Inwestycja w siedzibie sztabu...
Projekt pracowni Nizio Design International - zajmującej się głównie projektowaniem obiektów muzealnych - przyciąga wzrok. Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie, miejscowości byłej siedziby sztabu partyzanckiego, łączy szacunek dla wydarzeń historycznych z potrzebami, jakie rodzi świat współczesny.
Trochę historii...
Polska wieś była pacyfikowana gwałtownie i brutalnie. Za pomoc niesioną Armii Krajowej, batalionom chłopskim i innym oddziałom partyzanckim oraz udział w formowaniu podziemnego państwa, polska wieś została dotknięta represjami. Ludność wysiedlano, wywożono na roboty przymusowe, do obozów pracy oraz koncentracyjnych. Szacuje się, iż w wyniku wojny i okupacji zginęło milion trzysta tysięcy mieszkańców wsi. W ciągu kilkunastu godzin przestawały istnieć całe społeczności, nielicznym udawało się ocaleć. W latach 1939-1945 spacyfikowano 817 wsi. Michniów ta tragedia dosięgła 12 lipca 1943 roku. W tradycji powojennej stała się symbolem wszystkich spacyfikowanych miejscowości.
Koncepcja architektoniczna
Projekt powstał w 2008 roku w pracowni Nizio Design International, której przewodniczy Mirosław Nizio. W koncepcji zachowane zostaną elementy istniejące obecnie na terenie Mauzoleum, czyli grób zbiorowy ofiar pacyfikacji wsi Michniów powstały w 1945 roku, Pietę Michniowską autorstwa Wacława Staweckiego oraz Dom Pamięci Narodowej. Program funkcjonalno-użytkowy architektury zostanie połączony z wizją rzeźbiarską. Zadanie nie jest łatwe, ponieważ wiąże się z silnymi emocjami zwiedzających, a także ich różnymi potrzebami estetycznymi. Jednak architekci w swoim projekcie starają się rozwiązać tę skomplikowaną sytuację. Postanowili umożliwić rozwijanie funkcji badawczo-historycznej, a także muzealnej i edukacyjnej Mauzoleum. Aby jednocześnie stworzyć miejsce dla godnego upamiętnienia ofiar represji i sprostać oczekiwaniom mieszkańców, historyków jak również zwiedzającym, architekci zaprojektowali ekspozycję o nowoczesnej formie. Będzie ona wykorzystywać różnorodne środki przekazu, m.in. materiały ikonograficzne, a także wiele sfer symbolicznych.
Za ołtarzem znajdzie się ruchomy ekran, który poza czasem nabożeństw umożliwi inne wykorzystanie przestrzeni Domu. Ławki zostaną ustawione nieregularnie, zaburzając tradycyjny układ rzędowy. Skoncentrowane zostaną wzdłuż szczeliny w podłodze przecinającej budynek.
Ekspozycja wykorzystywać będzie różnego rodzaju multimedia: ekrany, projektory, panele dotykowe. Narzędzia te będą pełnić rolę podrzędną w stosunku do budowanej dramaturgii towarzyszącej zwiedzaniu.
Za salą Domu znajdzie się segment z ekspozycją poświęconą pacyfikacji Michniowa. Zwiedzający zapoznają się z archiwalnymi fotografiami, dokumentami oraz relacjami świadków wydarzeń z lipca 1943 roku. Kolejne fragmenty ekspozycji znajdą się w trzech segmentach zamkniętych oraz pięciu otwartych. Będą realizowały następujące tematy: plany Niemiec i ZSRR w stosunku do ziem polskich, sytuację wsi na Kresach, pacyfikację 817 wsi, jak również zajmą się postawami ludności wobec okupantów i sytuacją wsi w latach 1945-1947. Ekspozycja pokaże też m.in. bohaterów Armii Krajowej wywodzących się z terenów wiejskich.
W obiekcie zaplanowano także pomieszczenie przeznaczone na salę projekcyjną z wyposażeniem umożliwiającym prowadzenie wykładów, prelekcji, konferencji.
Autor: Nizio Design International
Autor: Nizio Design International
Mauzoleum będzie kompleksem jednocześnie prześwietlonym światłem i kryjącym się w mroku. Rozświetlona bryła dopiero w nocy ujawnia rysunek krzyżujących się szczelin, oplatających budynek wszerz. Całe założenie jest widoczne z oddali, rozświetlone poświatą wydobywającą się z budynku, a nawet z ziemi. Długi budynek Mauzoleum odzwierciedla historię pacyfikacji. Podzielony został na segmenty dedykowane poszczególnym rozdziałom historii represji wobec wsi podczas II wojny światowej. Zwiedzanie go to również wędrówka emocjonalna.
Powierzchnia Mauzoleum ma wynosić 16 350 m2, na ekspozycję stałą przeznaczono 1700 m2, natomiast na ekspozycję zmienną zarezerwowano 270 m2. Inwestorem przedsięwzięcia jest Muzeum Wsi Kieleckiej. Inwestycja prawdopodobnie realizowana będzie w latach 2011-2012.
Budynek, jak i przestrzeń wokół, poddano rzeźbiarskiej deformacji. Jego bryła została wielokrotnie podzielona. Główne przerwy biegną w poprzek. Uzupełnione o mniejsze horyzontalne cięcia, układają się w rysunek nieskończenie wielu krzyży. Rozwarstwienie tkanki architektonicznej nasila się w miarę wędrówki przez Mauzoleum. Przerwy kontynuowane są na zewnątrz budynku przechodząc w ścieżki dla zwiedzających oraz wewnątrz, stając się integralną częścią ekspozycji i wyposażenia budynku.
Idea dekonstrukcji budowli kontynuowana jest na zewnątrz. Ukształtowanie terenu zostało podkreślone architekturą. Liczne uskoki zostały wykorzystane do stworzenia odseparowanych miejsc kultu wokół głównego budynku. W bryle czerwonego piaskowca wyryte są nazwiska 203 ofiar pacyfikacji.
W przestrzeni, która służyć może jako dziedziniec, uwagę przykuwa pomnik Piety Michniowskiej - rzeźba syna leżącego na kolanach matki, uniwersalnego symbolu niezawinionej śmierci.
Wejście do budynku głównego symbolizuje swoim obrysem chatę wiejską, która przyciąga bijącym z wnętrza światłem. Cofnięte, monumentalne drzwi prowadzą do pierwszej części budynku – Domu pełniącego również funkcję kaplicy. Tutaj odwiedzający otrzymają pierwsze informacje o pacyfikacji. Przy ołtarzu ustawionym po przeciwnej stronie do wejścia mogą odbywać się okazjonalne uroczystości kościelne.
Po przejściu przez osiem kolejnych modułów Mauzoleum, zwiedzający dochodzą do jego końca. Dramatycznie poszarpana bryła budynku ukazuje widok na Las Pamięci - pole krzyży upamiętniających tragedie poszczególnych polskich miejscowości. Pomiędzy krzyżami swoje miejsce znalazły kamienie pamięci oraz mała architektura, skłaniająca do kontemplacji. Ciągnące się po horyzont krzyże nikną zatapiając się w las. Las, który w planie założenia Mauzoleum stanowi kres wędrówki.
