Specustawa drogowa i niekonstytucyjność jej przepisów w aspekcie wywłaszczeń
Specustawa drogowa ma usprawniać budowę dróg publicznych co polega przede wszystkim na uproszczeniu procedur administracyjnych. Specustawa drogowa jest również podstawą wywłaszczania nieruchomości pod budowę dróg i nie przewiduje ona zwrotu takiej nieruchomości, gdy inwestycja nie doszła do skutku. I właśnie to okazało się przepisem niekonstytucyjnym.
Niekonstytucyjność przepisów specustawy drogowej (tj. ustawy z 10 kwietnia 2003 o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, Dz.U. z 2020 poz. 1363), które nie przewidują możliwości zwrotu wywłaszczonej na cele inwestycji drogowej nieruchomości, w sytuacji gdy przejętej nieruchomości ostatecznie nie wykorzystano do budowy dróg, Trybunał Konstytucyjny stwierdził wyrokiem z dnia 30.06.2021, w sprawie pod sygnaturą SK 37/19. Droga do tego wyroku nie była krótka...
Specustawa drogowa wywłaszcza, ale nie zwraca nieruchomości
Wyrok zapadł w sprawie, w której w 2009 r. prezydent Warszawy ustalił przebieg drogi powiatowej, która miała być realizowana w trybie specustawy drogowej, m.in. na nieruchomości skarżących w stołecznych Jelonkach. Jednocześnie, decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji w trybie specustawy drogowej przesądzała podział tej nieruchomości i przejście jej na własność państwa.
Po pięciu latach skarżący wystąpili o zwrot wywłaszczonej na potrzeby powyższej inwestycji nieruchomości. Wskazywali, że znaczna jej część okazała się zbędna dla celu wywłaszczenia, a władze zamierzają ją wykorzystać w inny sposób. Skarżący podnosili, że obecne przepisy bez uzasadnienia w różny sposób traktują byłych właścicieli nieruchomości – w zależności od tego, czy wywłaszczenie nastąpiło na podstawie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami czy też na podstawie specustawy drogowej, która nie odsyła do ogólnych przepisów Ustawy o gospodarce nieruchomościami (Ugn), przewidujących zwrot wywłaszczonej nieruchomości w przypadku, gdy ostatecznie nie została ona wykorzystana na cel, dla którego została wywłaszczona.
W 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że po przejęciu własności w trybie specustawy drogowej niemożliwy jest jej zwrot – nawet jeżeli okazała się zbędna na cele wywłaszczenia. NSA uzasadnił to tym, że specustawa drogowa nie stanowi o nakazie odpowiedniego stosowania przepisów rozdziału 6, działu III Ugn, regulującego zasady zwrotu wywłaszczonych nieruchomości, w tym w szczególności w przypadkach, gdy ostatecznie nie została ona wykorzystana na cel, dla którego została wywłaszczona.
Specustawa drogowa w Trybunale Konstytucyjnym
Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, jeśli konstytucja stanowi o możliwości wywłaszczenia tylko na cel publiczny, to wywłaszczenie, które takiego celu nie może osiągnąć, jest zakazane, a jeśli już nastąpiło, to jego skutki powinny być usunięte. Słuszne odszkodowanie za wywłaszczenie nie kompensuje w pełni uszczerbku wynikającego z wywłaszczenia, co dodatkowo przemawia za słusznością zwrotu wywłaszczonych nieruchomości, niewykorzystanych finalnie na cel wywłaszczenia.
Konstytucja dopuszcza wywłaszczenie wyjątkowo, gdy jest ono uzasadnione interesem publicznym, tj. w związku z realizacją celu publicznego. Przyjęcie, że wywłaszczenie w trybie specustawy drogowej nie wiązało się z obowiązkiem zwrotu w sytuacji gdy cel wywłaszczenia nie zostanie osiągnięty, w sposób ewidentny narusza konstytucję i sprzyja nadużyciom związanym z wywłaszczeniami. Wyrok ten ocenić zatem należy bardzo pozytywnie. Ograniczy on nadużycia przy wywłaszczeniach, a własność prywatna będzie lepiej chroniona.
Monika Wystrychowska-Zawiślak, radca prawny, Senior Associate w Kancelarii Ożóg Tomczykowski, ekspertka w zakresie prawa nieruchomości i budowlanego. Kontakt.
