Murowanie bez wykwitów. Jak bez błędów murować z cegieł klinkierowych?

Cegły klinkierowe od dawna cieszą się uznaniem i są stosowane do murowania m.in. warstw elewacyjnych, ogrodzeń czy kominów. By były trwałe i estetyczne, trzeba je poprawnie wykonać przy użyciu odpowiednio dobranych materiałów – zapraw i fug. W przeciwnym razie mogą pojawić się nieestetyczne wykwity, nierzadko trudne do usunięcia.

Spis treści

1. Przyczyny wykwitów
2. Przykłady błędów wykonawczych i projektowych
3. Murowanie - technologia prac
4. Dobór materiału - zaprawa
5. Usuwanie wykwitów

Obecne trendy kształtowania elewacji prześcigają się w różnorodnych formach, kolorach i fakturach. Niezmiennie jednak wśród możliwych rodzajów wykończenia budynku wyróżnia się ściana elewacyjna wymurowana z cegły klinkierowej – jako jedno z najbardziej trwałych, a przy okazji estetycznych i nawiązujących do klasycznej elegancji. Powinna ona być odpowiednio zaprojektowana pod kątem konstrukcyjnym, co opisują m.in. normy Eurokod 6 (PN-EN 1996-1-1 „Eurokod 6. Projektowanie konstrukcji murowych. Część 1-1: Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych” oraz PN-EN 1996-2 „Eurokod 6. Projektowanie konstrukcji murowych. Część 2: Wymagania projektowe, dobór materiałów i wykonanie murów”), a także poprawnie wykonana. Niestety dosyć powszechnym skutkiem popełnianych błędów jest występowanie białych przebarwień na powierzchni elementów klinkierowych.

Oprócz nieestetycznego wyglądu wykwity w wyniku krystalizacji soli mogą prowadzić do uszkodzeń mechanicznych spoiny i cegieł, a także świadczyć o istotnych wadach funkcjonowania elementu budynku lub budowli. W przypadku niewielkich konstrukcji, takich jak ogrodzenia, ewentualne konsekwencje błędnego doboru komponentów nie muszą być katastrofalne i są prostsze do zniwelowania.

Przyczyny wykwitów

Wykwity i przebarwienia najczęściej powstają w wyniku obecności rozpuszczalnych soli oraz ich nośnika w postaci wody. Niezbędna jest również droga, którą mogą się one przemieszczać, oraz siła napędowa w postaci różnicy temperatur lub wilgotności. Migracja substancji zwykle odbywa się w obszarze zaprawy do murowania, która ma wyższą porowatość niż powierzchniowo pokryta szkliwem cegła klinkierowa. W strukturze takiej zaprawy występuje sieć kanalików – kapilar, którymi do strefy przypowierzchniowej muru transportowany jest roztwór, gdzie następuje odparowanie wody i krystalizacja.

Same objawy w postaci nalotów mogą mieć różną przyczynę i naturę chemiczną. Powszechnie występują wykwity węglanowe. Dwutlenek węgla zawarty w roztworach wodnych lub powietrzu reaguje z wodorotlenkiem wapnia Ca(OH)₂ – produktem hydratacji cementu – tworząc trudno rozpuszczalny węglan wapnia CaCO₃. Ze względu na małą rozpuszczalność w wodzie niełatwo go usunąć, dlatego szczególnie istotny jest dobór zaprawy do wykonania tego typu prac, np. w zaprawach murarskich do murów nieosłoniętych należy stosować cementy o obniżonej zawartości alkaliów.

Odrębną grupą są wykwity związane z migracją soli rozpuszczalnych, takich jak chlorki, siarczany i azotany, pochodzących z gruntu lub opadów atmosferycznych. Są one produktami powszechnie używanych środków m.in. do odladzania powierzchni jezdni i chodników lub stosowanych jako nawozy do uprawy roślin. Możliwe jest również dostarczenie związków powodujących wykwity w samych komponentach wykorzystywanych do wznoszenia muru. Winne mogą być gliny stosowane do produkcji cegieł, zanieczyszczony piasek w zaprawie murarskiej, użyty cement lub niespełniająca wymagań woda zarobowa do zaprawy.

Poza wadami wizualnymi użycie nieodpowiedniej wody może doprowadzić do akceleracji wiązania zaprawy lub nawet je uniemożliwić. W szczególności woda taka nie powinna zawierać cukrów, fosforanów, azotanów, ołowiu ani cynku. W przypadku wody ze źródeł podziemnych nie jest wykluczone jej stosowanie, jednak wymagane są dodatkowe badania (PN-EN 1008 „Woda zarobowa do betonu. Specyfikacja pobierania próbek, badanie i ocena przydatności wody zarobowej do betonu, w tym wody odzyskanej z procesów produkcji betonu”).

W końcu możliwe jest wtórne zanieczyszczenie muru przez użycie źle bądź w niewłaściwy sposób dobranych środków czyszczących.Kryterium, które ułatwia stwierdzenie przyczyny problemu oraz określenie sposobu dalszego postępowania, może być czas powstania wady. W przypadku wykwitów na nowych elementach często powstają one w wyniku intensywnego parowania wilgoci technologicznej i nadmiernego krystalizowania na powierzchni. Pojawiają się praktycznie od razu po wbudowaniu materiału, ale zazwyczaj są dosyć łatwe do usunięcia mechanicznego lub zostają wymyte w trakcie opadów deszczu.

Kiedy na istniejącym od lat murze pojawiają się trudne do usunięcia wykwity, można podejrzewać awarię, np. przerwanie ciągłości hydroizolacji lub uszkodzenie obróbki dachowej. Następuje wówczas intensywna migracja wody i zawartych w niej soli, a następnie ich krystalizacja w strefie przypowierzchniowej. Taka sytuacja występuje znacznie rzadziej, jednak problem prawdopodobnie będzie się pogłębiał. Ponadto długotrwały przyrost kryształów może doprowadzić do uszkodzenia muru. Warto zauważyć, że w niektórych przypadkach białe naloty pojawiają się cyklicznie, jedynie w określonej porze roku, a następnie w wyniku zmiany warunków otoczenia zanikają samoczynnie, by przypomnieć o sobie za jakiś czas.

Przeczytaj również:

• Efekt cegły na elewacji? Jakie materiały elewacyjne imitują mur ceglany?
• Fasady budynków wielorodzinnych. Jaki materiał wybrać na elewację?

Przykłady błędów wykonawczych i projektowych

Jak już wspomniano, czynników powodujących problemy z wykwitami można się doszukiwać w surowcach, w szczególności w cegłach i zaprawie, ale nie mniejsze znaczenie mają warunki prowadzenia prac, technologia wykonania oraz sam dobór rozwiązań konstrukcyjnych. Jako przykład można podać sytuację (fot. 2, 3, 4), gdzie w strefie przyziemia budynku strefę cokołową wyniesiono przed lico ściany, jednocześnie konstruując z cegieł poziomą półkę. Stanowi ona barierę dla wody spływającej po ścianie oraz miejsce tworzenia się zastoin. W wyniku trwale utrzymującego się zawilgocenia ściany w tym miejscu, oprócz nieestetycznych zacieków na cokole poniżej półki, doszło również do przedwczesnej degradacji spoiny w murze.

Niestety migracja wody zazwyczaj następuje wskutek niedochowania podstawowych zasad sztuki budowlanej. Często wznoszone ogrodzenia z cegły klinkierowej wydają się nieskomplikowaną konstrukcją, jednak brak wykonania odpowiedniej hydroizolacji poziomej skutkuje permanentnym zawilgoceniem muru w wyniku podciągania wody kapilarnej z gruntu. Może się to okazać szczególnie zgubne w skutkach w przypadku zanieczyszczenia gruntu np. dużą ilością chlorków używanych zimą do odladzania ulic i chodników bądź stosowania w bezpośrednim sąsiedztwie nawozów dla roślin.

Innym przykładem są trudniejsze do wykonania, choć powszechnie występujące kominy dymowe i spalinowe. W odróżnieniu od przewodów wentylacyjnych tą drogą, oprócz powietrza, usuwane są również produkty spalania odpowiednio paliw stałych lub ciekłych/gazowych. Konstrukcje te muszą być odporne na działanie szkodliwych związków, które wraz ze skondensowaną wilgocią wnikają w mur komina. Szczególnie niebezpieczne jest tworzenie się roztworów kwasów, mogących rozpuszczać związane składniki zaprawy cementowej i być przyczyną wykwitów (fot. 5). Intensywna kondensacja oraz brak odpowiednich zabezpieczeń wodochronnych kominów może również skutkować przenikaniem wilgoci do wnętrza pomieszczeń.

Kominy jako elementy technicznego wyposażenia budynku podlegają regulacjom prawnym, opisanymi m.in. w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690, ze zm.). Stawiane im wymagania sprawiają, że właściwe dla takiej konstrukcji są jedynie cegły pełne. Nie należy natomiast stosować elementów drążonych.Czasem nawet poprawnie wykonane prace murarskie bądź renowacyjne przy elewacji klinkierowej mogą zostać łatwo zniszczone w przypadku nieodpowiednio zaplanowanych prac dodatkowych lub wykończeniowych.

Jako przykład może posłużyć renowacja istniejącej kamienicy, w której odtworzono zniszczoną elewację klinkierową, zaś po pewnym czasie zaczęto rekonstruować całkowicie zdegradowane wspornikowe płyty balkonowe. Dobór technologii prac „na mokro” przyczynił się do powstania zacieków na elewacji, spowodowanych nieszczelnościami szalunku. Przed wykończeniem, w trakcie sezonowania, płyta nie ma jeszcze odpowiednich uszczelnień i obróbek, co może doprowadzić do wtórnego zanieczyszczenia elewacji (fot. 6).

Analogiczna sytuacja występuje w przypadku niedokładnego zamontowania obróbek blacharskich. Często pozornie poprawnie zamocowane parapety lub zadaszenia attyk wskutek oddziaływania czynników atmosferycznych (np. mrozu) potrafią się zdeformować, tworząc kontrspadki i wręcz zalewając okolice okna oraz przyległej ściany.

Innym przykładem są ściany trójwarstwowe, w których zatkanie otworów wentylacyjnych może doprowadzić do zaburzenia cyrkulacji powietrza i szczelina pozostawiona przy warstwie izolacji nie będzie spełniała swojej funkcji, tzn. nie będzie regulowała i redukowała wilgoci wewnątrz przegrody. Powstający kondensat może następnie wnikać w strukturę muru, a podwyższona wilgotność będzie objawiać się wykwitami na powierzchni zewnętrznej.

Murowanie - technologia prac

Duży wpływ na końcowe parametry uzyskanej spoiny mają warunki prowadzenia prac. Murowanie powinno być wykonywane przy temperaturze od 5 do 25°C, chyba że producent zaprawy jednoznacznie wskaże inny zakres. Należy uwzględnić zarówno warunki atmosferyczne, w których prowadzone są roboty, jak i te, w których będzie przebiegać proces wiązania i wysychania zaprawy. Do czasu pełnego związania nowo wykonane elementy trzeba osłaniać przed działaniem opadów, zbyt szybkim wysychaniem lub przemrożeniem.

Suchą mieszankę należy wsypać do czystego naczynia z odmierzoną ilością wody. Nierzadko problemy są wynikiem zaburzenia stosunku wody do cementu (W/C). Dodatek ponadnormatywnej ilości wody zarobowej skutkuje przede wszystkim obniżeniem wytrzymałości zaprawy, ale również jej wyższą nasiąkliwością, gorszą przyczepnością, niewłaściwym czasem wiązania i w końcu niższą odpornością na powstawanie wykwitów.

Fundament pod konstrukcję murową musi mieć wymaganą nośność. To na nim należy ułożyć izolację poziomą, na wysokości kilkunastu centymetrów nad poziomem przyległego gruntu. W przypadku murowania ogrodzeń szerokość ławy może być mniejsza niż muru, co umożliwi wytworzenie kapinosów dodatkowo chroniących przed zamakaniem fundamentu. Sama izolacja pozioma stanowi barierę przed kapilarnym podciąganiem wody gruntowej oraz zawartych w niej rozpuszczalnych związków chemicznych. Może być wykonana z rolowego lub bezszwowego materiału bitumicznego lub cementowo-polimerowych zapraw uszczelniających.

Mury, jako konstrukcje, przenoszą naprężenia ściskające. Ze względów wytrzymałościowych rolą spoiny jest zapewnienie przekazywania obciążeń i oddziaływań pomiędzy elementami murowanymi, aby nie dopuścić do pęknięcia wskutek koncentracji naprężeń. W przypadku ścian narażonych na oddziaływanie warunków atmosferycznych kluczowe jest ukształtowanie spoiny tak, aby zminimalizować gromadzenie się w niej wody. Aby skutecznie zabezpieczyć mur przed deszczem, należy dokładnie zaspoinować warstwę zewnętrzną, najlepiej w sposób zabezpieczający zbieranie się wody, śniegu i lodu na odsłoniętych płaszczyznach poziomych. Woda spływająca po elewacji powinna zostać szybko i swobodnie odprowadzona w kierunku zewnętrznym.

Z ww. względów najbardziej narażone na zamakanie są spoiny pionowe.Samo murowanie zaleca się przeprowadzić na pełną spoinę o grubości od 6 do 15 mm. W praktyce powszechnie występującą grubością jest ok. 10 mm. Sama technologia wykonania fugi (widocznej części spoiny) może przebiegać w jednym lub w dwóch etapach.

Najkorzystniejsze z punktu widzenia trwałości i wytrzymałości jest jednoczesne murowanie i fugowanie na pełne spoiny. Wymaga ono od wykonawcy zwrócenia uwagi zarówno na poprawne wymurowanie z dochowaniem tolerancji geometrycznych, jak i odpowiednie oraz estetyczne uformowanie spoiny. Polega to na naniesieniu zaprawy na całe boczne powierzchnie cegieł, co jest bardziej czasochłonne i trudniejsze, gdyż nieumiejętnie wyciśnięty z pomiędzy cegieł nadmiar zaprawy może trwale zabrudzić lico. Po wstępnym stężeniu zaprawy w murze kształtuje się spoinę do odpowiedniego profilu za pomocą kielni do fugowania.

Łatwiejsze, ale mniej korzystne z punktu widzenia wytrzymałości, jest wykonanie fugi w drugim etapie – po wymurowaniu. Po dociśnięciu cegły zaprawa do murowania powinna dochodzić do lica muru na ok. 2 cm. Pustą przestrzeń można wypełnić zaprawą po wstępnym związaniu zaprawy w murze. Dla uzyskania odpowiedniej głębokości i wysokości spoiny można też zastosować odpowiednie listwy dystansowe, stanowiące „szalunek” dla nanoszonej zaprawy murarskiej. Sposób wykonania spoiny wpływa zarówno na zapewnienie możliwie jak największej odporności na zamakanie, jak i na nośność, bezpieczeństwo pożarowe, izolacyjność termiczną, akustyczną i inne parametry.

Odprowadzenie wody zapewniają fugi (rys. 7, przykłady 1–8), np. zlicowana z cegłą, ukośna, w której dolna krawędź jest zlicowana z cegłą a górna lekko cofnięta, oraz wklęsła, w której górny i dolny brzeg są zlicowane z cegłą, a środek jest cofnięty (przez wyoblenie lub sfazowanie). Nieprawidłowe są te rozwiązania, w których możliwe jest nadmierne zamakanie spoiny i cegły (rys. 7, przykłady 9–12) (J. Sokalski, „Roboty murowe”, w: „Nowy poradnik majstra budowlanego”, red. J. Panas, Arkady, Warszawa 2007).

Należy też wspomnieć o murowaniu słupków ogrodzenia, których rdzeń jest wypełniany zaprawą lub betonem. Bezkrytyczny dobór materiału wypełnienia zazwyczaj skutkuje pojawianiem się wykwitów na ich powierzchni. Równie istotne jest wykonanie zwieńczenia ogrodzenia przez zastosowanie czap, obróbek lub nadanie spadku zapewniającego bieżący odpływ wód opadowych. Jak zawsze w przypadku rozwiązania wody przelewającej się przez krawędź należy wykonstruować kapinos umożliwiający „odrywanie się” strużyn wody.

Dobór materiału - zaprawa

Współczesne mury licowe budowane są z wykorzystaniem cegły klinkierowej o niskiej nasiąkliwości (do 6%) i zapraw murarskich opartych na bazie co najmniej jednego spoiwa nieorganicznego, kruszyw, wody, a najczęściej również dodatków i/lub domieszek modyfikujących ich właściwości. Od strony wykonawczej pożądane jest, aby zaprawa służąca do wznoszenia murów licowych była odpowiednio „lekka” i „sucha”, a jednocześnie plastyczna. Taki materiał umożliwia stosunkowo wygodną pracę, ogranicza zabrudzenia cegieł podczas aplikacji i nie powoduje zacieków. W zaprawach tradycyjnych tę cechę zapewniało wapno, które z punktu widzenia historii można nazwać jednym z pierwszych plastyfikatorów.

Oprócz parametrów roboczych modyfikowało również parametry fizyczne stwardniałej zaprawy cementowej. Z takim dodatkiem spoina była mniej sztywna, co zmniejszało ryzyko ewentualnego pęknięcia muru. Mimo swoich zalet i powszechności wapno jest również przyczyną występowania wykwitów na powierzchni murów, zwłaszcza tuż po wzniesieniu obiektu.

Z normowego (PN-EN 998-2:2016-12 „Wymagania dotyczące zaprawy do murów. Część 2: Zaprawa murarska”) punktu widzenia wśród właściwości świeżej zaprawy wyróżnia się cechy, takie jak:

• czas zachowania właściwości roboczych,
• zawartość chlorków,
• zawartość powietrza.

Wśród właściwości stwardniałej zaprawy wyróżnia się:

• wytrzymałość na ściskanie,
• wytrzymałość spoiny,
• absorpcję wody,
• przepuszczalność pary wodnej,
• gęstość (stwardniałej zaprawy w stanie suchym),
• współczynnik przewodzenia ciepła,
• trwałość (odporność na zamrażanie-odmrażanie).

Większość cech związana jest z poprawnym zachowaniem mechanicznym muru. Dla ograniczenia wykwitów istotną rolę odgrywa odpowiednia zawartość chlorków w zaprawie – powinna być zgodna z przytoczoną normą i zadeklarowana przez producenta zaprawy. Aspekty nieuregulowane przez normę odnoszącą się bezpośrednio do wymagań dla zaprawy do murów (PN-EN 998-2:2016-12 „Wymagania dotyczące zaprawy do murów. Część 2: Zaprawa murarska”), a jednocześnie mające bezpośredni wpływ na możliwość kreowania wykwitów, to m.in. rodzaj i jakość stosowanego kruszywa, niski udział wody zarobowej i związane z tym kształtowanie plastyczności zaprawy przy użyciu odpowiednich domieszek. W przypadku zapraw barwionych istotny jest również odpowiedni dobór pigmentów.

Usuwanie wykwitów

W przypadku pojawienia się wykwitów czasem warto trochę poczekać, ponieważ często problem jest związany z występowaniem pozostałości, które nie uległy odpowiedniemu związaniu. W prawidłowo wykonanym murze po ich wypłukaniu dalsza eksploatacja będzie przebiegała bez problemu. Bywa również tak, że wykwity pojawiają się okresowo, jedynie po długotrwałych i intensywnych opadach, jednak również to ma charakter przejściowy. Jeżeli wykwity wystąpiły pod dłuższym okresie bezawaryjnej eksploatacji, można przypuszczać, że doszło do jakiegoś uszkodzenia, którego skutkiem jest właśnie migracja wody, a co za tym idzie – wypłukiwanie cząsteczek i wynoszenie ich na powierzchnię. Samo usuwanie objawów, czyli wykwitów, może nie przynieść spodziewanego efektu i konieczne będzie zlikwidowanie przyczyny nieprawidłowości, np. źródła nieszczelności.

W momencie wystąpienia wykwitów zawsze warto spróbować usunąć takie zabrudzenie przynajmniej częściowo „na sucho”, np. za pomocą szczotki. Zmywanie na mokro powoduje wprowadzenie do układu dodatkowych ilości wody, która ostatecznie i tak będzie musiała odparować, wyprowadzając na powierzchnię nowe zabrudzenia. Czynności te najlepiej wykonywać podczas sprzyjających warunków atmosferycznych, przy ciepłej i suchej pogodzie.

W przypadku wyjątkowo opornych zabrudzeń lub tych nierozpuszczalnych w wodzie możliwe jest zastosowanie środków chemicznych na bazie kwasów. Jednak ze względu na inwazyjny charakter tego typu preparatów każdorazowo zaleca się sprawdzić skuteczność działania oraz występowanie ewentualnych działań niepożądanych w mniej wyeksponowanym miejscu. Preparat należy stosować zgodnie z instrukcją producenta z zachowaniem środków ostrożności.