Normalizacja a przepisy budowlane. Rozporządzenia CPR dla wyrobów budowlanych

W marcu 2011 roku, czyli ponad 3 lata temu, decyzją Parlamentu Europejskiego przyjęto Rozporządzenie 305 o wyrobach budowlanych (Construction Production Regulation, tzw. CPR) ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu i udostępniania na rynku wyrobów budowlanych: objętych europejskimi normami zharmonizowanymi hEN oraz takich, dla których wydano europejską ocenę EOT (wprowadzoną w miejsce europejskiej aprobaty technicznej ETA).

Rozporządzenie CPR zastępuje Dyrektywę Rady 89/106/EWG o wyrobach budowlanych (ang. Construction Products Directive, tzw. CPD) i w momencie wejścia w życie (1 lipca 2013 roku) stało się prawem bezpośrednio obowiązującym w całej Unii Europejskiej, co oznacza, że nie musi być wprowadzane do przepisów krajowych, jak to było w przypadku Dyrektywy CPD, a jedynie państwa członkowskie są zobowiązane do wyeliminowania zapisów z nim sprzecznych i uchwalić uzupełniające przepisy wykonawcze.

Rozporządzenie CPR jest:

• obligatoryjne dla wyrobów objętych zharmonizowanymi europejskimi normami hEN – producent obowiązkowo opracowuje deklarację właściwości użytkowych w oparciu o normę zharmonizowaną i nadaje wyrobom obowiązkowe oznakowanie CE;
• fakultatywne – dla pozostałych wyrobów rozporządzenie pozostawia swobodę działania państwom członkowskim; producent opracowuje deklarację właściwości użytkowych w oparciu o europejską ocenę techniczną EOT (dokumenty te będą stopniowo zastępować europejskie aprobaty techniczne ETA, obowiązujące do końca terminu swojej ważności) i nadaje produktom znak CE, co umożliwia ich wprowadzenie do obrotu na terenie UE, lub producent opracowuje deklarację właściwości użytkowych w oparciu o krajową ocenę techniczną (KOT) i umieszcza na wyrobach znak budowlany B, co pozwala na ich wprowadzenie do obrotu na terenie Polski.

Rozporządzenie CPR nie zezwala na korzystanie z krajowej ścieżki wprowadzania do obrotu produktów objętych zharmonizowanymi europejskimi normami hEN, co było dozwolone (a według niektórych opinii nawet nadużywane) w starym systemie wg Dyrektywy CPD. Firma zamiast deklaracji zgodności ze specyfikacją techniczną (europejską normą zharmonizowaną hEN lub europejską aprobatą techniczną ETA) w nowym systemie będzie wydawała deklarację właściwości użytkowych, informującą o cechach użytkowych wyrobu i przewidywanym zastosowaniu, za które producent ponosi pełną odpowiedzialność. Nowością, z której zapewne chętnie skorzystają firmy eksportujące swoje materiały, jest też zapis, że „[...] wyrób budowlany, nieobjęty zakresem przedmiotowym zharmonizowanych przepisów technicznych, może być udostępniony na rynku krajowym, jeżeli został legalnie wprowadzony do obrotu w innym państwie członkowskim UE, a jego własności użytkowe umożliwiają spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane”. Ważne jest także zagwarantowanie, by produktom towarzyszyły wiarygodne dane dotyczące właściwości użytkowych, ponieważ „[...] wraz z wyrobem budowlanym udostępnionym na rynku krajowym powinny być przekazane informacje o jego właściwościach użytkowych oznaczonych zgodnie z przepisami państwa, w którym wyrób został wprowadzony do obrotu”.

W ustawie o produktach budowlanych, zgodnie z wymaganiem Rozporządzenia CPR, znalazł się zapis o konieczności powołania punktu kontaktowego. Pod tą nazwą kryje się instytucja, z której firmy krajowe i zagraniczne będą mogły otrzymywać wiarygodne i dokładne informacje na temat prawa obowiązującego w państwie członkowskim, w którym zamierzają wprowadzić do obrotu lub udostępnić na rynku swoje wyroby. W Polsce instytucją, która pełni rolę punktu kontaktowego, jest Główny Urząd Nadzoru Budowlanego GUNB.

Wspomniane urzędy, na mocy Rozporządzenia CPR, mają udzielać przejrzystych i łatwych do zrozumienia informacji o przepisach obowiązujących na terytorium danego państwa, dotyczących:

• przepisów technicznych związanych z montażem lub instalacją określonego typu wyrobu,
• przepisów wykonawczych mających zastosowanie przy wbudowywaniu, montażu lub instalacji określonego typu wyrobu.

Dzięki temu firmy mogą się bezpłatnie zapoznać np. z kwestiami związanymi z poziomem własności użytkowych, zgodnym z polskim prawem.

Normalizacja dotycząca wyrobów budowlanych

Ze względu na zasięg stosowania wyróżnia się następujące rodzaje norm:

• norma zakładowa, obowiązująca w danym zakładzie pracy, przedsiębiorstwie lub grupie powiązanych ze sobą przedsiębiorstw na mocy decyzji osoby zarządzającej lub właściciela;
• norma branżowa, opracowywana przez branżowe ośrodki normalizacyjne i adresowana do podmiotów danej branży, czyli działu gospodarki krajowej (w Polsce dawniej popularne normy branżowe BN są obecnie stopniowo zastępowane normami PN);
• norma krajowa (w tym norma krajowa własna, np. PN, i norma krajowa implementowana, np. PN-EN) – ustanawiana przez krajową jednostkę normalizacyjną danego państwa z myślą o powszechnym dostępie i stosowaniu na całym jego terytorium; w Polsce rolę krajowej jednostki normalizacyjnej pełni Polski Komitet Normalizacyjny PKN, który zatwierdza polskie normy PN;
• norma regionalna, np. norma europejska EN ustanawiana przez regionalne jednostki normalizacyjne (w Unii Europejskiej przez Europejski Komitet Normalizacyjny CEN – Comité Européen de Normalisation); w zakres norm europejskich wchodzą również normy zharmonizowane hEN, znajdujące się na liście opublikowanej w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (Official Journal of the European Union) – do 1 lipca 2013 roku na liście tej umieszczone były 432 dokumenty; w Polsce wykazy norm zharmonizowanych są publikowane w oficjalnym publikatorze aktów prawnych – w „Monitorze Polskim”,
• norma międzynarodowa ustanawiana przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną ISO (International Organization for Standardization).

Przykładowe normy zharmonizowane dotyczące określonych wyrobów budowlanych:

• PN-EN 13830:2005 „Ściany osłonowe. Norma wyrobu”,
• PN-EN 14351-1+A1:2010 „Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”.

Do 31 grudnia 1993 roku stosowanie polskich norm PN było obowiązkowe, a one same pełniły rolę przepisów. Ich nieprzestrzeganie było naruszeniem prawa.

Od 1 stycznia 1994 roku stosowanie PN jest dobrowolne, przy czym do 31 grudnia 2002 roku istniała możliwość nakładania przez właściwych ministrów i w pewnych przypadkach obowiązku respektowania zapisów PN.

Od 1 stycznia 2003 roku stosowanie PN jest już całkowicie dobrowolne, z wyjątkiem działań wykonywanych ze środków publicznych, podlegających ustawie Prawo zamówień publicznych, która nakłada obowiązek ich uwzględnienia, oraz innych ustaw i rozporządzeń ministrów.