Zrównoważony rozwój w praktyce - seminarium i warsztaty projektowe

Projektowanie budynku biurowego pod okiem specjalistów, czyli zrównoważony rozwój w praktycznych warsztatach polegających na podejmowaniu trudnych i konkretnych decyzji projektowych – taki cel postawili sobie organizatorzy seminarium "Zrównoważone projektowanie - potrzeba integracji oraz nowoczesnych rozwiązań", jakie odbyło się w ramach projektu "Partnerstwo na wszystkich etapach cyklu życia zrównoważonej inwestycji budowlanej".

Zrównoważony rozwój to nie tylko często pojawiające się dziś w mediach pojęcie, obecne w dyrektywach unijnych i polskich aktach prawnych, oznaczające racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody w trosce o przyszłe pokolenia. Aby zrównoważony rozwój nie pozostał tylko w sferze deklaracji i haseł, niezbędne są konkretne działania – i na poziomie kraju, i samorządów lokalnych i również każdej rozpoczynanej dziś inwestycji. Ze zrozumiałych względów znajomość zagadnień zrównoważonego rozwoju niezbędna jest więc planistom, architektom, inwestorom i urzędnikom, producentom materiałów budowlanych i zarządcom nieruchomości – słowem wszystkim specjalistom z branży budowlanej.

Projekt "Partnerstwo na wszystkich etapach cyklu życia zrównoważonej inwestycji budowlanej", który zainicjowała firma RD bud stawia sobie za cel edukację oraz wypracowanie takich zasad współpracy wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego i na każdym jego etapie, by realizacja budynków zrównoważonych stała się jak najszbciej faktem, i to nie tylko medialnym. Podejmowane dziś decyzje skutkować będą jakością życia użytkowników budynków przez wiele lat. Dlatego wszystkie kraje UE wdrażają dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie poprawy efektywności energetycznej, ograniczenia emisji dwutlenku węgla oraz zwiększenia dostaw energii ze zródeł odnawialnych (3 x 20).

Przeczytaj także: Zrównoważone planowanie

Projekt "Partnerstwo na wszystkich etapach cyklu życia zrównoważonej inwestycji budowlanej" śledzimy z uwagą. Ważną częścią trzeciego już seminarium były praktyczne warszaty przygotowane i prowadzone 7 czerwca 2011 r. przez konsultantów firmy Buro Happold. Uczestnicy warsztatów pracowali nad modelowym projektem budynku biurowego. W czterech zespołach obejmujących wszystkie grupy zawodowe zaangażowane w proces inwestycyjny (grupa „wykonawców”; grupa „inwestorów/deweloperów”; grupa „projektantów”; grupa „architektów”), musieli zmierzyć się z bardzo konkretnymi decyzjami inwestorskimi, wybrać najlepsze rozwiązania projektowe i techniczne, ograniczyć wpływ nowej inwestycji na środowisko naturalne. Przy czym punktowana była nie tylko wiedza dotycząca zagadnień efektywności energetycznej budynku, ochrony środowiska, planowania i organizacji budowy, racjonalnej gospodarki terenem czy wodą ale istotna była także realna możliwość budowy takiego obiektu, a więc finansowa strona zagadnienia. Warszaty zadały kłam obiegowej opinii, że budownnictwo zrównoważone jest o wiele droższe niż dotychczasowe, oparte na standardowych rozwiązaniach i pokazały, jak wiele zależy od mądrych i przemyślanych decyzji projektowych, podejmowanych głównie na etapie koncepcji budynku, wyboru właściwych technologii oraz instalacji wewnętrznych.

Podczas panelu ekspertów mówił o tym architekt Jakub Lewkowicz z pracowni Bjerg Szpalerski Architekci:

– Stereotypem jest przeświadczenie, że domy pasywne kosztują drożej. Nic bardziej mylnego. Jest to kwestia złego podejścia do tego typu budownictwa. W domach pasywnych już w trakcie budowy wiemy, ile będziemy płacić za ogrzewanie, co pozwala na racjonalne planowanie wydatków. Dodatkowo, zużycie energii jest bardzo niskie więc koszty ogrzewania maleją. Wielu ludzi przy zakupie samochodu interesuje się ilością spalanego paliwa na 100 km, niestety niewielu z nich interesuje ilość paliwa, jaką będzie potrzebował dom do ogrzania. A doskonale wiemy, że koszy budowy domu są większe aniżeli zakup auta, co więcej - łatwiej jest sprzedać auto niż dom.
Projektując dom pasywny, już na etapie pierwszych szkiców biorę pod uwagę lokalizację działki, wysokość zabudowań sąsiadów, ustawienie bryły budynku względem stron świata. Również rozmieszczenie funkcji wewnątrz budynku nie jest przypadkowe.

Czy zatem domy pasywne są drogie?

– Domy pasywne w długoterminowej prespektywe są najtańszymi budynkami, gdy policzymy w ogólnym rozrachunku koszty inwestycji I koszty eksploatacji w okresie 10-15 lat. Najważniejszą cechą w ostatecznym bilansie jest proporcja pomiędzy kosztami budowy a standardem (znakomita jakość powietrza wewnątrz, szybkość budowy obiektu, trwałość budynku, ekologiczne materiały). Płacąc więc na samym początku trochę więcej, mniej wydajemy potem  na ogrzewanie I chłodzenie, mamy ciągłą wymianę świeżego powietrza, które jest wcześniej filtrowane, budynek jest trwały i tani w eksplotacji, wykonany z naturalnych /ekologicznych materiałów – dodaje Jakub Lewkowicz, współautor duńskiego przedszkola Elverhuset wybudowanego w standardzie domu pasywnego.

– Zrównoważony budynek nie jest jedynie budynkiem niskoenergetycznym ze względu na wysoki standard zastosowanej izolacji czy też dlatego, że zastosowano pompę cieplną czy też rekuperator. Należy pamiętać iż rozwiązania te same w sobie niosą dodatkowe koszty inwestycyjne. Takie decyzje jak zaprojektowanie optymalnej powierzchni użytkowej oraz odpowiedniej proporcji okien aby uzyskać maksymalną ilość światła dziennego nie wnoszą nie tylko dodatkowych kosztów projektowych, ale przede wszystkim  zmniejszają koszty późniejszej eksploatacji budynku – mówi Ian Booth, dyrektor Buro Happold.

Zrównoważony rozwój to więcej niż dom pasywny

– Zrównoważone inwestycja budowlana oznacza zmniejszenie kosztów realizacji i eksploatacji budynku, co w efekcie zwiększa dochody inwestora. Ogranicza zużycie energii, wody, materiałów budowlanych, emisji CO₂ oraz ogranicza ilość odpadów budowlanych. Dzięki temu zmniejsza się zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Taka inwestycja przyczynia się do większego komfortu życia jej użytkowników poprzez stworzenie optymalnych warunków wewnątrz budynku poprzez, na przykład polepszenie jakości powietrza, czy wprowadzenie naturalnego światła. Ma ona również dobry wpływ na środowisko lokalne, powoduje że miejsce wokół niej ożywa dzięki dobrze zaprojektowanej infrastrukturze. Zespół projektowy powinien zastanowić się na samym początku, kto będzie użytkował ten budynek i zrobić wszystko, aby został on dobrze przez użytkowników, czy mieszkańców odebrany.
Ponadto w każdym projekcie zwracamy uwagę na to, czy założenia inwestora są rozsądne. Dotyczy to wszystkich dziedzin, zarówno temperatury jak i nośności konstrukcji. Ma to przecież wpływ nie tylko na koszt inwestycji, ale i na koszty eksploatacji. W razie czego kwestionujemy oczekiwania, które nie sprawdzają się w praktyce. Częste przykłady to założenie, że temperatura wewnątrz budynku będzie zawsze wynosiła 22 stopnie w lecie. Czy wszędzie musi być klimatyzacja, czy wszystkie instalacje muszą być zasilane przez agregat? Przygotowujemy też dokładną specyfikację dotyczącą materiałów budowlanych – dodaje Ian Booth.

Budowane zgodnie ze zrównoważonym rozwojem domy pasywne mają według architekta Jakuba Lewkowicza wiele zalet:

• bardzo wysoka jakość powietrza wewnątrz budynku (jest to szczególnie istotne dla alergików),
• wysoki poziom nasłonecznienia pomieszczeń,
• zrównoważone temperatury w poszczególnych pomieszczeniach,
• swoboda w aranżacji wnętrz (brak grzejników),
• wysoka izolacyjność (brak przegrzewania się pomieszczeń i brak przeciągów),
• komfort akustyczny (wynikający z dużej szczelności powłoki budynku),
• niskie rachunki za energię grzewczą,
• przedłużona żywotność budynku,
• tania eksploatacja.
• wzrost wartości w stosunku do podobnych obiektów zrealizowanych w tradycyjnej technologii.

W panelu ekspertów, który towarzyszył prowadzonym warsztatom oprócz Jakuba Lewkowicza (z pracowni Bjerg szpalerski Architekci) i Ian'a Both, dyrektora Buro Happold, udział wzięli także Sebastian Wall z Instytutu Techniki Budowlanej, Jolanta Lessig, kierownik komunikacji Pilkington Polska, Jean-Luc Darras, Dyrektor techniczny RD bud oraz przedstawiciele innych firm wdrażających zasady zrównoważonego rozwoju: Przemysław Nogaj z Autodesk, Radosław Krawiecki z HP i Rafał Kłopocki z Aga Ligt (Grupa Luxiona).

Sebastian Wall, z Zespołu ds. Harmonizacji Technicznej w Budownictwie Instytutu Techniki Budowlanej (ITB) zwrócił uwagę na znaczenie wiarygodnej informacji o właściwościach ekologicznych wyrobów budowlanych i samych budynków. W przypadku wyrobów budowlanych mamy bowiem bardzo często do czynienia z sytuacją, w której producent, czy dystrybutor reklamuje swój produkt jako ekologiczny, nie popierając tego żadną rzetelną informacją. W opinii Instytutu narzędziem pozwalającym na zakomunikowanie właściwości środowiskowych wyrobu jest znormalizowana deklaracja środowiskowa (ISO typ I lub III - teraz także w oparciu o projekt normy europejskiej).

– Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku budynków ocenianych i certyfikowanych według obecnych na rynku systemów komercyjnych. W tym zakresie zapowiedzią zmian są wyniki prac Komitetu Technicznego CEN - CEN/TC 350 który opracowuje zestaw horyzontalnych norm europejskich mogących być podstawą do oceny budynku związanej z aspektami środowiskowymi, społecznymi i ekonomicznymi. Jestem przekonany, że w niedalekiej przyszłości systemy oceny budynków wykorzystywane w Europie będą oparte właśnie na systemie norm CEN/TC 350. Dlatego też ITB przyjęło na siebie ciężar prowadzenia "lustrzanego" Komitetu Technicznego PKN - PKN/KT 307 ds. Zrównoważonego budownictwa - co zapewnić ma odpowiedni udział polskich specjalistów w pracach CEN – mówi Sebastian Wall z Zespołu ds Harmonizacji Technicznej w Budownictwie ITB.

Podsumowując sytuację w Polsce - z pewnością duże zmiany przyniesie wdrożenie "Recastu" dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz wprowadzenie nowego rozporządzenia w sprawie wyrobów budowlanych (CPR) z nowym (7) wymaganiem podstawowym, dotyczącym zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych.

– Wydaje mi się więc, że właśnie te elementy, wraz z wynikami normalizacji europejskiej powinny być podstawą przyszłych dyskusji związanych ze zmianami kształtu krajowych przepisów – dodaje Sebastian Wall.

Doświadczenia francuskiej firmy budowlanej we wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju przedstawił Jean-Luc Darras, w pezentacji kończącej dyskusję w panelu ekspertów. Prezentacja dotyczyła projektu realizowanego przez spółkę-matkę firmy RD bud we Francji (Rabot Dutilleul Construction). Projekt o nazwie LA Mondiale realizowany jest zgodnie z założeniami trzech certyfikatów: HQE (Haute Qualité Environnementale – Wysoka Jakość Środowiskowa), BBC (bâtiment basse consommation – obiekt niskoenergetyczny) i Passiv Haus (dom pasywny).

Zrównoważony rozwój we Francji – konkretne rozwiązania

W firmie Rabot Dutilleul Construction wdrożone zostały odpowiednie procedury kontrolne mające na celu zapewnienie stosowania odpowiedniej jakości materiałów mających wpływ na izolację przeciwwilgociową/przeciwwodną oraz termiczną zewnętrznej powłoki obiektu. Przeprowadzane są testy izolacji metodą ciśnieniową (z wytworzeniem podciśnienia i nadciśnienia) z zastosowaniem systemu "blower-door”. Testy izolacji termicznej wykonywane są przy użyciu kamery termowizyjnej.

Zastosowane materiały są poddawane analizie dotyczącej ich właściwości technicznych, również pod kątem wpływu na środowisko. Jeśli badane produkty mają takie same parametry techniczne, inwestorowi proponowany jest do zatwierdzenia produkt najmniej szkodliwy dla środowiska .

Wpływ na środowisko naturalne określany jest na podstawie kart deklaracji środowiskowej i sanitarnej danego produktu. Karty te uwzględniają parametry 10 elementów wpływających na środowisko dla określonej jednostki funkcyjnej, a następnie przeliczane są na podstawie analizy cyklu życia (LCA), technologii produkcji a także sposobu utylizacji (zniszczenia) produktu.
W odniesieniu do materiałów mających kontakt z wnętrzem obiektu (takich jak: farby, wykładziny podłogowe, sufity podwieszane) uwzględniane są kryteria sanitarne na podstawie zawartości związków LZO (lotne związki organiczne) i formaldehydów.

Sam przebieg budowy stanowi przedmiot karty „Budowa o niskiej szkodliwości środowiskowej”, w której nacisk stawiany jest na następujące zagadnienia:

• identyfikacja i zapobieganie niebezpieczeństwom budowlanym mającym wpływ na zdrowie robotników oraz na powietrze, wodę, grunty, środowisko i osoby trzecie;
• wdrożenie karty poszanowania środowiska otaczającego budowę w celu: ograniczenia ryzyka spowodowania szkodliwych skutków dla okolicznych mieszkańców oraz ryzyka dla zdrowia robotników a takze ograniczenia zanieczyszczenia otoczenia w trakcie trwania budowy i ograniczenia ilości odpadów budowlanych wywożonych na wysypisko;
• identyfikacja materiałów stanu surowego nadających się do użytku wtórnego lub pochodzących zasadniczo z recyklingu oraz poszukiwanie alternatywnych materiałów w ramach polityki „odpowiedzialnych zakupów”
• identyfikacja procesów budowlanych nakierowanych na eko-projektowanie (analiza cyklu życia czyli LCA);
• identyfikacja oczekiwań zainteresowanych stron w celu wydłużenia i polepszenia współpracy z klientami i uzyskania dalszych zamówień.

Zrównoważony rozwój wprowadzany przez firmę Rabot Dutilleul Construction przejawił się również w wykonaniu (już w roku 2008) Bilansu węglowego (ograniczenia emisji CO₂) na budowie SCCV Laure (w Roubaix), które zaowocowało przyznaniem jej nagrody Trophée de l’Économie Responsable (Puchar Gospodarki Zrównoważonej) w grudniu 2009 roku.
Jest to nagroda za wdrożoną przez firmę politykę walki z gazami cieplarnianymi. Na budowie La Mondiale będzie ona polegać na:

• opracowaniu Bilansu węglowego (ograniczenia emisji CO₂),
• polityce segregacji odpadów na budowie i waloryzacji wagowej 70% odpadów z kontrolą odpowiednich wskaźników co miesiąc,
• planie oddelegowania pracowników na budowę, którego celem ma być ograniczenie liczby dojazdów/przejazdów na budowę i delegowanie pracowników na budowy znajdujące się najbliżej ich miejsca zamieszkania, z comiesięczną kontrolą odpowiednich wskaźników.

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Autor: Natalia Pawlak

Marek Dąbrowski, Associate, Buro Happold (prowadzący "stół inwestorów"; Przemysław Nogaj, Autodesk Polska; Marta Rybka, Polish Green Building Council (tyłem)

A co dla zrównoważonego rozwoju robią producenci materiałów?

– Szkło może mieć bardzo znaczący wkład w redukcję emisji CO₂. Dobranie szyb zespolonych o odpowiednich parametrach przyczynia się do znacznych oszczędności w zużyciu energii, a tym samym do zdobycia punktów w certyfikacjach środowiskowych – mówi Jolanta Lessig z firmy Pilkington Polska.

Przy doborze szkła należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy największa ilość energii zużywana jest na klimatyzację, czy na ogrzewanie. W obiektach biurowych w naszym kraju z reguły zależy nam najbardziej na ograniczeniu energii wykorzystywanej do chłodzenia pomieszczeń, stąd też oczywistym wyborem stają się przeszklenia o niskim współczynniku g (całkowita przepuszczalność energii słonecznej). Nie powinien być to jednak jedyny parametr brany pod uwagę, ponieważ równie ważne dla budownictwa zrównoważonego będą przepuszczalność światła i izolacyjność cieplna. Wysoka przepuszczalność światła szkła pozwoli na oświetlenie światłem dziennym miejsc pracy. Właściwości niskoemisyjne szkła zapewnią odpowiednią izolacyjność cieplną, która przyda się nie tylko zimą, ale także latem, gdyż ograniczone zostanie przewodzenie i konwekcja ciepła, emitowanego przez nagrzane ulice, budynki i inne obiekty na zewnątrz, do wnętrza pomieszczeń. Optymalnym rozwiązaniem, zaproponowanym przez grupę architektów podczas warsztatów, było więc wykorzystanie w projekcie wysokoefektywnego szkła przeciwsłonecznego o właściwościach niskoemisyjnych, które zapewni jednocześnie wysoką przepuszczalność światła, niską przepuszczalność energii słonecznej oraz znakomitą izolacyjność cieplną – dodaje Jolanta Lessig.

W samej tylko Unii Europejskiej, zamontowanie efektywnego energetycznie szkła w istniejących i nowych budynkach mogłoby zmniejszyć emisję CO₂ nawet o 97 mln ton rocznie. W odróżnieniu od wielu innych, często dyskusyjnych rozwiązań kwestii ograniczenia emisji CO₂, branża szklarska oferuje nie tylko rozwiązania dla przyszłości; technologie wykorzystane do produkcji szyb energooszczędnych dostępne są już dziś.

Ważne jest jednak nie tylko światło naturalne, jego parametry i jak największy dostęp do pomieszczeń, w których przebywają ludzie. O pożądanych parametrach światła sztucznego mówił Rafał Kłopocki, który przedstawił działania firmy Aga Light, producenta opraw oświetleniowych skupiając się na tych, wykorzystywanych głównie w budynkach biurowych.

– Jako pierwsza firma oświetleniowa w Polsce rozpoczęliśmy kampanię pod hasłem „Chroń środowisko, oszczędzaj pieniądze” w ramach której rozpoczęliśmy sprzedaż kasetonowych opraw świetlówkowych wyposażonych wyłącznie w elektroniczne układy zapłonowe, całkowicie eliminując stare elektromagnetyczne rozwiązania. Dawniej oświetlenie w znacznej mierze opierało się na konwencjonalnych układach zapłonowych oraz świetlówkach starej generacji, co niestety powodowało negatywny wpływ na samopoczucie osób pracujących w takich pomieszczeniach przez wiele godzin.

Kampanią obejmowaliśmy kolejne grupy produktów, stopniowo eliminując energochłonne rozwiązania w oferowanym przez naszą firmę asortymencie. Obecnie mocno zwracamy uwagę na dwa aspekty związane z oświetleniem.
Z jednej strony pracujemy nad rozwiązaniami, które w założeniu mają podwyższać efektywność projektowanych przez nas systemów oświetleniowych, wykorzystujemy w tym zakresie zarówno najnowsze rozwiązania technologiczne w układach zapłonowych, czy też w źródłach światła, ale również projektujemy takie oprawy oświetleniowe, które przekraczają kolejne progi efektywności, jeszcze niedawno wydawałoby się niemożliwe do uzyskania.
Z drugiej strony sugerujemy należyte wykorzystanie możliwości, jakie stwarzają nowoczesne systemy sterowania, w celu maksymalnego wykorzystania naturalnego światła dziennego, co wpływa na ograniczenie kosztów zużywanej energii elektrycznej.

Przykładem zrównoważonego projektowania jest opracowana przez HP i wdrożona metodyka hybrydowych, wielopoziomowych centrów danych, która umożliwia wydzielenie kilku stref o określonych kategoriach Tier w jednym obiekcie, bez obniżenia poziomu bezawaryjności. Podejście HP oparte na wielowarstwowym projekcie hybrydowym ma na celu racjonalizację nadmiarowości infrastruktury centrum danych w taki sposób, aby uwzględnić wiele środowisk operacyjnych dopasowanych do priorytetów biznesowych i znaczenia poszczególnych aplikacji.
– Środowiska, które zgodnie z rygorystyczną analizą wpływu na działanie firmy, wymagają zbliżonego poziomu redundancji, są grupowane w osobnych strefach. Centrum przetwarzania danych dzielone jest na segmenty, z których każdy ma własną, odpowiednią infrastrukturę i jest w stanie obsłużyć osobne środowisko. Innowacyjne i zrównoważone projektowanie to przede wszystkim precyzyjna odpowiedź na potrzeby biznesu oraz idealny kompromis zawarty na etapie projektowania pomiędzy wpływem inwestycji na środowisko naturalne, a przynoszącym wymierne korzyści finansowe, tańszej i bezproblemowej eksploatacji. Częściowy odzysk energii cieplnej z pomieszczenia serwerów na potrzeby ogrzania budynku lub, np. wody w basenie w sąsiadującym obok centrum przetwarzania danych budynku, dodatkowo czyni projekty HP zrównoważonymi – powiedział Radosław Krawiecki, Kierownik ds. Inwestycji w firmie Hewlett-Packard.

Sponsorem głównym spotkania była firma RD bud. Seminarium zostało zorganizowane we współpracy z: Buro Happold Polska, Pilkington Polska, Aga Light (Grupa Luxiona), Hewlett-Packard Polska oraz Grupa TUP.

Produkcją seminariów, koncepcją merytoryczną oraz promocją projektu zajmują się firmy Bluevine Consulting oraz Fautor Sustainable Marketing.