Światowy dzień toalet. Poznaj ciekawostki na temat toalet w dniu ich święta
Światowy Dzień Toalet obchodzimy 19 listopada. To święto ustanowione przez ONZ 8 lat temu, które ma przypominać o potrzebie poprawy warunków sanitarnych na naszym globie. Choć trudno w to uwierzyć, do dziś niemal 40% ludzi na całym świecie nie ma zapewnionego dostępu do toalety. I choć słowo toaleta i jej święto może wywoływać uśmiech na naszych twarzach, to faktem jest, że to jedno z najważniejszych pomieszczeń w naszych domach. Czy znacie wszystkie synonimy słowa toaleta i historię tego święta?
Światowy Dzień Toalet - krótka historia święta
Mimo, że Światowy Dzień Toalet obchodzony jest oficjalnie dopiero od 8 lat, to jego historia sięga początku XXI wieku. Otóż, już w 2001 roku w Singapurze została powołana Światowa Organizacja Toaletowa, World Toilet Organisation (WTO), która podjęła się prowadzenia walki o podwyższanie standardów ubikacji na świecie, ze szczególnym uwzględnieniem szaletów publicznych. Założycielem Organizacji był Jack Sim, który organizował regularne konferencje. W wyniku tych działań w 2013 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło projekt A/67/L.75 "Urządzenia sanitarne dla wszystkich" i rezolucją A/RES/67/291 wyznaczyło oficjalnie święto na 19 listopada. Obchody koordynuje UN-Water we współpracy z rządami krajów i zainteresowanymi stronami. Trzeba przyznać, że przez ostatnie dwa stulecia rola toalety w codziennym życiu znacząco wzrosła.
Toaleta - co to tak naprawdę jest?
We współczesnej polszczyźnie wyraz toaleta ma aż 6 znaczeń - tyle podaje "Wielki słownik języka polskiego". To nie tylko to, co zapewne przychodzi nam od razu na myśl, czyli pomieszczenie, do którego udajemy się za potrzebą, ale też urządzenie z deską i pokrywą, czyli po prostu sedes. Dalsze sensy wyrazu toaleta są rzadsze i nieco bardziej wyszukane. To również ogół czynności związanych z dbaniem o higienę i dobry wygląd, stolik z szufladkami i lustrem, przy którym panie mogą się malować i czesać, czy elegancki ubiór kobiecy, przeznaczony na szczególne okazje. Toaleta to także miejsce na jakimś terenie, gdzie załatwiają się zwierzęta. Mamy więc doczynienia ze słowem wieloznacznym.
Toaleta nie jedno ma imię...
Okazuje się też, że ani kuchnia, ani stryszek, ani nawet piwnica nie doczekały się takiego bogactwa synonimów co niepozorna… toaleta. Innym słowem, którego często używamy na określenie toalety jako pomieszczenia jest ubikacja. Ten wyraz został zapożyczony z języka niemieckiego (ubikation ‘pomieszczenie’). Popularny jest też klozet (z języka starofrancuskiego clos ‘zamykane pomieszczenie’), czy angielskiego określenia water-closet ‘pokoik z wodą’, które przyjęło się w polszczyźnie w formie skrótowca: wc, a nawet żartobliwego wuce czy wucet. Te określenia wyraźnie wskazują na związek z przestrzenią zamkniętą. Natomiast polskie nazwy toalety odwołują się raczej do opuszczenia jakiegoś miejsca: ustęp, wychodek, miejsce ustronne, sławojka i wygódka.
O zimny dreszcz może przyprawiać słowo słyszane coraz częściej z ust użytkowników polszczyzny w bardzo różnym wieku. Chodzi o wyraz kibel, który absolutnie nie kojarzy się z niczym wygodnym, przyjemnym i czystym. W gwarze więziennej, bo właśnie stamtąd przywędrował ten wyraz do polszczyzny ogólnej, kibel oznaczał kubeł na nieczystości. Stąd dziś kiblować, czyli przebywać w więzieniu, odsiadywać wyrok. Chyba nawet forma zdrobniała kibelek nie zyskuje uznania społecznego, gdyż ciągle brzmi w uszach jakoś ordynarnie i grubiańsko. Wydaje się, że gorszy jest już tylko wyraz klop, który w Słowniku polszczyzny potocznej okraszono przykładem: Wylej to świństwo prosto do klopa!
Prawdziwą skarbnicą określeń toalety jest język uczniowski. Co zrozumiałe, młodzi ludzie, mając na uwadze oryginalność, emocjonalność i ekspresję, potrafią nawet dla najprostszej rzeczy znaleźć – czasem ciekawe i zaskakujące – określenia. Dlatego z ich języka pochodzą określenia: waterloo – chyba na skutek skojarzenia z water closet, celuloza – gdyż w toaletach szkolnych znajduje się papier toaletowy zrobiony z celulozy’, stacja, hajtpark czy ajcakibu, co jest palindromem, czyli wyrazem czytanym od tyłu, ubikacji.
Znalazłoby się jeszcze kilka określeń, tych dosadnych, siarczystych i dalekich od subtelności. Ale darujmy sobie, w końcu przecież wszyscy chcielibyśmy, aby w toalecie było czysto, przyjemnie i z odrobiną elegancji.
Światowy dzień toalet i jego znaczenie
Światowy dzień toalet powinien zwracać uwagę na ich dostępność na całym świecie. Na tym polu wciąż jest wiele do zrobienia. Jak wspomnieliśmy już wcześniej, do dziś niemal 40% ludzi na całym świecie nie ma zapewnionego dostępu do toalety. Dlatego na przykład firma Geberit z zaangażowaniem podejmuje działania mające na celu poprawę warunków sanitarnych i dostępności toalet w przestrzeni publicznej.
Jednym z najważniejszych przedsięwzięć firmy, które uświadamia, jak duży jest to problem, jest konkurs KOŁO na projekt toalety publicznej, w którym swoje pomysły mogą zaprezentować młodzi architekci oraz studenci kierunków architektonicznych. Zadaniem w tegorocznej, 23. edycji konkursu „Projekt Łazienki 2021” było zaprojektowanie budynku z funkcją toalety w Tatrzańskim Parku Narodowym. Uczestnicy zgłosili 178 koncepcji – najlepszą, zarówno w warstwie projektowej, jak i opisowej wybierze jury, w którym zasiadają eksperci i autorytety z branży. Laureatów poznamy 29 listopada 2021.
