System kaucyjny w Polsce - doliczą nawet 2 zł do napoju w butelce lub puszce? Ustawa z podpisem prezydenta

Produkty w butelkach szklanych i plastikowych oraz w metalowych puszkach mocno podrożeją. Co prawda opłata kaucyjna będzie do zwrotu, ale wiadomo jak to jest z kaucjami – zwłaszcza, że zwracać pieniądze mają tylko duże sklepy. Jak ma działać system kaucyjny w Polsce?

Spis treści

1. System kaucyjny w Polsce: jak ma działać?
2. Nowy system kaucyjny: jakie opakowania obejmie w Polsce?
3. System kaucyjny w Polsce: kary dla przedsiębiorców

Na koniec sierpnia prezydent podpisał ustawę z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw. Ten akt prawny, który wejdzie w życie po upływie 30. dni od dnia ogłoszenia, a więc zapewne na początku października, reguluje zasady działania całego systemu kaucyjnego, który w pełni zacznie działać od 1 stycznia 2025 roku. Ważne decyzje co do szczegółów, które w większości są w gestii ministra klimatu i środowiska zapadać będą jednak wcześniej.

System kaucyjny w Polsce: jak ma działać?

System kaucyjny to system, w którym przy sprzedaży produktów w opakowaniach na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku (ww. plastikowych butelkach jednorazowego użytku do 3 l, metalowych puszkach do 1 l, szklanych butelkach wielokrotnego użytku do 1,5 l), będących napojami, jest pobierana kaucja (określona kwota pieniężna), która jest zwracana użytkownikowi końcowemu w momencie zwrotu opakowania objętego tym systemem, albo odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego tym systemem.

Jednak mimo uchwalenia ustawy, tak naprawdę nikt jeszcze nie wie, jak taki system będzie działał finalnie. Z wielu powodów.

Nowe prawo dopuszcza, by w praktyce działało kilka systemów (dwa albo i więcej), można więc sobie wyobrazić, że jedna z firm, która w tym celu powstanie i będzie uprawniona do rozliczania kaucji zaproponuje nam zwrot za pośrednictwem butelkomatów, a inna – tradycyjne rozliczanie na zasadzie oddajesz butelkę pracownikowi obsługi, on zwraca ci gotówkę. A może też bezgotówkowo, na zasadzie pusta butelka za pełną butelkę?

Firmy (organizacje), które chcą obsługiwać system kaucyjny mogą zgłosić swoje usługi do połowy 2024 roku i pewnie dopiero wtedy będzie wiadomo, jak taki system czy systemy będą działać od strony technicznej.

To co wiadome już dziś na pewno dotyczy sklepów zobowiązanych do rozliczania się z kaucji z klientami. Bo choć pobierać ją przy sprzedaży produktów w butelkach szklanych, plastikowych i puszkach nawet najmniejsze sklepiki, to zwrot kaucji jako obowiązek dotyczy sklepów o powierzchni co najmniej 200 mkw. To właśnie w nich odzyskamy pieniądze z kaucji, korzystając z jednego lub kilku możliwych systemów zwrotu.

Wiadomo też – bo reguluje to ustawa – że kaucja za jedno opakowanie nie może być wyższa od 2 zł. Ile jednak wyniesie w praktyce, czy będzie inna dla butelek szklanych, plastikowych czy puszek – zdecyduje wkrótce w rozporządzeniu minister klimatu.

• Podwyżka opłat za śmieci dla części gospodarstw domowych

Nowy system kaucyjny: jakie opakowania obejmie w Polsce?

Podobnie, to przepisy ustawowe ustalają jakie opakowania zostaną objęte systemem kaucyjnym.

Nowy system kaucyjny w Polsce obejmuje więc:

• plastikowe butelki do 3 l pojemności,
• butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 l,
• puszki metalowe (aluminiowe i stalowe) o pojemności do 1 l.

W ocenie legislatora objęcie tego rodzaju opakowań systemem kaucyjnym spowoduje nie tylko wzrost osiąganych poziomów zbierania i recyklingu opakowań i odpadów opakowaniowych szklanych i metalowych, ale także wpłynie korzystnie ekonomicznie na wprowadzany system kaucyjny, zwiększy wygodę konsumentów oraz wpłynie pozytywnie na zmniejszenie zaśmiecenia terenów publicznych.

Ale prawdziwym powodem uchwalenia ustawy o systemie kaucyjnym w Polsce jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, tzw. dyrektywy plastikowej (dyrektywy SUP, ang. single-use plastics), w zakresie zwartego w tej dyrektywie obowiązku państwa członkowskiego zapewnienia selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 l (w tym ich zakrętek i wieczek) na poziomie 77% w 2025 roku oraz 90% w 2029 roku.

System kaucyjny w Polsce: kary dla przedsiębiorców

Poza szczegółowym uregulowaniem zasad działania firm, które stworzą i będą przez kolejnych dziesięć lat odpowiedzialne za prowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce, ustawa wprowadza obowiązki dla wszystkich przedsiębiorców, w tym zwłaszcza bezpośrednio handlujących produktami w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym.

Przedsiębiorcy wprowadzający – w tym wprowadzający bezpośrednio –  produkty w opakowaniach na napoje będą zobowiązani umieszczać na opakowaniach oznakowanie wskazujące na objęcie opakowania systemem kaucyjnym oraz określające wysokość kaucji.

Ustawa wprowadza również maksymalną stawkę opłaty produktowej dla opakowań w  przypadku nieosiągnięcia wymaganych poziomów selektywnej zbiórki (25 zł za 1 kg, przy czym zasadnicza maksymalna stawka tej opłaty dla opakowań wynosi 4,50 zł za 1 kg).

Nowe prawo ponadto modyfikuje obowiązki w zakresie selektywnej zbiórki podmiotów dystrybuujących produkty będące napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym – przedsiębiorców prowadzących jednostki handlu detalicznego lub hurtowego (w zależności od kryterium 200 mkw powierzchni sprzedaży).

Zgodnie z przepisami przejściowymi ustawy będzie istniała możliwość wykorzystywania – do momentu zużycia, zwrotu lub wyczerpania zapasów – opakowań (plastikowych butelek do 3 l, metalowych puszek do 1 l, szklanych butelek do 1,5 l), w których produkty będące napojami zostały wprowadzone do obrotu przed dniem przystąpienia do systemu kaucyjnego oraz niepobierania kaucji od tych opakowań, a także możliwość prowadzenia do dnia 31 grudnia 2024 r. utworzonych przed dniem wejścia w życie ustawy systemów pobierania i zwracania kaucji za opakowania na zasadach dotychczasowych (tj. możliwość zbierania opakowań, w których produkty będące napojami zostały wprowadzone do obrotu przed dniem 1 stycznia 2025 r., oraz zwracania kaucji po dniu 1 stycznia 2025 r., nie później jednak niż do dnia 31 grudnia 2025 r.).

Na koniec warto dodać, że nowe prawo wprowadza też kolejne sankcje na firmy i osoby naruszające przepisy lub niewywiązujące się z obowiązków nałożonych na nich w systemie gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi). Wysokość kar pieniężnych dla poszczególnych typów tzw. Deliktów (naruszeń lub zaniechań) wynosi od 500 zł do 1 000 000 zł.

Zbigniew Biskupski