Windy osobowe w budynkach wielorodzinnych. Ważne normy bezpieczeństwa, dozór techniczny

W Polsce użytkowanych jest obecnie ponad 110 tys. wind osobowych - dźwigów osobowych i osobowo-towarowych, które są okresowo poddawane badaniom technicznym przez odpowiednie jednostki, zgodnie z ustawą z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (DzU 2015 poz. 1125 z późn. zm.) oraz aktami wykonawczymi wydanymi na jej podstawie. Większość wind osobowych znajduje się w budynkach wielorodzinnych, dlatego ważne jest, aby były bezpieczne dla użytkowników.

Zwiększanie bezpieczeństwa wind osobowych

W naszym kraju nie funkcjonuje przepis zobowiązujący do podnoszenia stopnia bezpieczeństwa istniejących wind osobowych. Jednak starsze, długo eksploatowane dźwigi osobowe są modernizowane, a często demontowane i wymieniane na nowe, które spełniają aktualnie obowiązujące standardy bezpieczeństwa. Jest to efekt stałego monitorowania stanu technicznego wind osobowych, głównie poprzez okresowe wykonywanie badań przez jednostki dozoru technicznego. Jeżeli poziom ryzyka przekracza wartości uznane za akceptowalne, to konieczne jest usunięcie nieprawidłowości, a w niektórych przypadkach modernizacja, a nawet wymiana dźwigu na spełniający aktualnie obowiązujące standardy bezpieczeństwa. Modernizacja długo eksploatowanych wind osobowych powinna w większym stopniu chronić przed wypadkami i uszkodzeniami, jak również maksymalnie zbliżyć poziom ich bezpieczeństwa i jakości do urządzeń współcześnie instalowanych.

Zasady zwiększania bezpieczeństwa użytkowanych wind osobowych, uwzględniane przez jednostki dozoru technicznego, firmy konserwujące i użytkowników, zawiera zalecenie Komisji Europejskiej 95/216/WE z dnia 8 czerwca 1995 r. Jest ono stosowane głównie do urządzeń, które nie spełniają zasadniczych wymagań dyrektywy dźwigowej (2014/33/UE). Należy podkreślić, że dokument ten nie jest wiążący dla państw członkowskich UE. Każdy kraj może go wprowadzić w życie według własnego uznania, biorąc pod uwagę sytuację na własnym terytorium. W zaleceniu tym Komisja Europejska, odnosząc się do dźwigów zainstalowanych często wiele lat temu, których obecny stan bezpieczeństwa może budzić wątpliwości, sformułowała dziesięć „zasad zwiększania bezpieczeństwa dźwigów istniejących”:
1. zainstalowanie drzwi kabinowych oraz piętrowskazywacza wewnątrz kabiny;
2. kontrolowanie i, w miarę możliwości, wymiana lin nośnych kabiny windy osobowej;
3. zmodyfikowanie układu sterowania zatrzymaniem, tak aby uzyskać wysoki stopień dokładności przy zatrzymywaniu kabiny i miarowe zwalnianie jej z ruchu;
4. dostosowanie elementów sterowniczych zarówno w kabinie, jak i w szybie, tak aby były zrozumiałe i dostępne dla samodzielnie poruszających się osób niepełnosprawnych;
5. wyposażenie drzwi automatycznych w czujniki wykrywające obecność ludzi i zwierząt;
6. w windach osobowych osiągających prędkość większą niż 0,6 m/s montaż układu chwytaczy pozwalającego na łagodne opóźnienie podczas zatrzymywania;
7. zmodyfikowanie systemów alarmowych w celu stworzenia stałej łączności z szybko reagującą ekipą awaryjną;
8. wyeliminowanie azbestu zastosowanego w układach hamulcowych;
9. zainstalowanie urządzenia zapobiegającego niekontrolowanemu ruchowi kabiny w górę;
10. wyposażenie kabiny windy w oświetlenie awaryjne, które działa w przypadku odcięcia źródła zasilania. Powinno ono być uruchomione na tyle długo, aby służby ratownicze zdążyły zainterweniować w normalnym trybie. Instalacja ta musi również umożliwiać działanie systemu alarmowego, o którym mowa w punkcie 7.

• Zobacz też: Dźwigi osobowe. Czy dźwigi osobowe wymieniać czy modernizować?

Niezależnie od zalecenia 95/216/WE w Polsce coraz częściej wykorzystywana jest norma PN-EN 81-80 (tzw. SNEL – z ang. Safety Norm for Existing Lifts), której zastosowanie do użytkowanych dźwigów pozwala na osiągnięcie poziomu bezpieczeństwa charakteryzującego nowo instalowane
urządzenia. Opisuje ona 74 szczegółowe zagrożenia, jakie powinny być brane pod uwagę podczas modernizacji wind osobowych oraz uwzględnia ww. zalecenie 95/216/WE. Podczas tego typu prac powszechnie stosuje się normy serii PN-EN 81-1/2 ([1], [2]) oraz PN-EN 81-20/50 ([3], [4])
tak dalece, jak to możliwe. Coraz częściej także użytkownicy podejmują decyzję o całkowitej wymianie windy, aby nowo instalowana była zgodna z obecnie obowiązującymi przepisami dyrektywy dźwigowej 2014/33/UE.

Windy osobowe - stan bezpieczeństwa

Według najnowszych standardów bezpieczeństwa windy osobowe powinny być tak konstruowane, aby użytkownicy byli możliwie maksymalnie chronieni przed skutkami niewłaściwej ich eksploatacji. Porównując statystyki wypadkowe dźwigów z innymi grupami urządzeń podlegających dozorowi technicznemu, można stwierdzić, że jest stosunkowo niewiele wypadków i awarii związanych z ich użytkowaniem, co oznacza, że system bezpieczeństwa technicznego w Polsce funkcjonuje właściwie (obecnie ponad 40% eksploatowanych wind spełnia wymagania obowiązujące dla nowo instalowanych urządzeń). Nie mniej jednak największe problemy stwarzają dźwigi zamontowane w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, których kabiny nie mają drzwi kabinowych. Jeśli pasażer przebywa zbyt blisko krawędzi podłogi kabiny od strony drzwi przystankowych (chociaż jest to niezgodne z wytycznymi producenta w instrukcji eksploatacji windy), może to prowadzić do sytuacji niebezpiecznych. Ze statystyk wypadkowych UDT wynika, że do głównych przyczyn awarii i wypadków dźwigów zalicza się niestosowanie się do wymagań instrukcji eksploatacji, niewłaściwe zachowania użytkowników oraz akty wandalizmu.

Bieżąca kontrola stanu technicznego wind osobowych

Należy pamiętać, że stan techniczny wind osobowych powinien być utrzymywany przede wszystkim w oparciu o postanowienia zawarte w instrukcji eksploatacji przez konserwatora o potwierdzonych uprawnieniach, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dn. 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych [5].
Właściciel lub zarządca budynku odpowiadający za stan dźwigów, poza czynnościami powierzonymi kompetentnemu konserwatorowi, powinien regularnie, we własnym zakresie, wykonywać m.in. pełny przejazd windy w górę i w dół w celu oceny jakości jazdy lub ewentualnych uszkodzeń i niesprawności. Podczas weryfikacji poprawnego działania należy sprawdzić:

• drzwi przystankowe i kabinowe oraz ich prowadnice górne i dolne,
• dokładność zatrzymywania kabiny,
• wskaźniki na przystankach i w kabinie,
• przyciski wezwań na przystankach oraz dyspozycji w kabinie,
• funkcjonowanie otwierania drzwi przystankowych oraz kabinowych,
• dwukierunkowe środki łączności w kabinie, zapewniające kontakt ze służbami uwalniania,
• oświetlenie użytkowe kabiny windy,
• działanie urządzenia odwracającego kierunek zamykania drzwi przystankowych  kabinowych,
• oznaczenia, napisy i piktogramy.

Dodatkowe wskazówki dotyczące prawidłowego i bezpiecznego funkcjonowania oraz prowadzenia konserwacji danego urządzenia przez jego właściciela znajdują się w normie PN-EN 13015 [6]. Zarządca lub właściciel obiektu, w którym są eksploatowane windy osobowe, powinien zadbać o opracowanie scenariusza w przypadku sytuacji awaryjnych, w szczególności dotyczących uwalniania pasażerów uwięzionych w kabinach wind.

Zasady bezpiecznego korzystania z wind osobowych

Dźwigi (windy osobowe) należą do grupy urządzeń technicznych udostępnianych szerokiemu ogółowi użytkowników, którzy niestety często nie stosują się do podstawowych zasad bezpieczeństwa. Najważniejszą z nich jest korzystanie z danego dźwigu zgodnie z jego instrukcją, a przede wszystkim nie przeciążanie kabiny, nie mostkowanie zabezpieczeń i nie manipulowanie przy kabinie.
Każdorazowo po otwarciu drzwi przystankowych należy sprawdzić, czy na pewno znajduje się za nimi kabina. Jeżeli jej nie ma, to nie wolno zaglądać do szybu. Wpadnięcie do szybu z powodu braku kabiny za drzwiami przystankowymi należy do najczęstszych wypadków związanych z eksploatacją dźwigów. Jeśli w drzwiach przystankowych jest wybita szyba, to należy tę usterkę jak najszybciej zgłosić do naprawy.
Do windy powinno się wchodzić spokojnie, nie wskakiwać, nie wbiegać i nie przepychać się. Te same zasady obowiązują również podczas jazdy dźwigiem. Po wejściu do kabiny trzeba zamknąć drzwi zewnętrzne i wewnętrzne i dopiero wtedy wybrać piętro, na które chcemy pojechać. Nie wolno próbować otwierać drzwi wewnętrznych w czasie jazdy.
Bardzo ważne jest, aby wszyscy korzystający z danego dźwigu wiedzieli, że w razie zatrzymania się kabiny pomiędzy piętrami nie należy uwalniać się z niej samodzielnie. W takim przypadku trzeba wezwać fachową pomoc, która zrobi to w sposób bezpieczny.

Reklama w windach osobowych a dozór techniczny

Spółdzielnia i wspólnota mieszkaniowa eksploatujące dźwigi czasami chcą zwiększyć budżet przeznaczony na utrzymanie i konserwację tych urządzeń przez wpływy z reklam umieszczanych w kabinach wind.
Decyzję w tej kwestii podejmuje eksploatujący, tj. strona, dla której wydane zostało (przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego) pozwolenie na korzystanie z urządzenia.
Zasadniczym dokumentem związanym z użytkowaniem windy jest instrukcja eksploatacji opracowana przez jego instalatora (wytwórcę).
Jeżeli montaż reklamy w kabinie windy osobowej jest z nią zgodny, wówczas według przepisów Urząd Dozoru Technicznego nie stawia dodatkowych wymagań. Jeśli natomiast instrukcja eksploatacji nie rozstrzyga w sposób jednoznaczny tego typu zmian, to UDT zaleca zgłoszenie się o uzupełnienie instrukcji eksploatacji do wytwórcy dźwigu, a gdy firma już nie istnieje – o opinię do UDT.

Konstrukcja tablicy reklamowej powinna spełniać szereg wymagań technicznych. Nie może mieć ostrych krawędzi, które mogłyby spowodować uraz ciała lub uszkodzenie odzieży pasażerów znajdujących się w kabinie, a jej grubość nie powinna przekraczać 20 mm. Musi być wykonana z materiałów niepalnych, niewydzielających gazów i dymów oraz niepowodujących obrażeń ciała lub zniszczenia odzieży w przypadku uszkodzenia konstrukcji. Tablica nie może mieć zasilania elektrycznego (np. być podświetlana) ani też zasłaniać tabliczki znamionowej windy, urządzeń łączności ze służbami ratowniczymi, instrukcji użytkowania dźwigu, tabliczek informacyjnych, np. dotyczących konserwacji dźwigu, oraz innych treści wymaganych m.in. w pkt. 5.4.2.3.2 normy PN-EN 81-20:2014 lub pkt. 5.2 normy PN-EN 81-1:2002.

Zaleca się ją umieszczać na ścianie przeciwległej do tej, na której zainstalowana jest kaseta dyspozycji. Elementy reklamy nie powinny prowadzić do pomylenia ich z ww. tabliczkami i instrukcjami oraz utrudniać obsługi elementów sterujących. Montaż nie może wiązać się z trwałym uszkodzeniem ścian kabiny. Przeprowadza się go wyłącznie od wnętrza kabiny, musi być pewny i wykluczać możliwość samoistnego odpadnięcia tablicy, a jednocześnie pozwalać na jej demontaż.
Eksploatujący powinien dołączyć do książki rewizji dźwigu pisemną zgodę na zamontowanie tablicy reklamowej w kabinie oraz deklarację pełnej odpowiedzialności za ewentualne uszkodzenia osób lub przedmiotów przez nią spowodowanych. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że eksploatujący ma obowiązek zapewnienia właściwego nadzoru nad użytkowaniem tablic reklamowych w windach osobowych ze szczególnym uwzględnieniem przepisów ochrony przeciwpożarowej.

Windy dla osób niepełnosprawnych

Zgodnie z krajowymi przepisami budowlanymi usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych odbywa się poprzez konstruowanie obiektów budowlanych w taki sposób, aby uwzględniały możliwość korzystania z nich przez osoby niepełnosprawne z ograniczoną zdolnością
poruszania się, w szczególności jeżdżące na wózkach inwalidzkich. Istniejące budynki można natomiast odpowiednio dostosować dzięki urządzeniom dla osób niepełnosprawnych, które składają się z podstawy ładunkowej i mechanizmu podnoszenia, najczęściej o napędzie elektrycznym lub hydraulicznym, oraz mają niecałkowicie obudowaną podstawę ładunkową, przemieszczającą się z niewielką prędkością, nieprzekraczającą 0,15 m/s. Urządzenia te wyposażone są w przyciski sterownicze, wymagające stałego oddziaływania (ich zwolnienie powoduje zatrzymanie podstawy ładunkowej), oraz kurtyny świetlne lub bariery czułe na nacisk,
zabezpieczające przed kolizją urządzenia z elementami schodów lub szybu. Najczęściej stosuje się platformy podnoszące pionowe, instalowane na zewnątrz lub wewnątrz budynków w celu obsługiwania stałych (czasem kilku) poziomów przystankowych. Wymiary i budowa platformy
umożliwiają jazdę niepełnosprawnemu pasażerowi na wózku inwalidzkim lub bez niego, razem z asystentem czy opiekunem.

Stosuje się także tzw. windy schodowe, montowane przy schodach, wewnątrz bądź na zewnątrz budynków, które można złożyć na czas postoju. Poruszają się one w płaszczyźnie nachylonej i są przeznaczone do transportu osób niepełnosprawnych (w tym poruszających się na wózkach inwalidzkich) między dwoma lub więcej poziomami. W zależności od potrzeb wykorzystuje się różne modele konstrukcyjne tych urządzeń, np. platformy pochyłe do przemieszczania wzdłuż schodów osób w pozycji stojącej lub siedzącej – na wózku inwalidzkim. Dostępne są również podnośniki krzesełkowe, czyli urządzenia o konstrukcji składanego fotela, pozwalające na przemieszczanie się osób w pozycji siedzącej. Wybierając właściwy rodzaj urządzenia dla osób niepełnosprawnych, należy wziąć pod uwagę:

• czynniki związane z urządzeniem:

– stopień niepełnosprawności użytkowników, w tym pozycję, w jakiej mają być przemieszczani (na siedząco, stojąco czy na wózku inwalidzkim),
– dobór udźwigu nominalnego urządzenia do przewidywanego zastosowania,
– odpowiednie wyposażenie urządzenia (w tym zakres operacji przy obsłudze wykonywanych ręcznie bądź automatycznie),
– dobór liczby i rodzaju przycisków sterowniczych dostosowanych do użytkowników z uwzględnieniem stopnia ich niepełnosprawności,
– zabezpieczenie przed nieautoryzowanym użyciem;

• czynniki związane z lokalizacją i miejscem montażu urządzenia:

– upewnienie się, że jego instalacja nie zakłóci funkcjonowania wewnątrz i wokół budynku,
– sprawdzenie, czy konstrukcja wsporcza przeniesie obciążenia wynikające z pracy urządzenia,
– zapewnienie wokół urządzenia odpowiedniej przestrzeni, umożliwiającej manewrowanie wózkiem inwalidzkim,
– zabezpieczenie dźwigu przed skutkami działania czynników zewnętrznych, takich jak opady atmosferyczne czy wysoka bądź niska temperatura otoczenia,
– częstotliwość wykorzystywania urządzenia,
– zapewnienie właściwego zasilania elektrycznego,
– gwarancja odpowiedniego natężenia oświetlenia na przystankach.

Windy - bezpieczeństwo osób z niepełnosprawnościami

Urządzenia dla osób z niepełnosprawnościami (nawet te wykonane na własny użytek) podlegają Dyrektywie Maszynowej 2006/42/WE. Ich producenci zobowiązani są do zagwarantowania zgodności urządzeń z zasadniczymi wymaganiami w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa zawartymi w tej dyrektywie oraz opatrzenia urządzeń znakiem CE.
W celu zapewnienia tej zgodności producenci urządzeń dla osób niepełnosprawnych, na etapie konstruowania maszyny, często korzystają z norm zharmonizowanych, dających domniemanie zgodności z dyrektywą: PN-EN 81-40 [7] i PN-EN 81-41 [8].

Windy dla osób niepełnosprawnych są urządzeniami technicznymi, służącymi do przemieszczania osób w ograniczonym zasięgu i w rozumieniu ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (DzU 2015 poz. 1125 z późn. zm.) podlegają dozorowi technicznemu. Oznacza to, że przed ich włączeniem do eksploatacji powinny być zgłoszone do badań technicznych, wykonywanych przez Urząd Dozoru Technicznego, w celu otrzymania decyzji zezwalających na ich użytkowanie. W fazie eksploatacji urządzenia użytkownik (właściciel, zarządca) powinien przestrzegać zapisów instrukcji korzystania z urządzenia i zapewnić jego konserwację przez osoby posiadające specjalne uprawnienia.

Więcej tematów związanych z zarządzaniem obiektami mieszkalnymi

Literatura
1. PN-EN 81-1 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Część 1: Dźwigi elektryczne”.
2. PN-EN 81-2 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Część 2: Dźwigi hydrauliczne”.
3. PN-EN 81-20 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Dźwigi przeznaczone do transportu osób i towarów – Część 20: Dźwigi osobowe i dźwigi towarowo-osobowe”.
4. PN-EN 81-50 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Badania i próby – Część 50: Zasady projektowania, obliczania, badania i próby elementów dźwigowych”.
5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 18 lipca 2001 r. w sprawie] trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych (DzU nr 79, poz. 849 z późn. zm.).
6. PN-EN 13015 „Konserwacja dźwigów i schodów ruchomych. Zasady opracowywania instrukcji konserwacji”.
7. PN-EN 81-40 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Dźwigi specjalne do transportu osób i towarów – Część 40: Dźwigi schodowe oraz podesty ruchome pochyłe dla osób z ograniczoną zdolnością poruszania się”.
8. PN-EN 81-41 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Dźwigi specjalne do transportu osób i towarów – Część 41: Platformy podnoszące pionowe dla osób z ograniczoną zdolnością poruszania się”.