Prawo budowlane - osiemdziesiąt lat minęło

Prywatne domy czynszowe, obiekty przemysłowe, domy spółdzielcze i domy jednorodzinne, budynki drewniane kryte słomą - w takich warunkach powstało pierwsze polskie prawo budowlane. Ustanawiało je rozporządzenie z 16 lutego 1928 roku. Państwo budowało niewiele, ale chciało mieć nadzór nad bezpieczeństwem i porządkiem procesu budowlanego.

Tym samym powstał państwowy nadzór budowlany. Miał on różnorodne uprawnienia i uzależniał od siebie budujących, np. w zakresie wydawania pozwoleń na budowę, wydawania zakazów czy nakazów. Potocznie nazywano go władzą budowlaną.

Polska nieodbudowana

Prace nad prawem budowlanym kontynuowano po II wojnie światowej. Okazało się bowiem, że dotychczasowe przepisy nie pasują do Polski, jaka wyłania się z wojennych zniszczeń. Koordynacją prac zajęło się Ministerstwo Odbudowy, potem Ministerstwo Budownictwa Miast i Osiedli. W oparciu o doświadczenia z lat 1945-1960 uchwalono ustawę Prawo Budowlane. Data publikacji to 31 stycznia 1961 roku. Prawo wprowadzało definicję podstawowych pojęć, takich jak obiekt budowlany, budowa czy remont, określało obowiązki poszczególnych uczestników procesu budowlanego. Objęto nim cały proces - od projektowania, poprzez budowę, aż do utrzymania obiektów. Wyodrębniono dwa rodzaje budownictwa: powszechne (budynki i związane z nimi urządzenia, pomniki, posągi, obiekty architektury ogrodowej i kultu religijnego) i specjalne (obiekty inżynierskie).

Zgodnie z nowym prawem nadzór nad uczestnikami procesu budowlanego sprawowały w imieniu państwa organy nadzoru budowlanego. Również na podstawie decyzji organu nadzoru budowlanego, jednak już naczelnego, można było powszechnie stosować materiały budowlane, wprowadzane na rynek. Prawo regulowało nadawanie uprawnień budowlanych, ich posiadanie było warunkiem pełnienia samodzielnych funkcji technicznych na budowie.

Dwa rodzaje nadzoru

 Szerszy zakres niż ustawa z 1961 roku miało prawo budowlane, uchwalone 24 października 1974 roku. Poza sprawami wykorzystania terenów zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, projektowaniem, budową, utrzymaniem i rozbiórką obiektów, zajęło się ono ochroną środowiska i planowaniem przestrzennym.

Istotnym elementem była definicja nadzoru budowlanego. Przepisy nadawały mu dwojaką formę: nadzoru urbanistyczno-budowlanego i techniczno-budowlanego. Przedstawiciele pierwszego mieli odtąd stwierdzać zgodność inwestycji z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz planami kształtowania i ochrony środowiska. Organami naczelnymi byli ministrowie: administracji, gospodarki terenowej i ochrony środowiska. Z kolei zadaniem nadzoru techniczno-budowlanego było dbanie o bezpieczeństwo ludzi i nieruchomości - zarówno na etapie projektu, prac budowlanych, jak i użytkowania gotowych obiektów. Naczelną funkcję sprawowali ministrowie: rolnictwa, obrony narodowej, spraw wewnętrznych, handlu zagranicznego i gospodarki morskiej.

Do zadań nadzoru należało:

• dokonywanie kontroli i badań (m.in. badanie stanu faktycznego i prawnego, kontrola dokumentów, kontrola budów);
• wyrażanie zgody, zatwierdzanie;
• udzielanie pozwoleń na wniosek uczestników procesu budowlanego;

• wydawanie zarządzeń, nakazów i zakazów oraz innych aktów prawnych, w tym skłaniających do rozbiórki.

Początek zmian

 I kolejna ustawa. Tym razem, będąca następstwem zmian polityczno-ustrojowych w 1989 roku. Prawo budowlane zostaje uchwalone 7 lipca 1994 roku. Chroni ono interesy uczestników procesu budowlanego, w tym inwestorów, projektantów, inspektorów nadzoru inwestorskiego, kierowników budów. Osoby, wykonujące samodzielne funkcje techniczne, znów muszą mieć uprawnienia budowlane, ponadto spoczywa na nich obowiązek zdania państwowego egzaminu. Jeśli chodzi o nadzór budowlany, to zostaje on podzielony na architektoniczno-budowlany i specjalistyczny.

Jego funkcjonowanie zmienia trójstopniowy podział administracyjny kraju, który zaczyna obowiązywać 1 stycznia 1999 roku. W skład administracji publicznej, działającej w sferze budownictwa, wchodzą teraz organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego. Drugi zajmuje się np. inspekcją i kontrolami budów, również kontrolami obiektów budowlanych. Wydaje zatem wszelkie nakazy i zakazy. Różnice między oboma pionami administracji zacierają się jednak znów w 2003 roku (11 lipca 2003 roku wchodzi w życie długo oczekiwana nowelizacja prawa budowlanego z 1994 roku, która określa, dla jakich obiektów nie jest wymagane pozwolenie na budowę - przyp. red.). Administracja architektoniczno-budowlana działa jak nadzór budowlany, przy czym nie oznacza to redukcji papieru i czasu. W dodatku szybkość, sprawność i skuteczność jednego czy drugiego pozostawia niejednokrotnie wiele do życzenia.