Gwarancja zapłaty za roboty budowlane. Czy gwarancja bankowa będzie remedium na zatory płatnicze?

Gwarancja zapłaty za roboty budowlane ma przeciwdziałać negatywnym zjawiskom związanym z przedłużającymi się terminami wypłaty należności firmom budowlanym przez niektórych inwestorów. Aby tak się stało - i interesy wykonawcy były należycie chronione - wszelkie ustalenia odnośnie gwarancji zapłaty powinny być zapisane w umowie o roboty budowlane.

Zatory płatnicze są dużym problemem, z którym muszą borykać się usługowe firmy budowlane, w sytuacjach kiedy inwestorzy nie płacą należnego im wynagrodzenia. W większości bowiem sytuacji wykonawcy przysługuje zapłata już za zrealizowanie poszczególnych etapów inwestycji. Prawidłowo sporządzona umowa o roboty budowlane powinna umożliwiać takiej firmie budowlanej wstrzymanie się z robotami do czasu uregulowania bieżących płatności. Co w konsekwencji może to prowadzić do rozwiązania umowy przez odstąpienie od niej. W przypadku braku stosownych zapisów w umowie firma wykonawcza musi dalej „kredytować” inwestora, zrealizować umowę i wystąpić do sądu o zapłatę należnego wynagrodzenia z tytułu realizacji całego dzieła.

Przedstawione scenariusze nie rozwiązują jednak typowego problemu: braku środków pieniężnych po stronie inwestora. Wiele osób z pewnością przekonało się już na własnej skórze, że dysponowanie zasądzającym wyrokiem sądowym, to dopiero początek długiej batalii zmierzającej do skutecznego odzyskania należności.

Czym jest gwarancja zapłaty za roboty budowlane?

Jednym ze sposobów przeciwdziałania takiej sytuacji jest ustanowienie na żądanie wykonawcy zabezpieczenia wynagrodzenia w postaci gwarancji zapłaty za roboty budowlane. Od 16 kwietnia 2010 r. gwarancja zapłaty za roboty budowlane znalazła się w Kodeksie cywilnym pośród przepisów regulujących umowę o roboty budowlane (art. 649(1) – art. 649(5) K.c.). Gwarancji zapłaty udziela inwestor na rzecz wykonawcy w celu zabezpieczenia terminowych wypłat umówionego wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane.

Ustawa przewiduje następujące typy gwarancji:

• gwarancja bankowa,
• gwarancja ubezpieczeniowa,
• akredytywa bankowa,
• poręczenie banku.

Trzy pierwsze - gwarancja bankowa bądź ubezpieczeniowa i akredytywa bankowa - nie wykazują większych różnic pomiędzy sobą. Są to jednostronne zobowiązania banku (lub zakładu ubezpieczeń) do świadczenia pieniężnego na rzecz beneficjenta gwarancji zapłaty (wykonawczej firmy budowlanej), po spełnieniu określonych przez strony warunków o charakterze formalnym. Warunki te mogą być dowolne i powinny być potwierdzone stosownymi dokumentami.
Pewne różnice wykazuje jedynie poręczenie bankowe, które ma charakter zabezpieczenia akcesoryjnego. Bank albo towarzystwo ubezpieczeń, może więc powołać się na zarzuty wynikające z umowy o roboty budowlane.

Bezsprzecznie zatem, najpewniejszą formą zabezpieczenia interesów inwestora będzie poręcznie banku. Z kolei dla firmy wykonawczej korzystniejsze będzie ustanowienie pozostałych trzech form zabezpieczenia wypłaty wynagrodzenia za swoje usługi. Dlatego też wykonawcy zwykle dążą do wyznaczenia gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej czy też akredytywy bankowej.

Polskie prawo nie przewiduje ograniczeń, co do treści gwarancji zapłaty za roboty budowlane. Tak więc, jeśli firma budowlana zastrzeże sobie w umowie prawo do wypłaty gwarancji na pierwsze żądanie, może wyegzekwować wypłatę wynagrodzenia mimo nienależytego wykonania robot. Z tego punktu widzenia bezpieczniejsze dla inwestora jest poręczenie banku. Zgodnie z procedurami, jeśli zamawiający spóźnia się z wypłatą świadczeń, wykonawca zawiadamia o tym bank, który udzielił poręczenia. Bank ustala przyczyny opóźnienia i jeżeli leżą one po stronie wykonawcy, suma gwarancyjna nie zostanie wypłacona (pomimo zapisu o wypłacie gwarancji na pierwsze żądanie).

Umowa o roboty budowlane z gwarancją zapłaty

Ustanowienie gwarancji może wynikać z zapisów umowy o roboty budowlane. Strony powinny wtedy dokładnie określić rodzaj zabezpieczenia przez wskazanie jego typu (gwarancja, akredytywa lub poręczenie) oraz treść określająca warunki wypłaty sumy gwarancyjnej oraz niezbędne dokumenty, a także procedury odwoławcze. W przeciwnym wypadku, gdy brak jest stosownych zapisów umownych, wykonawca może żądać udzielenia mu gwarancji jedynie, co do określonej wysokość a nie treści. Inwestor sam wybiera wtedy treść i rodzaj zabezpieczenia, które jest dla niego najbardziej korzystne.

Ustanowienia gwarancji wykonawca może żądać także bez stosownych zapisów w umowie. Wystarczające są w tym zakresie zapisy Kodeksu cywilnego. Odmowa ustanowienia gwarancji na takie żądanie wykonawcy będzie stanowić podstawę do odstąpienia od umowy. Jest to uważane za przeszkodę w wykonaniu robót z przyczyn dotyczących inwestora. W tym przypadku wykonawcy przysługuje całe należne wynagrodzenie umowne, pomniejszone o to, co wykonawca zaoszczędził. Innymi słowy, wykonawcy przysługuje cały oszacowany przez niego zysk.

Ustawa wprowadza dość długi, bo aż 45-dniowy termin ustanowienia gwarancji zapłaty na żądanie wykonawcy. Wszelkie czynności firmy budowlanej zmierzające do zakończenia stosunku prawnego lub wstrzymania prac, przed upływem tego terminu, nie podlegają więc z ochronie prawnej. W interesie wykonawcy leży zatem aby w miarę szybko wezwać inwestora do ustanowienia gwarancji.

Zgodnie z zapisami Kodeksu cywilnego obie strony umowy są zobowiązane do poniesienia kosztów ustanowienia gwarancji w równych częściach. Nic nie stoi też na przeszkodzie, aby to zmienić. Warunek – zmiany muszą zostać uregulowane w umowie. Z konstrukcji pozostałych przepisów wynika jednak, że to inwestor będzie musiał „wyłożyć” w całości środki niezbędne do ustanowienia gwarancji. Część obciążającą wykonawcę można następnie potrącić z należnego mu wynagrodzenia.

Należy też zaznaczyć, że nieważne są zapisy umowy wyłączające lub ograniczające uprawnienia wykonawcy do żądania ustanowienia gwarancji. Żądanie ustanowienia gwarancji nie może też stanowić skutecznej podstawy do odstąpienia od umowy.

Podstawa prawna:

- Kodeks cywilny
- ustawa z 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (DzU nr 40, poz. 222)
- ustawa z 9 lipca 2003 r. o gwarancji zapłaty za roboty budowlane (DzU nr 180, poz. 1758 z późn. zm.)

O autorze

Radca prawny Bartosz Kozłowski, Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, obecnie wspólnik w kancelarii prawnej Wielkopolska Grupa Prawnicza. Specjalizuje się w umowach handlowych oraz prawnych zawiłościach budowlanego procesu inwestycyjnego.

Wielkopolska Grupa Prawnicza Kozłowski, Maźwa, Sendrowski i Wspólnicy sp.k. jest kancelarią radców prawnych. Kancelaria zajmuje się profesjonalną i kompleksową obsługą przedsiębiorców, ze szczególnych uwzględnieniem prawa budowlanego, procesu inwestycyjnego, prawa zamówień publicznych a także windykacji należności. Obsługa prawna prowadzona jest zarówno na rzecz przedsiębiorców polskich, jak i zagranicznych. Kontakt z kancelarią: [email protected]