Maszyny budowlane

Przemysł maszyn budowlanych przeżywał największy rozkwit w latach 70. i 80. Załamanie nastąpiło na początku lat 90. Na całym świecie zanotowano wówczas znaczny spadek popytu na wszelkiego rodzaju dźwigi, koparki, spychacze i bardziej specjalistyczne urządzenia. 

Zamówienia zmniejszyły się prawie o połowę. W latach 1990-1993 nawet najwięksi i uznani na światowym rynku sprzętu budowlanego producenci utrzymywali się głównie z dostaw na potrzeby swoich krajów, niewielkich dostaw w skali kontynentu oraz równie małych kontraktów transkontynentalnych. Z "dołka" polski przemysł maszyn budowlanych zaczął wychodzić w 1994 r. Dane statystyczne wskazują, że od tego momentu produkcja zaczęła wzrastać o ponad 30% rocznie. Na razie nie wiadomo, czy jest to tylko chwilowa poprawa koniunktury, czy może symptom stałej tendencji wzrostowej.

Jakość
Polski przemysł maszyn budowlanych przeszedł transformację strukturalną. Większość firm przekształciła się z przedsiębiorstw państwowych w spółki akcyjne, niektóre weszły w skład NFI, inne utworzyły holdingi. Kilkudziesięciu producentów uzyskało dla swych wyrobów certyfikaty norm serii ISO 9000 (PN-EN-29000). Spełnienie norm europejskich jest o tyle ważne, że na całym świecie w ostatnich latach nastąpiło zbliżenie parametrów techniczno-eksploatacyjnych maszyn budowlanych. Teraz użytkownicy zwracają szczególną uwagę na bezpieczeństwo i jakość, a także ekologiczne warunki eksploatacji oraz konieczność spełnienia wymagań ergonomicznej pracy (tzw. czynniki ludzkie - human factors).
Dwa pierwsze wymogi są regulowane przez odpowiednie normy europejskie EN i ISO. Ekologiczność napędu maszyn od stycznia 1996 roku reguluje surowa dyrektywa Euro II. Bardziej skomplikowane są regulacje dotyczące human factors (HF), do których zaliczane są m.in. hałas, drgania oraz ergonomia maszyny. Wytłumione kabiny pojazdów, materiały pochłaniające część energii drgań czy fotele dopasowane do kształtu ludzkiego ciała to tylko jedne z wielu rozwiązań już stosowanych na szeroką skalę.

Rynek krajowy
Polski przemysł maszyn budowlanych skupia prawie 140 różnej wielkości zakładów, zatrudniających około 50 tysięcy pracowników. Sprzedaż maszyn budowlanych, w tym także dla drogownictwa, stanowi obecnie około 10% ogółu sprzedaży produktów przemysłu maszynowego w Polsce. Obrót tego sektora od początku lat 90. systematycznie rośnie i z szacunkowych danych wynika, że wkrótce przekroczy 500 mln USD. Zasoby krajowego rynku maszyn budowlanych składają się z około 60 tys. maszyn i urządzeń - w tym około 10 tys. żurawi samojezdnych, 11 tys. koparek, 10 tys. spycharek gąsienicowych, 3 tys. ładowarek kołowych. Około połowa tych urządzeń została wyprodukowana przed 1987 rokiem, 40% - w latach 1987-1990, 10% - w latach 1991-1995. Maszyny i urządzenia importowane stanowią około 40% ogólnej liczby maszyn budowlanych. Około 10% pochodzi z Unii Europejskiej, 30% z krajów byłego RWPG. Pozostałe 60% to rodzima produkcja. Zagraniczni obserwatorzy przyznają, że polskie maszyny pod wieloma względami nie ustępują zagranicznym, a niektóre rozwiązaniami technicznymi wyprzedzają o kilka lat podobne konstrukcje zachodnie. Są konkurencyjne pod względem ceny: kosztują zwykle o 60-70% mniej niż maszyny produkcji zachodniej. Polscy producenci maszyn szczycą się ich dobrą jakością, ale jednocześnie ubolewają nad brakiem funduszy, które nie tylko pozwoliłyby na modernizację, ale i na tworzenie całkiem nowych konstrukcji. Ich zachodni koledzy mają dostęp do niskooprocentowanych kredytów na zakup sprzętu i części potrzebnych do produkcji oraz są objęci preferencjami przy przetargach (np. w ramach funduszu PHARE). To stawia ich w sytuacji uprzywilejowanej, na której jednak nie poprzestają. Posługują się przemyślaną strategią handlową, stosują nowoczesne metody marketingowe i wychodzą ze swoją ofertą do klienta. Coraz częściej czynią to także i krajowe firmy. Najwięksi producenci maszyn budowlanych - Huta Stalowa Wola i Bumar-Waryński Grupa Holdingowa S.A. mają sieci dealerów na terenie całej Polski. Podobnie jak u dealerów zagranicznych firm, można tu zamówić dowolną maszynę i wybrać formę dostawy. W zależności od tego wyboru klient płaci najniższą cenę maszyny "ex work" (cena przy odbiorze u producenta), albo cenę obejmującą koszt maszyny plus ubezpieczenie plus koszt transportu w wyznaczone miejsce, albo też cenę zawierającą w sobie koszt dostarczenia maszyny do portu lub na stację kolejową.
Kupno maszyny budowlanej to poważna inwestycja i szczególnie dla małych firm wykonawczych często nieopłacalna ze względu na sezonowość pracy w budownictwie i wahania koniunktury. Jedynie małe maszyny kosztują poniżej 100 tys. zł, podczas gdy ceny dużych często przekraczają milion złotych. Taka sytuacja skutecznie zawęża grupę potencjalnych nabywców. Dlatego producenci w katalogach firmowych zamiast ceny często umieszczają formułkę: "do uzgodnienia". Dzięki temu ich szanse w przetargach publicznych rosną, bowiem otwarte ceny zwiększają konkurencyjność oferty. Jeśli wykonawcy nie stać na zakup nowej maszyny, a potrzebuje jej na krótko i jedynie do wykonania konkretnych robót, może skorzystać z usług specjalistycznych firm wynajmujących sprzęt i narzędzia budowlane. Może też skorzystać z leasingu.

Importerzy
Okres oczekiwania na wejście do UE nasz przemysł powinien w maksymalnym stopniu wykorzystać na przygotowanie się do konkurowania z firmami zachodnimi. Już dziś działają u nas przedstawicielstwa lub dystrybutorzy prawie wszystkich liczących się na świecie producentów sprzętu budowlanego. Wiele firm działa na polskim rynku pod własnym szyldem, np. Volvo Poland, Potain Polska, Svedala Polska. Inne korzystają z pośrednictwa grupy PHZ Bumar, np. włoska firma Ferro (żurawie wieżowe średniej wielkości), Dimex (minikoparki), Delmag i Von Arx (maszyny dla drogownictwa). Firmy azjatyckie, takie jak Samsung, Daewoo, Hyundai czy Honda rzadko korzystają z usług polskich pośredników. Ich strategia polega raczej na otwieraniu filii krajowych i docieraniu do klienta poprzez swoich przedstawicieli.

Informacja rynkowa
Od kilku lat na naszym rynku dostępny jest Katalog Polskich Maszyn i Urządzeń Budowlanych, przygotowany przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego. IMBiGS jest czołową polską placówką naukowo-badawczą zajmującą się maszynami i urządzeniami budowlanymi, mechanizacją procesów budowlanych, maszynami przemysłu budowlanego oraz górnictwa skalnego. Jako jedyny w Polsce ma kompleksowe uprawnienia do badania maszyn w zakresie ich bezpieczeństwa, łącznie z nadawaniem im znaku bezpieczeństwa wraz z certyfikatem, co ściśle łączy się z dopuszczeniem tych maszyn do pracy na budowach. IMBiGS współpracuje z tak znanymi organizacjami międzynarodowymi zajmującymi się certyfikacją jak: ISO - Międzynarodowy Komitet Normalizacyjny, CEN - Europejski Komitet Normalizacyjny, CECE - Europejski Komitet Maszyn Budowlanych (przedstawiciel w Polsce - APCEMP Stowarzyszenie dla Rozwoju Krajowej produkcji Maszyn), ET - Konsorcjum Euro Test. Aktualizowany katalog wychodzi raz w roku w czterech językach: polskim, angielskim, francuskim i niemieckim. Jego kolejne części zawierają klasyfikację maszyn i urządzeń budowlanych, informacje o polskich producentach oraz właściwy katalog maszyn i urządzeń budowlanych. Wydawnictwo można zamówić bezpośrednio w IMBiGS. Również Wydawnictwo MURATOR raz w roku wydaje "Informator Budowlany-murator", w którym można znaleźć adresy producentów i importerów maszyn budowlanych oraz ich ofertę.

Maszyny używane
Na nasze budowy coraz częściej trafiają importowane maszyny używane, których cena na rynku jest dużo niższa niż nowych. Zmieniają się proporcje liczby maszyn polskich i zagranicznych. Jeśli określić roczną, hipotetyczną chłonność naszego rynku na 100% - to tylko 30% (około 3,5 tys. jednostek) zaspokaja polska produkcja. 70% to import, a w nim aż 60% to maszyny używane, a jedynie 10% - nowe. Używane maszyny trafiają do nas głównie z Niemiec, gdzie obowiązuje przepis o ich złomowaniu po 10 latach eksploatacji. Na polskiej granicy nikt nie pyta, czy maszyna - często wieziona w częściach - nadaje się do użytku. Wystarczy zapłacić cło, które dla importu maszyn z państw - członków Światowej Organizacji Handlu (WTO), wynosi 9% deklarowanej wartości. Czasem jest jeszcze taniej. W związku z podpisanymi przez Polskę umowami o strefach wolnego handlu dla maszyn pochodzących z Islandii, Lichtensteinu, Norwegii, Szwajcarii oraz Czech, Słowacji, Węgier, Słowenii, Rumunii, Bułgarii, Litwy, Łotwy, Estonii, Izraela i Wysp Owczych stawka celna wynosi 0%. Obniżoną stawkę celną stosuje się dla towarów wyprodukowanych lub importowanych bezpośrednio z tych krajów, po przedłożeniu świadectwa przewozowego EUR 1 lub deklaracji o pochodzeniu. Do wysokości 6000 EURO deklarację sporządza eksporter. Jedynie na maszyny sprowadzane z krajów nie będących członkami WTO stosuje się stawkę celną 30%. I najważniejsze - obowiązująca w Polsce taryfa celna nie różnicuje stawek na importowane maszyny, bez względu na ich wiek i stopień zużycia. Zdaniem specjalistów z Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego, lawinowy wzrost importu używanych maszyn stanowi poważny problem dla bezpieczeństwa pracy w polskim budownictwie, bo obowiązek posiadania znaku bezpieczeństwa dotyczy jedynie maszyn fabrycznie nowych. Tymczasem stan techniczny maszyn importowanych, zarówno z Zachodu, jak i ze Wschodu, często bywa zły. Praktyka wykazuje, że importerzy wystawiają deklaracje zgodności bez większego namysłu, traktując tę czynność jak zwykłą formalność. Tym bardziej że w Polsce brak przepisów określających zasady wystawiania deklaracji zgodności. W krajach UE wymagania w tym zakresie określa dyrektywa w sprawie maszyn, a wystawca deklaracji musi spełnić wiele warunków i przez 10 lat przechowywać dokumentację do ewentualnej kontroli.

Najwięksi producenci, leasing
- Huta Stalowa Wola: największy krajowy producent maszyn budowlanych. Oferuje m.in.: spycharki gąsienicowe, ładowarki kołowe, układarki rur.
- Bumar-Waryński SA Grupa Holdingowa: drugi co do wielkości producent maszyn budowlanych w Polsce. Produkuje koparki hydrauliczne kołowe i gąsienicowe, żurawie samojezdne i komponenty mechaniczno-hydrauliczne, koparko-ładowarki, podnośniki koszowe i żurawiki samochodowe, osprzęt koparkowo-ładowarkowy.
- Fabryka Urządzeń Technicznych Zremb SA: produkuje węzły betoniarskie, podajniki i dozowniki betonu, cementu oraz kruszywa, mieszarki do zapraw betonowych.
- Bumar-Hydroma SA: zajmuje się wytwarzaniem elementów hydrauliki siłowej, siłowników, pomp i silników tłoczkowo-osiowych. Z produktów tych korzystają zarówno inne fabryki, jak i ona sama do wytwarzania dźwigów hydraulicznych.
- Fabryka Maszyn Fadroma SA: produkuje ciężkie maszyny dla przemysłu wydobywczego, budowlanego, utylizacyjnego i rolnictwa, miniładowarki, ładowarki, ładowarko-koparki, ciężkie ładowarki kołowe do prac w kopalniach.
- Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy SA: produkuje ciężkie koparki hydrauliczne - flagowy produkt Brawal 401l, żurawie samochodowe - np. DUTO502, ładowarki ŁBT, dźwigi samochodowe. Firma jest kooperantem Volvo.
- Fabryka Maszyn Budowlanych i Lokomotyw Bumar-Fablok SA: zakres produkcji: żurawie samojezdne, lokomotywy, odkuwki, przekładnie, koła zębate, konstrukcje spawane.
- Fabryka Maszyn Budowlanych Bumar-Proma: produkuje koparko-ładowarki.
- Fabryka Maszyn Budowlanych Bumar-Koszalin SA: zakres produkcji - podesty ruchome, mieszalniki do betonu samochodowe.
- Przedsiębiorstwo Doświadczalno-Produkcyjne Dźwigów Samochodowych Bumar-Bedes: zakres produkcji - żurawie samojezdne.
- Fabryka Maszyn Budowlanych Famaba SA: produkuje żurawie samochodowe, pomosty załadowcze.
- Fabryka Maszyn Leżajsk: produkuje betoniarki samochodowe. Własność państwowa.
- Mista sp. z o.o. Fabryka maszyn budowlanych i drogowych: Produkuje walce drogowe, koparki-ładowarki, równiarki drogowe.

Czołówkę krajową w dziedzinie leasingu maszyn i urządzeń przemysłowych (w tym maszyn budowlanych) w 1998 roku stanowiły: BRE Leasing - Warszawa, Centralne Towarzystwo Leasingowe, ING Lease - Warszawa, Handlowy - Leasing - Warszawa, Carcade Invest - Warszawa, BG Leasing - Gdańsk, Pomorskie Towarzystwo Leasingowe - Gdańsk, BEL Leasing - Warszawa oraz CliF - Warszawa, CA-Leasing Polska - Warszawa. To z nimi zawarto ponad 60% umów leasingowych na maszyny budowlane w Polsce.