Jak gospodaruje wieś
Przez ostatnie dekady do miast napływała ludność ze wsi. I choć proces ten jest ciągle aktualny, to nie dotyczy on wszystkich obszarów. Równocześnie można zaobserwować tendencję odwrotną, szczególnie widoczną w sąsiedztwie dużych aglomeracji, a także i dalej od nich, w strefach o przewadze funkcji rekreacyjnych i turystycznych. Sprzyja to rozwojowi przedsiębiorczości małej urbanizacji terenów wiejskich.
Problemy związane z zagospodarowaniem obszarów wiejskich, w tym relacje pomiędzy ochroną rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a zabudowywaniem nowych terenów, wywołały zainteresowanie przedstawicieli chińskiej prowincji Kanton podczas spotkania zorganizowanego przez resort budownictwa. Wystąpienie poświęcone zagospodarowaniu obszarów wiejskich przygotował Sławomir Anusz, kierownik Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa.
O czym warto wiedzieć
W Polsce jest około 42 800 wsi. Towarzysząca im zabudowa kolonijna, przysiółki i osady liczy blisko 14 tys. obiektów. Do struktury wiejskiej należy także zaliczyć 579 miasteczek, które stanowią siedziby gmin miejsko-wiejskich. Jednostki te są zorganizowane w 1572 gminy wiejskie i 579 gminy miejsko-wiejskie.
Wszystkie wsie w Polsce można podzielić na cztery grupy wielkościowe:
bardzo małe - liczące do 100 mieszkańców - stanowią 15 proc. ogólnej liczby wsi,
małe - zamieszkałe przez 100-500 mieszkańców - 66 proc.,
średnie - o liczbie mieszkańców od 500-1000 osób - 13 proc. ogólnej liczby wsi,
duże - powyżej 1000 mieszkańców - 6 proc. liczby wsi.
Charakterystyczne jest to, że znaczna cześć rodzin zamieszkałych w gospodarstwach wiejskich tworzy struktury wielopokoleniowe. Co czwarta rodzina składa się z 5 lub więcej osób, podczas gdy w miastach tego typu gospodarstwa stanowią zaledwie 9 proc. ogółu.
Rozdrobnienie i zróżnicowanie
Pod względem powierzchni Polska posiada zbliżony zasób użytków rolnych do Niemiec. Na ogólny potencjał rolnictwa składa się 52 proc. powierzchni kraju, co daje 16,3 mln ha gruntów i wysoki wskaźnik zatrudnienia, dochodzący do 22 osób na 100 ha użytków rolnych, a na południowym wschodzie nawet do 50 osób. Wsie położone w poszczególnych regionach cechuje duże zróżnicowanie zagospodarowania przestrzennego, jak również struktury obszarowej gospodarstw. Na zachodzie i północy Polski częściej spotkamy gospodarstwa większe o powierzchni 20-25 ha, w regionie południowo-zachodnim i centralnym - 12-15 ha, wschodnim natomiast 3-8 ha. Rozdrobnieniu agrarnemu towarzyszy rozproszenie działek w gospodarstwach, a niekorzystny rozłóg wymusza dojazdy do pól przekraczające często 2 km. W tej scenerii, gdy na strukturę agrarną nakładają się nowe tendencje związane z presją wolnego rynku, niestabilnością klimatu, powstaje szereg napięć, takich jak chociażby malejące dochody z jednostki produkcji i powstawanie bezrobocia strukturalnego. Te niedogodności skumulowały się aktualnie, ponieważ w sposób przyspieszony postępuje proces restrukturyzacji, hamowany politycznie w poprzedniej epoce. Przemiany po 1989 roku objęły wieś chłopską, jak i uspołecznioną, którą po 1991 roku poddano szybkiemu procesowi prywatyzacji.
Natura 2000
Obszary wiejskie to jednak nie tylko działalność rolnicza. Warto pamiętać, że pełnią one ważną funkcję ochrony różnorodności biologicznej. To w terenach wiejskich są zlokalizowane parki narodowe, krajobrazowe i rezerwaty przyrody, a także obszar Natura 2000, wyznaczony we współpracy z UE. Łącznie powierzchnie chronione to około 30 proc. terenów wiejskich. Stwarza to kolejne komplikacje związane z produkcją rolniczą i możliwością bardziej intensywnego zagospodarowania terenów wiejskich, np. poprzez funkcje mieszkaniowe czy przemysłowe.
