Spis treści
Zabezpieczanie drewna olejami, woskami i lakierami
Oleje do drewna
Oleje do drewna, powstające na bazie olejów roślinnych (lnianego, słonecznikowego, sojowego), impregnują strukturę materiału i wzmacniają ją od wewnątrz. Utwardzają się wewnątrz porów, lecz nie tworzą szczelnej warstwy powierzchniowej. Dzięki takiemu zabezpieczeniu drewno zachowuje przepuszczalność pary wodnej – tzn. może przyjmować i oddawać wilgoć, co minimalizuje naprężenia wywołane pęcznieniem i kurczeniem. Niektóre preparaty zawierają dodatek żywic naturalnych, które zwiększają twardość materiału i odporność mechaniczną.
Woski do drewna
Woski naturalne (pszczeli, Carnauba) i syntetyczne twardnieją na powierzchni drewna, tworząc elastyczną warstwę ochronną. W przeciwieństwie do olejów, nie wnikają głęboko w strukturę materiału, lecz pozostają na powierzchni. Wosk pszczeli charakteryzuje się naturalną plastycznością i niskim punktem topnienia (62-65°C), co ułatwia polerowanie i nadaje powierzchni satynowy połysk. Woski stosuje się głównie do wykończenia mebli stylowych i antyków, gdzie istotne jest zachowanie tradycyjnego charakteru. Woskowane powierzchnie można łatwo odświeżyć za pomocą miękkiej tkaniny, co wspiera utrzymanie skutecznego zabezpieczenia drewna.
Polecany artykuł:
Olejowoski
Olejowoski (twarde woski olejne) stanowią obecnie dominującą metodę wykończenia podłóg drewnianych. Łączą zalety obu tych substancji – olej wnika w głąb struktury drewna i wzmacnia je od wewnątrz, wosk tworzy na powierzchni elastyczną warstwę odporną na uszkodzenia mechaniczne. Warstwa woskowa jest częściowo przepuszczalna dla pary wodnej. W porównaniu do czystych olejów, olejowoski zapewniają lepszą odporność na ścieranie. Zachowują przy tym możliwość renowacji miejscowej i naturalny wygląd drewna, co czyni je efektywnym systemem zabezpieczenia drewna. Skład przeciętnego olejowosku to zwykle ok. 60-80% substancji olejowych i 20-40% woskowych.
Lakiery do drewna
Lakiery do drewna, dostępne w wersjach rozpuszczalnikowych i wodnych, tworzą szczelną powłokę na powierzchni. Taka powłoka całkowicie zamyka pory drewna, co z jednej strony zapewnia wysoką odporność na wodę i zabrudzenia, z drugiej jednak może ograniczać naturalną pracę drewna. Lakiery rozpuszczalnikowe tworzą sztywniejsze powłoki, które przy dużych zmianach wilgotności i wymiarów drewna mogą ulegać pękaniu. Lakiery wodne charakteryzują się większą elastycznością wykończenia i lepiej tolerują ruchy podłoża, choć również całkowicie zamykają pory drewna.
Dobór wykończenia drewna według zastosowania
Podłogi wewnętrzne – dobór według intensywności ruchu
W mieszkaniach o standardowym natężeniu ruchu obecnie preferowanym rozwiązaniem są olejowoski. Łączą one naturalny efekt z wystarczającą odpornością mechaniczną oraz umożliwiają prostą renowację miejscową. Dla określenia odporności powłok stosuje się różne normy testowe, w tym test ścieralności Tabera (PN-EN ISO 7784-2) oraz test odporności na przesuwanie mebli (PN-EN 15185). Wybór wykończenia powinien uwzględniać intensywność użytkowania oraz oczekiwaną częstotliwość konserwacji.
Przestrzenie o intensywnym ruchu, jak korytarze biurowe, sklepy, restauracje, wymagają powłok o najwyższej trwałości. W takich warunkach stosuje się lakiery poliuretanowe i uretanowo-alkidowe zapewniające maksymalną odporność na ścieranie oraz długie okresy między konserwacjami.
Przeczytaj również: Jak prawidłowo zabezpieczyć drewno na zewnątrz? Poznaj lakiery, impregnaty, farby i nie tylko
Blaty robocze i powierzchnie narażone na wilgoć
Blaty kuchenne, intensywnie eksploatowane w kontakcie z wilgocią i substancjami chemicznymi, najlepiej zabezpiecza się lakierami poliuretanowymi zapewniającymi wysoką odporność na wodę i zabrudzenia. Należy jednak pamiętać, że lakiery mogą być wrażliwe na bezpośredni kontakt z gorącymi naczyniami, dlatego zaleca się stosowanie podkładek.
Alternatywnie można zastosować oleje lub olejowoski, które umożliwiają łatwą renowację miejscową. Te jednak wymagają częstszej konserwacji (co 3-6 miesięcy) i są bardziej podatne na powstawanie plam. Rozlane ciecze należy natychmiast usuwać, ponieważ wnikają w strukturę drewna olejowanego.
Elementy zewnętrzne i ogrodowe
Tarasy zabezpiecza się olejami, które wnikają w strukturę drewna i nie tworzą powłoki podatnej na ścieranie i łuszczenie. Lakiery na tarasach szybko ulegają zniszczeniu. Preparaty do zabezpieczania drewna muszą zawierać filtry UV i biocydy hamujące rozwój grzybów i glonów. Drewno gatunków rodzimych (sosna, świerk) wymaga gruntowania impregnatem biobójczym. Olejowanie wykonuje się zwykle raz w sezonie, a przy bardzo intensywnej ekspozycji na czynniki atmosferyczne może być konieczne powtórzenie zabiegu.
Meble ogrodowe zabezpiecza się głównie olejami. Elementy pionowe, jak np. pergole, ogrodzenia – lakierobejcami, lazurami lub farbami.
Stolarka okienna i drzwiowa
Stolarka okienna i drzwiowa wymagają powłok odpornych na cykle zmian temperatury, wilgotności oraz promieniowania UV. Stosuje się tu lakiery, lakierobejce lub farby w zależności od oczekiwanego efektu estetycznego.
Lakiery transparentne wymagają konserwacji co 2-4 lata, lazury co 4-7 lat, a farby kryjące co 5-8 lat. Częstotliwość konserwacji zależy od ekspozycji na czynniki atmosferyczne. Elementy narażone bezpośrednio na deszcz i nasłonecznienie wymagają częstszej odnowy.
Przygotowanie drewna pod oleje, woski i lakiery
Przed wykończeniem drewna za pomocą produktów zabezpieczających, materiał należy odpowiednio przygotować. Przede wszystkim drewno musi osiągnąć odpowiednią wilgotność: 8-12% dla elementów wewnętrznych (podłogi, meble), do 20% dla zastosowań zewnętrznych. Pomiar wykonuje się wilgotnościomierzem wtykowym w kilku punktach powierzchni.
W przypadku renowacji, stare powłoki lakierowane należy usunąć przed olejowaniem. To ważne, ponieważ lakier zamyka pory i uniemożliwia wnikanie oleju. Usuwanie przeprowadza się metodą mechaniczną (szlifowanie, cyklinowanie) lub chemiczną (zmywacze do lakierów).
Szlifowanie przeprowadza się etapami, zawsze wzdłuż przebiegu włókien (szlifowanie w poprzek pozostawia widoczne rysy). Należy przy tym dobrać papier ścierny o odpowiedniej ziarnistości:
- papier 80-100 – do usuwania nierówności;
- papier 120-140 – do wygładzenia powierzchni;
- papier 180–240 – do finalnego przygotowanie przed aplikacją wykończenia.
Drewno egzotyczne bogate w naturalne oleje (np. teak, merbau) wymaga podkładu odcinającego, który neutralizuje substancje oleiste mogące hamować wysychanie powłok. Gatunki z dużą zawartością tanin (dąb, kasztan) mogą reagować z kwasami w lakierach poliuretanowych i powodować przebarwienia – wymagają gruntowania.
Przeczytaj również: Impregnaty do drewna - Testy impregnatów i farb do drewna - zapoznaj się z analizą wyników
Wykańczanie drewna za pomocą preparatów zabezpieczających przeprowadza się w warunkach: 15-25°C, wilgotności powietrza ok. 40-65%. Niższa temperatura spowalnia wysychanie, wyższa może prowadzić do powstawania pęcherzy w powłoce.
Aplikacja olejów, wosków i lakierów – techniki nakładania
Oleje nanosi się pędzlem, padem lub ściereczką, pozostawiając ok. 15-30 minut. Nadmiar trzeba usunąć przez polerowanie. To istotne, gdyż nieusunięty olej tworzy kleistą warstwę gromadzącą zabrudzenia. Zwykle wystarczą 1-2 warstwy, w zależności od chłonności gatunku.
Woski nakłada się cienkimi warstwami za pomocą miękkiej szmatki, tamponu lub padu, wcierając w powierzchnię drewna ruchami okrężnymi. Po wyschnięciu (zazwyczaj ok. 30-60 minut) należy wypolerować powierzchnię do uzyskania satynowego połysku. Woskowanie powtarza się 2-3 razy.
Olejowoski wymagają intensywniejszego polerowania niż czyste oleje. Pierwszą warstwę nakłada się obficie, umożliwiając wniknięcie oleju w głąb struktury. Po ok. 15-30 minutach, po częściowym wniknięciu produktu w strukturę drewna, wykonuje się intensywne polerowanie maszyną jednokrążkową z padem lub ręcznie. Druga warstwa (opcjonalna) jest cieńsza i służy wyrównaniu chłonności. Między warstwami szlifuje się delikatnie. Tradycyjnie stosowano do tego celu wełnę stalową (0000), jednak na gatunkach bogatych w taniny (dąb, kasztan) może ona powodować ciemne przebarwienia. Bezpieczniejszą alternatywą są pady syntetyczne lub bardzo drobny papier ścierny (320-400), które usuwają podniesione włókna bez ryzyka przebarwień.
Lakiery nakłada się w 2-4 warstwach. Pierwsza warstwa, często rozcieńczona, pełni funkcję gruntu. Lakiery wodne wymagają szlifowania międzywarstwowego papierem 240-320, ponieważ woda podnosi włókna drewna. Należy unikać nakładania zbyt grubych warstw, które schną nierównomiernie, powodując zmarszczki i pęcherze.
Polecany artykuł:
Odporność wykończeń drewna w warunkach użytkowania
Trwałość powłoki zabezpieczającej drewno zależy od odporności preparatu na czynniki mechaniczne, wodę i substancje chemiczne.
Odporność lakierów poliuretanowych:
- najwyższa odporność na ścieranie i zadrapania mechaniczne;
- szczelna bariera przed wodą – wytrzymują kontakt przez kilka godzin;
- odporność na alkohol, ocet, detergenty i oleje roślinne.
Odporność wosków:
- stosunkowo niska wytrzymałość mechaniczna – łatwo ulegają ścieraniu i wymagają częstej konserwacji;
- hydrofobizują powierzchnię, ale nie stanowią trwałej bariery przed wodą;
- stosowane głównie do mebli stylowych i eksponatów o niskiej intensywności użytkowania.
Odporność olejów naturalnych:
- najniższa odporność mechaniczna – wymagają częstej konserwacji;
- hydrofobizują drewno, ale nie stanowią pełnej bariery wodnej;
- podatne na odbarwienia od alkoholu i kwasów.
Przeczytaj również: Jak zabezpieczyć podłogę drewnianą na lata? Olej, lakier, a może szczotkowanie?
Oleje modyfikowane (utwardzane) charakteryzują się znacznie wyższą odpornością na czynniki mechaniczne i chemiczne w porównaniu do czystych olejów naturalnych.
Odporność olejowosków:
- średnia odporność na ścieranie – zalecana konserwacja co 12-24 miesiące w intensywnie użytkowanych pomieszczeniach;
- odporność na wodę zależy od konkretnego produktu – nowoczesne systemy olejowo-woskowe mogą wytrzymać krótkotrwały kontakt z wodą (do kilku godzin), jednak zaleca się usuwanie rozlanej wody możliwie szybko, aby uniknąć przebarwień;
- odporność na alkohol i silne kwasy jest ograniczona, choć niektóre preparaty zawierają dodatki zwiększające odporność chemiczną.
Bezpieczeństwo i ekologia zabezpieczeń drewna
Lakiery rozpuszczalnikowe emitują znaczne ilości lotnych związków organicznych (LZO) podczas aplikacji i wysychania, co stanowi obciążenie dla środowiska i jakości powietrza w pomieszczeniach. Alternatywą są lakiery wodne o znacznie niższej emisji.
Oleje naturalne również emitują lotne związki organiczne, głównie terpeny, które pomimo naturalnego pochodzenia są klasyfikowane jako LZO i mogą powodować intensywny zapach w pomieszczeniach przez okres wysychania.
Produkty stosowane na zabawkach i meblach dziecięcych muszą spełniać wymagania bezpieczeństwa dotyczące zawartości i migracji substancji szkodliwych, określone w przepisach UE oraz normach bezpieczeństwa zabawek.
Warto wiedzieć, że wybór wykończenia wpływa na mikroklimat pomieszczenia. Drewno olejowane zachowuje otwarte pory umożliwiające naturalną regulację wilgotności, podczas gdy powierzchnie lakierowane tę funkcję blokują.
Konserwacja i renowacja powierzchni drewnianych
Podłogi olejowane wymagają konserwacji 1-2 razy w roku w pomieszczeniach mieszkalnych i co 6-12 miesięcy w przestrzeniach komercyjnych. Konserwacja polega na nałożeniu cienkiej warstwy oleju pielęgnacyjnego i wypolerowaniu nadmiaru.
Powierzchnie olejowo-woskowe odświeża się co 12-24 miesiące w zależności od intensywności użytkowania. Powierzchnie lakierowane w warunkach domowych mogą funkcjonować bez regularnej konserwacji przy zachowaniu podstawowej czystości. Opcjonalnie można stosować środki polimerowe odnawiające powłokę 1-2 razy w roku.
Powierzchnie olejowane umożliwiają naprawę miejscową – uszkodzony fragment szlifuje się i ponownie nakłada olej. Natomiast lakierowane powierzchnie można odnowić przez zeszlifowanie powłoki i nałożenie nowego lakieru. Głębsze uszkodzenia wymagają pełnego cyklinowania.
