Projekt wnętrza a prawo autorskie: czy do opublikowania zdjęć wnętrza potrzebujemy zgody autora projektu?
W katalogach sklepów meblowych i w czasopismach wnętrzarskich publikowane są zdjęcia wnętrz, które mają stanowić inspirację dla osób chcących urządzić swoje mieszkanie czy biuro albo zachęcić takie osoby do zakupu określonych elementów wystroju wnętrza. Popularne jest również umieszczanie tego typu zdjęć w mediach społecznościowych – w celach komercyjnych lub by podzielić się efektami przeprowadzonych w mieszkaniu prac. Warto wobec tego zastanowić się, czy do opublikowania zdjęć wnętrza potrzebujemy zgody autora projektu tego wnętrza.
Spis treści
- Na czym polega ochrona prawna utworu?
- Autorskie prawa osobiste
- Autorskie prawa majątkowe
- Dozwolony użytek chronionych utworów
- Zdjęcia obiektów architektury z prawo autorskie
Na czym polega ochrona prawna utworu?
Po ustaleniu, że projekt wnętrza stanowi utwór w rozumieniu PrAut, należy zastanowić się, jakie wiążą się z tym konsekwencje. Twórcy przysługują autorskie prawa osobiste (art. 16 PrAut) oraz autorskie prawa majątkowe (art. 17 PrAut). Pierwsza grupa praw chroni więź twórcy z utworem, druga – możliwość: i) decydowania przez twórcę o tym, w jaki sposób oraz przez kogo utwór będzie wykorzystywany oraz ii) otrzymywania wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Prawa te przysługują wyłącznie twórcy i nikt nie może ich twórcy pozbawić (z zastrzeżeniem tego, że twórca może dobrowolnie zbyć autorskie prawa majątkowe). Wyżej wskazane prawa przysługują twórcy od chwili stworzenia utworu bez konieczności podejmowania jakichkolwiek dodatkowych czynności (np. rejestrowania utworu). Oznacza to, że każda osoba ma obowiązek respektowania praw twórcy utworu.
Autorskie prawa osobiste
Twórca ma wyłączne prawo do autorstwa utworu – to znaczy, nikt inny nie może przypisywać sobie stworzenia utworu (będzie to wtedy tzw. plagiat). Ponadto tylko twórca utworu decyduje o tym:
- w jaki sposób oznaczy utwór, tj. czy podpisze się swoim imieniem i nazwiskiem, pseudonimem czy udostępni utwór anonimowo;
- kiedy i w jaki sposób utwór zostanie udostępniony publiczności.
Bez zgody twórcy nie można wprowadzać zmian do utworu (chodzi o tzw. nienaruszalność treści i formy utworu). Twórca może sprzeciwić się również przedstawianiu utworu w sposób, który obniżyłby wartość artystyczną czy renomę utworu (np. przez zestawienie utworu z wulgarnymi treściami). Jakakolwiek ingerencja w wyżej wskazane uprawnienia twórcy stanowi naruszenie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Wracając do przykładu projektu wnętrza, powyższe oznacza, że to do projektanta należy decyzja, czy podpisze się pod projektem swoim imieniem i nazwiskiem czy pseudonimem albo w ogóle nie oznaczy swojego autorstwa (co nie dotyczy sytuacji, kiedy przepisy prawa – na przykład przepisy Prawa budowlanego w odniesieniu do projektu architektoniczno-budowlanego – zobowiązują twórcę do złożenia podpisu pod projektem), a także kiedy projekt może zostać opublikowany (zrealizowany np. jako aranżacja wnętrza albo opublikowany jako dokument techniczny w magazynie branżowym). Można wyobrazić sobie sytuację, że projektant startuje w konkursie branżowym i nie chce, aby ten projekt ujrzał światło dzienne aż do chwili opublikowania wyników konkursu – tak, aby inni uczestnicy nie zainspirowali się jego utworem. Projektant ma do tego prawo, ponieważ takie uprawnienie wchodzi w zakres przysługujących mu autorskich praw osobistych.
Autorskie prawa majątkowe
Tak jak wspomniano powyżej, to twórca utworu decyduje o tym, w jaki sposób można korzystać z jego utworu (np. autor fotografii decyduje o tym, czy może ona być wykorzystana na plakatach reklamujących sieć handlową albo jako okładka książki). Sposoby korzystania z utworu określane są mianem pól eksploatacji. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje przykładowe pola eksploatacji (art. 50). W kontekście tematu tego artykułu istotne jest pole eksploatacji wskazane w art. 50 pkt 1 PrAut, tj. w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową.
Twórca utworu ma wyłączne prawo decydowania o wytwarzaniu utworu określoną techniką. Niezależnie od tego, czy utwór powstał pierwotnie w formie analogowej (np. projekt budowlany został stworzony w formie papierowej) czy cyfrowej (np. projekt budowlany został stworzony w programie komputerowym), to twórca decyduje o tym, w jakiej formie utwór będzie funkcjonował w obrocie – czy będzie to jedna technika (np. projekt architektoniczny w formie analogowej, nieprzeznaczony do realizacji) czy kilka (np. projekt architektoniczny w formie analogowej, cyfrowej oraz wybudowany przedmiot projektu architektonicznego w określonej przez twórcę liczbie egzemplarzy).
Oznacza to, że zrobienie fotografii projektu wnętrza, który jest utworem, stanowi sposób korzystania z tego utworu tak samo, jak korzystaniem z utworu jest produkowanie tworzenie kolejnych egzemplarzy rzeźby, skanowanie książki papierowej albo nadrukowanie reprodukcji grafiki na ubraniu – a więc wymaga zgody twórcy (z wyjątkami wyjaśnionymi poniżej).
Ponadto twórcy utworu przysługuje prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu na każdym polu eksploatacji, tj. projektant może żądać wynagrodzenia zarówno za wydanie zgody na reprodukowanie papierowego projektu, jak i za wybudowanie budynku na podstawie projektu.Co istotne, twórca może przenieść autorskie prawa majątkowe – to znaczy postanowić, że to inna osoba będzie decydowała o tym, w jaki sposób utwór funkcjonuje w obrocie oraz będzie pobierała z tego tytułu wynagrodzenie.
Dozwolony użytek chronionych utworów
Czy już samo wykonanie zdjęcia projektu wnętrza będzie stanowiło naruszenie prawa? Nie, ponieważ decydujące znaczenie będzie miało to, w jaki sposób to zdjęcie zostanie wykorzystane. Jeśli zdjęcie zostało wykorzystane dla własnego użytku osobistego (np. zdjęcie zostanie przesłane koleżance, która szuka inspiracji do wykończenia właśnie zakupionego mieszkania albo zostanie wydrukowane i powieszone na ścianie korkowej), to nie dojdzie do naruszenia (art. 23 ust. 1 PrAut). Natomiast jeśli zdjęcie zostanie wykorzystane przez innego projektanta, by reklamować własne usługi albo jako plakat promujący nadchodzące targi mieszkań, to takie działania będą niezgodne z przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Tylko twórca projektu – albo podmiot, na który twórca przeniósł autorskie prawa majątkowe do projektu – może decydować o tym, w jaki sposób jego utwór będzie wykorzystywany i czerpać korzyści z tego utworu. Jeśli zatem zdjęcia wnętrza mają reklamować produkty lub usługi, konieczne jest uzyskanie zgody autora projektu – czyli twórcy utworu podlegającego ochronie na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Podobnie, jeśli zdjęcie zostało zrobione po to, by na jego podstawie realizować kolejne wnętrza. W przeciwnym razie twórca utworu zostałby pozbawiony korzyści ze stworzonego przez siebie projektu, co jest nie do pogodzenia z ideą ochrony praw autorskich.
Zobacz galerię: Dom w Markach pod Warszawą. Jak wygląda projekt Klangor Studio?
Autor: Klangor Studio / materiały prasowe
Zdjęcia obiektów architektury z prawo autorskie
Na koniec można zastanowić się, co w takim razie ze zdjęciami Pałacu Kultury i Nauki albo budynku Panoramy Racławickiej? Wydawałoby się, że fotografowanie wnętrza jest analogiczne do fotografowania obiektów architektury, a przecież umieszczanie znanych budynków np. na pocztówkach nikogo nie dziwi i nie stanowi podstawy roszczeń projektantów. Ustawodawca zdecydował jednak potraktować te sytuacje odmiennie. Zgodnie z art. 33 PrAut wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku. To znaczy, wolno robić i rozpowszechniać zdjęcia budynków, obiektów małej architektury czy murali, o ile na stałe znajdują się w przestrzeni publicznej. Nie będzie to dotyczyło np. czasowej wystawy obrazów, która zostanie zorganizowana w centrum miasta, ponieważ utwory nie będą wystawione na stałe. Nie można jednak fotografować obiektów architektury w celu ich skopiowania, tj. nie można ich fotografować po to, by na podstawie zdjęć wybudować takie same budynki.
Podsumowując, należy pamiętać o tym, że projekt wnętrza może podlegać ochronie na gruncie przepisów o prawie autorskim, a w związku z tym wykorzystywanie takiego projektu – w tym posługiwanie się zdjęciami takiego projektu – powinno być poprzedzone uzyskaniem zgody od jego twórcy.
