomieszczenia) jest zainfekowane grzybami, trzeba określić poziom zanieczyszczenia aerozolem grzybowym. Za niedopuszczalną uważa się w fachowej literaturze obecność w powietrzu takich grzybów jak Stachybotrys i Aspergillus. Zanieczyszczenie jednym gatunkiem grzyba nie powinno przekraczać stężenia 50 CFU/m³ (komórek na metr sześcienny), a w przypadku zanieczyszczenia kilkoma gatunkami grzyba całkowite stężenie nie może być większe niż 150-300 CFU/m³.
Grzyby pleśniowe nie są wymagające - do rozwoju wystarczą im nawet minimalne ilości substancji organicznych. Zarodniki grzybów charakteryzuje przy tym długa żywotność. Zarodniki grzybów Aspergillus i Penicillinum, przechowywane w odpowiednich warunkach, mogą wyczekiwać odpowiedniego momentu do rozwoju nawet ponad 12 lat!
Miejscami szczególnie narażonymi na zagrzybienie są powierzchnie zawilgoconych ścian, stropów i podłóg, naroża pomieszczeń, w których występuje zmniejszona cyrkulacja powietrza (przy podwyższonej wilgotności względnej powietrza oraz skraplającej się na powierzchniach ścian parze wodnej). Pleśnie rozwijają się również na przedmiotach stanowiących wyposażenie wnętrz. Rozwojowi grzybów często towarzyszy obecność roztoczy oraz charakterystyczny, nieprzyjemny zapach. Czasami grzyb po prostu widać - występuje on pod postacią widocznych plam (o kolorze zielonkawymi, brunatnym, a nawet czarnym).
W ostatnich latach pojawił się zupełnie nowy problem: kolonie mikroorganizmów mogą również rozwijać się wewnątrz instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych budynków, a z tych instalacji, razem z przepływającym powietrzem, mogą przemieszczać się do wszystkich pomieszczeń. Aby zapobiec takim zjawiskom, należy utrzymywać wszystkie instalacje w odpowiednim stanie higienicznym. Jest to już jednak zupełnie osobny temat.

Emisja substancji chemicznych
Szczególnie istotne jest zagadnienie zagrożenia zdrowia w wyniku emisji substancji szkodliwych z materiałów budowlanych do wnętrz, w których w ciągu doby przez wiele godzin przebywają ludzie. Dotyczy to w znacznym stopniu również wyposażenia mieszkań i biur, czyli mebli.
Wpływ różnego rodzaju substancji na zdrowie człowieka obserwowano wiele lat. Wnioski pojawiły się jednak stosunkowo niedawno. I tak, zakaz stosowania w budownictwie azbestu pojawił się dopiero w latach 90., a zakaz stosowania ołowiu i kadmu jako stabilizatora do PVC w profilach okiennych z tworzywa wprowadził na razie tylko jeden kraj - Dania, i to dopiero w 2001 roku.
Substancje szkodliwe występują w różnych ilościach i stężeniach w wielu typach materiałów. Do najczęściej występujących zalicza się: toluen, ksylen, formaldehyd, benzen i styren. Chorobotwórcze substancje, przedostające się z materiałów budowlanych do powietrza, najliczniej i w największych stężeniach występują w takich grupach produktów, jak kleje, tworzywa sztuczne, materiały izolacyjne, lakiery, lepiki i impregnaty.

Okres sezonowania wyrobów w poszczególnych grupach materiałowych wynikających z badań higienicznych.

Bardzo ważnym aspektem tego problemu jest tzw. czas sezonowania (karencji) wyrobów. Jest to pewien, z góry określony, okres czasu, niezbędny, by z wyprodukowanego materiału wydzieliły się szkodliwe substancje. Po upływie tego terminu emisja substancji szkodliwych z danego produktu nie może przekraczać właściwego dla danego wyrobu wskaźnika dopuszczalnego stężenia - NSD. Ten czas karencji dla poszczególnych grup materiałowych wynosić może od 3 tygodni (dla emalii) do 9-10 tygodni dla tworzyw sztucznych, impregnatów, lepików, klejów oraz lakierów. Nie zmienia to faktu, że niektóre materiały w ogóle nie mogą być stosowane w pomieszczeniach zamkniętych czy takich, w których stale przebywają ludzie.

Uznaje się, że stężenie związków organicznych w powietrzu w budynku:

mniejsze od 100 mg/m³ - nie jest szkodliwe dla zdrowia
pomiędzy 200-300 mg/m³ - może być szkodliwe
pomiędzy 3000-5000 mg/m³ - jest szkodliwe dla zdrowia, powoduje, że w powietrzu wyczuwa się nieprzyjemny zapach

Zestawienie najczęściej występujących zanieczyszczeń chemicznych oraz ich możliwy wpływ na zdrowie

Substancja szkodliwa	Pochodzenie	Wpływ na zdrowie	Możliwe stężenia w pomieszczeniach
Rozpuszczalniki (benzen, dwuchloroetan, toluen, ksylen)	Farby, lakiery, żywice, politury, środki czyszczące, kleje, lepiki, papy	Bóle głowy, podrażnienie błon śluzowych, zaburzenia układu nerwowego, uszkodzenia wątroby i nerek, działania rakotwórcze	Niebezpieczne
Formaldehyd	Kleje, lepiki, lakiery, płyty paździerzowe, pianki, meble, papy	Podrażnieniami błon śluzowych, stany zapalne dróg oddechowych, bóle głowy, działania rakotwórcze	Niebezpieczne
Dwutlenek węgla (CO₂)	Urządzenia grzewcze, piec gazowy powietrze wydechowe i atmosferyczne	Bóle głowy, zawroty nadciśnienie	W normalnych warunkach nie jest niebezpieczne
Tlenek węgla (CO)	Powietrze atmosferyczne (pojazdy) paleniska urządzenia grzewcze	Zablokowanie transportu tlenu zaburzenia krążeniowo - oddechowe	W normalnych warunkach nie jest niebezpieczne
Tlenki azotu (NO_x)	Urządzenia grzewcze, piec gazowy, dym tytoniowy, powietrze zewnętrzne	Kaszel, ślinotok, katar nosa, zaburzenia w oddychaniu	Niebezpieczne
Dwutlenek siarki (SO₂)	Urządzenia grzewcze, piec gazowy, dym tytoniowy,	Podrażnienia błon śluzowych, stany zapalne dróg oddechowych i tkanki łącznej, zapalenie oskrzeli, duszność	W normalnych warunkach nie jest niebezpieczne
Wielochlorowe dwufenyle, fenol, styren itp.	Plastyfikatory, kleje, lepiki, materiały izolacyjne, papy	Bóle głowy, zawroty, senność, uszkodzenia wątroby i nerek, działania rakotwórcze	Niebezpieczne
Radon	Cegły, kamienie naturalne, gaz ziemny, żużlobeton	Nudności, zaburzenia żołądkowe, jelitowe, osłabienie, wszystkie inne skutki typowe dla napromieniowania promieniami jonizującymi	Niebezpieczne

Biorąc pod uwagę budowę chemiczną substancji, do grupy związków organicznych należy zaliczyć przynajmniej kilkaset różnych związków chemicznych, w tym: węglowodory alifatyczne i aromatyczne, związki halonowe, aldehydy, ketony, estry i terpeny.
Szkodliwe związki mogą się wydzielać (w bardzo różnym stężeniu, w zależności od technologii i procesów produkcyjnych) z tak popularnych materiałów budowlanych, jak:

materiały drewnopochodne i izolacje termiczne (szkodliwa substancja: formaldehyd)
niektóre kleje (szkodliwe substancje: formaldehyd, toluen, fenole)
płyty pilśniowe (szkodliwa substancja: ksylomit)
żywiczne materiały posadzkowe (szkodliwe substancje: toluen, styren, butanol, cykloheksan)
wyroby z PVC (szkodliwe substancje: toluen, dekan, dwuetyloheksanol)

Podczas badań higienicznych najczęściej stwierdzano obecność toluenu, który występuje w:

80,0% emalii,
78,3% lepików,
62,2% lakierów,
55,6% klejów,
50,0% farb,
38,5% impregnatów,
37,0% tworzyw sztucznych,
20,8% materiałów izolacyjnych.

Średnie oraz ekstremalne (minimalne i maksymalne) wartości współczynników kwalifikacyjnych niektórych wyrobów budowlanych: 1 - beton komórkowy piaskowy, 2 - cegła silikatowa, 3 - beton zwykły, 4 - keramzytobeton, 5 - cegła i wyroby ceramiczne, 6 - żużlobeton, 7 - beton komórkowy popiołowy.

Aby ocenić skalę problemów, związanych ze szkodliwymi substancjami w powietrzu, stworzono Centralną Bazę Danych HIGMAT, w której zawarto informacje o tych substancjach chemicznych, których obecność w materiałach budowlanych podlega szczególnym ograniczeniom. Ta powszechnie dostępna baza stanowi zbiór danych zarówno o charakterze informacyjnym, jak i edukacyjnym.
Podstawą do właściwego stosowania materiałów, stwarzających potencjalne zagrożenie dla zdrowia, są dokumenty, dopuszczające dane produkty do użytku, wydawane przez Państwowy Zakład Higieny oraz informacje producenta o składnikach wyrobu. Należy także bezwzględnie przestrzegać informacji technicznych, dotyczących warunków stosowania i użytkowania danych materiałów. W informacjach tych znajdziemy m.in. wskazówki dotyczące środków ochronnych, używanych przy stosowaniu danego wyrobu, karencji, konieczności wietrzenia pomieszczeń po zastosowaniu konkretnego materiału.

Lp.	Nazwa substancji	Liczebność wystąpień w badanej populacji %
1.	Toluen	42,1
2.	Ksylen	35,6
3.	Formaldehyd	22,6
4.	Benzen	14,3
5.	Styren	14,0
6.	Etylobenzen	13,3
7.	Węglowodory alifatyczne	13,0
8.	Fenol	10,3
9.	Ftalan dwubutylu	9,0
10.	Dekan + Undekan	7,3
11.	Octan winylu	6,3
12.	Węglowodory aromatyczne	6,3
13.	Chlorek winylu oraz 72 inne, rzadziej emitowane substancje	5,5

Liczba substancji chemicznych emitowanych z próbek grup materiałowych.

Promieniowanie - zjawiska realizacyjne

Podstawowe sposoby obniżenia stężenia radonu w powietrzu wewnątrz budynku: a - przez zastosowanie specjalnego systemu wentylacji, b - za pomocą izolacji gazoszczelnej (bariera mechaniczna), c - przez usuwanie części radonu z podłoża (wytwarzanie podciśnienia pod obiektem)

Źródłem promieniowania są zarówno naturalne pierwiastki promieniotwórcze, zawarte w materiałach budowlanych, jak i promieniowanie kosmiczne przenikające do atmosfery. Niektóre z materiałów budowlanych pochodzenia mineralnego mogą zawierać pierwiastki promieniotwórcze Th (tor), U (uran), oraz promieniotwórczy izotop K (potas). Największy udział w ogólnym bilansie promieniowania ma gaz szlachetny Ra (radon), oraz produkty jego rozpadu. Kryteria, obowiązujące przy ocenianiu wielkości zagrożenia dla ludzkiego organizmu, wynikającego z narażenia ciała na promieniowanie gamma, oraz przy ocenianiu wielkości zagrożenia dla układu oddechowego, wynikającego z narażenia tegoż układu na promieniowanie alfa, można przedstawić przy pomocy następujących współczynników:

f₁ = 0,00027 S_k + 0,0027 S_Ra + 0,0043 S_Th 1

gdzie: S_k, S_Ra, S_Th - wartości stężeń izotopów potasu K-40, radu Ra-226, toru Th-228

f₂ = S_Ra 185 Bq× kg^-1

Biorąc pod uwagę zawartość naturalnych pierwiastków promieniotwórczych, krajowe wyroby budowlane możemy podzielić na następujące grupy:

a) wyroby o niskiej zawartości (współczynnik f₁ do 0,35) - materiały budowlane i wyroby z betonu komórkowego z zastosowaniem piasku, z betonu zwykłego, wapienno-piaskowe, z niskoaktywnych surowców mineralnych, takich jak gips i wapno

b) wyroby o średniej zawartości (współczynnik f₁ do 0,60) - wyroby z betonów lekkich na kruszywach spiekanych typu keramzytowego

c) wyroby o podwyższonej zawartości (współczynnik f₁ do 1,0) - wyroby z ceramiki wypalonej, z betonu komórkowego z udziałem popiołów lotnych (pyłów dymnicowych), żużlobetony, fosfogipsy, materiały kamienne - magmowe głębinowe
Jednak znacznie większe zagrożenie stanowi wydzielanie się radonu (Ra), gazu szlachetnego, występującego w skorupie ziemskiej.
W Polsce radon występuje głównie na terenach południowo-zachodnich kraju, gdzie pojawia się nawet kilkuprocentowe prawdopodobieństwo przekroczenia dopuszczalnego stężenia tego gazu w obiektach budowlanych.
Zmniejszenie infiltracji Ra-226 jest możliwe przez:
- zaprojektowanie i wykonanie specjalnego systemu wentylacji lub zastosowanie specjalnych filtrów przypadku klimatyzacji
- redukcję napływu radonu do budynku z podłoża gruntowego, przez wykonanie gazoszczelnej izolacji części podziemnej budynku wraz z uszczelnieniem wszelkich otworów, kanałów, szczelin i pęknięć
- usuwanie spod budynku powietrza wraz z gazami gruntowymi, przez obniżenie ciśnienia powietrza w gruncie pod budynkiem lub podwyższenie ciśnienia powietrza w pomieszczeniach piwnicznych.

Możliwym i skutecznym jest również zastosowanie kombinacji przedstawionych metod.
Za największe dopuszczalne roczne stężenie Ra-222 w budynkach, oddanych do użytku po 1.01.1998, uznaje się stężenie 200 Bq/m³, co jest zbliżone do kryteriów międzynarodowych.

Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich 89/106/EWG z 21 grudnia 1988 w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych formułuje wymagania podstawowe dla obiektów budowlanych jako konieczność spełnienia warunków w zakresie:

Syndrom chorego budynku cz.2 >>

Bibliografia
1. "Atest - ochrona pracy". Rocznik 2002.
2. "Budownictwo energooszczędne - problemy projektowania, realizacji i eksploatacji budynków o niskim zapotrzebowaniu na energię". Energodom 2002, Kraków - Zakopane.
3. "Materiały budowlane". Roczniki 1997-2002.
4. "Pola elektrostatyczne i elektromagnetyczne". Centralny Instytut ochrony Pracy, Warszawa 1996-2000.
5. "Problemy jakości powietrza wewnętrznego w Polsce". Roczniki 1995-2001. Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Środowiska.
6. "Technologie, procesy i urządzenia elektrostatyczne oraz jonowe". Białystok 1999-2001.
7. "Wpływ pól elektromagnetycznych na organizmy żywe i elementy techniczne". EKO-TECH, Kiekrz - Poznań.
8. "Zastosowania ergonomii" - roczniki 1996-99. Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, Zielona Góra.

Dr inż. Błażej Zgoła