Choć na ochronę środowiska przeznacza się olbrzymie nakłady finansowe, to dostosowanie do wspólnotowych wymagań składowisk odpadów komunalnych, oczyszczalni ścieków czy spalarni będzie wymagało jeszcze potężnych inwestycji proekologicznych. W 2001 roku Polska wywalczyła dziewięć okresów przejściowych, odnoszących się m.in. do oczyszczalni ścieków komunalnych1 czy składowisk odpadów2. Niektóre z nich upływają już w przyszłym roku, a w przypadku niezrealizowania poszczególnych inwestycji w terminie nakładane będą kary. Przykładowo, jeśli Warszawa do 2011 r. nie wybuduje systemu segregacji i utylizacji odpadów, zapłaci do 90 mln euro rocznie. W wypadku oczyszczalni ścieków termin ten jest krótszy o rok, a jego przekroczenie poskutkuje uiszczeniem kwoty rzędu 1 mld zł, podczas gdy koszt realizacji programu modernizacji gospodarki ściekowej w stolicy szacowany jest na niewiele więcej i wynosi 1,6 mld zł.

i
Realizacja systemu gospodarki odpadami czy wodno-ściekowej oczywiście kosztuje. Warszawa ma nadzieję na wykorzystanie unijnych środków. Na rozbudowę i modernizację Oczyszczalni Ścieków Czajka wraz ze spalarnią osadów Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji otrzymało już środki z Funduszu Spójności. - Ze środków unijnych udało nam się pozyskać dofinansowanie rzędu 248 mln euro, co stanowi około 62 proc. kosztów kwalifikowanych - mówi Sławomir Szczepankiewicz, rzecznik MPWiK. - Resztę stanowią już środki własne i wsparcie z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Takie połączenie okazuje się dosyć powszechne i wydaje się najkorzystniejsze. Potwierdza to również Sabina Kowalska, prezes Zarządu Spółki Eko Dolina. - Na budowę zakładu utylizacji w Łężycach (Wejherowo) otrzymaliśmy 43 mln zł z ISPA, 12 mln zł z NFOŚiGW i 11 mln z WFOŚ. Resztę stanowił wkład własny gminy w postaci aportu gruntu i 18 mln zł. Dodam, że wartość projektu to około 25 mln euro.
Również Urząd Miasta Warszawy przygotowuje się do złożenia wniosku o dofinansowanie z Funduszu Spójności projektu dotyczącego rozbudowy i modernizacji spalarni na Targówku. I choć jeszcze dokładnie nie wiadomo, jakie rozwiązanie projektowe zostanie wybrane, to urząd ma nadzieję na wsparcie rzędu 56 proc. Ponadto planuje uzyskanie pożyczki ze środków NFOŚiGW, a także zarezerwowanie zapasów na ten cel w budżecie miasta.
Nie są to jednak jedyne możliwości finansowania inwestycji proekologicznych. Źródła wsparcia można by podzielić na trzy grupy:
- Środki publiczne - tj. pochodzące z budżetu miasta lub gminy
- Środki prywatne - z banków komercyjnych, towarzystw leasingowych
- Źródła publiczno-prywatne - spółki prawa handlowego z udziałem gminy
Warto pamiętać o tym, że instytucje finansujące inwestycje ekologiczne, często wymagają, by projekty miały charakter ponadregionalny i obejmowały swym zasięgiem jak największą grupę ludzi. Szacuje się, że na przedsięwzięcia ekologiczne będzie przeznaczonych łącznie około 16 mld euro.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Fundusze ekologiczne należą do najczęściej wykorzystywanych źródeł dotacji. NFOŚiGW to największa w naszym kraju instytucja finansująca przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska. Na przedsięwzięcia związane z ochroną i poprawą czystości wód, powietrza i powierzchni ziemi można otrzymać pożyczkę lub dotację. W 2005 roku rozpatrzono w Narodowym Funduszu 2056 wniosków o dofinansowanie na łączną kwotę ponad 8 000 000 tys. zł z czego 458 odrzucono. Najczęstszą przyczyną takich decyzji była niezgodność z priorytetami lub braki formalno-prawne. Najwięcej wniosków dotyczyło ochrony wód i gospodarki wodnej (410). O największe kwotowo dofinansowania wnioskowano natomiast w ochronie powietrza (381 wniosków na łączną sumę ponad 3 200 000 tys. zł ).
Wnioski o dofinansowanie przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska o wartości przekraczającej 1 000 000 euro w przypadku pożyczek i 500.000 euro w przypadku dotacji zatwierdza Rada Nadzorcza. W 2005 roku dofinansowano 88 projektów na kwotę 736 395 tys. zł, w tym 248 261 tys. zł w formie dotacji (45 wniosków) i 488 134 tys. zł w formie pożyczki (43 wnioski).
Oprócz pożyczek i dotacji wsparcie Narodowego Funduszu obejmuje również dopłaty do preferencyjnych kredytów bankowych, poręczenia spłaty kredytów i zwrotu środków przyznanych przez rządy innych państw na zadania w ochronie środowiska. Fundusz administruje także środkami zagranicznymi, przeznaczonymi na inwestycje związane z ochroną środowiska. Wsparcie udzielane jest jednak tylko tym wnioskodawcom, którzy wywiązują się z obowiązku uiszczania opłat i kar, stanowiących przychody instytucji. Od spełnienia m.in. tego warunku zależy również częściowe umorzenie pożyczek.
Środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej pochodzą z kar pieniężnych, a także z opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar finansowych.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
W 1993 roku Wojewódzkie Fundusze otrzymały osobowość prawną i od tego czasu mogą nie tylko udzielać dotacji, lecz także pożyczek na preferencyjnych warunkach. W zakres ich kompetencji wchodzą również dopłaty do kredytów komercyjnych, zaciąganych w bankach. Fundusze uzyskują przychody m.in. z opłat za składowanie odpadów i kar pieniężnych za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących składu oraz z opłat za korzystanie ze środowiska i naruszania warunków jego eksploatacji. Do tego dochodzą środki uzyskane z emisji obligacji, darowizn czy odsetek od udzielanych pożyczek.
Przykładowe przedsięwzięcia priorytetowe w Warszawie na 2007 rok (źródło: WFOŚiGW)

i
Inwestycje ekologiczne będą dofinansowywane zarówno z regionalnych programów operacyjnych (RPO), a także w ramach ogólnokrajowego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Na program ten składa się 14 priorytetów, z których dla gospodarki komunalnej istotne są szczególnie trzy: gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, bezpieczeństwo ekologiczne. Podobnie jak w latach 2004-2006 w ramach POIiŚ samorządy będą mogły otrzymać wsparcie na budowę oczyszczalni ścieków, kanalizacji wodnych albo wysypisk śmieci z Funduszu Spójności. Dotyczy to jednak tylko dużych projektów oddziałujących na znaczną liczbę ludności, o znaczeniu ponadregionalnym. Inwestycje takie są w stanie zrealizować albo duże miasta, albo związki miast lub gmin. Warto pamiętać o tym, że Fundusz Spójności nie jest funduszem strukturalnym, choć jest elementem polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Środki z niego są kierowane najpierw do państw członkowskich, a dopiero potem przekazywane na realizację projektów do poszczególnych regionów.
W ramach Programu Operacyjnego "Infrastruktura i Środowisko" będą mogły się ubiegać o wsparcie także przedsiębiorstwa. Uzyskają one dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego m.in. na gospodarkę odpadami niebezpiecznymi czy inwestycje z zakresu ochrony powietrza.
Mniejsze inwestycje, o charakterze lokalnym, będzie można realizować w ramach wspomnianego RPO. Program ten będzie zarządzany przez władze województwa. Za jego zasadniczy cel uznaje się podniesienie atrakcyjności regionu, zarówno pod względem inwestycyjnym, jak i turystycznym. Zarówno w przypadku programu krajowego, jak i programów regionalnych nacisk będzie położony na projekty związane z ochroną środowiska, mające na celu modernizację oczyszczalni ścieków, gospodarkę odpadami czy rozbudowę infrastruktury przeciwpowodziowej.
Na przedsięwzięcia ekologiczne przeznaczonych będzie prawie 3 500 mln euro z Funduszu Spójności i 200 mln euro dla przedsiębiorstw z EFRR.
Dwa lata doświadczeń
Dwa lata w Unii Europejskiej to 86 projektów współfinansowanych z Funduszu Spójności. Z powyższych projektów 43 zostały zatwierdzone jeszcze w ramach ISPA w latach 2000-2003, a pozostałe zaakceptowano w ramach Funduszu Spójności w latach 2004-2005. Dofinansowanie na ochronę środowiska można było uzyskać również z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach ZPORR (działanie "Infrastruktura ochrony środowiska"). Mogły z niego skorzystać samorządy realizujące mniejsze projekty o wartości od 4 do 40 mln zł. W latach 2004-2006 na program przeznaczono ponad 308 mln zł. Według danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego do końca marca 2006 roku podpisano na dofinansowanie 148 umów.
EkoFundusz
Został utworzony w 1992 roku przez ministra finansów. Celem fundacji jest zamiana części zagranicznego długu na wspieranie inicjatyw związanych z ochroną środowiska, które mają nie tylko kolosalne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale są także uznawane za priorytetowe przez społeczność międzynarodową. Z góry eliminuje to zatem przedsięwzięcia mające na celu jedynie rozwiązanie problemów o charakterze lokalnym. Środki Fundacji przeznacza się na realizację pięciu podstawowych celów:
- Redukcję emisji gazów cieplarnianych
- Zmniejszenie transportu dwutlenku siarki i tlenku azotu przy granicach kraju
- Redukcja zanieczyszczenia Bałtyku
- Zachowanie bioróżnorodności przyrody
- Gospodarka odpadami
Dotacje EkoFunduszu są bezzwrotne i sięgają 10-30 proc. kosztów projektu, a w przypadku inwestycji samorządowych - nawet do 50 proc.
Kredyt, czy leasing?
Inwestycje związane z ochroną środowiska okazują się wspaniałą okazją dla banków do poszerzenia oferty produktowej. Dzięki współpracy z funduszami ochrony środowiska, banki oferują kredyty preferencyjne na przedsięwzięcia proekologiczne, a fundusze udzielają dopłat do wysokości oprocentowania. Efekt - niższy koszt kredytu dla inwestora. Z bogatą ofertą kredytów wychodzi Bank Ochrony Środowiska, proponując rozwiązania zarówno dla inwestorów prywatnych, samorządowych, jak i osób fizycznych. Proekologiczny kredyt kredytem można przeznaczyć na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska.
Alternatywą dla kredytu jest leasing. Ta dość młoda na naszym rynku metoda finansowania inwestycji zyskuje coraz więcej zwolenników. Leasingodawca oddaje na określony czas przedmiot w posiadanie użytkownikowi - leasinobiorcy, który korzysta z niego za opłatą z możliwością wykupu. Ta forma finansowania okazuje się dobrym rozwiązaniem dla podmiotów niedysponujących wystarczającymi środkami na zakup sprzętu lub nieposiadających dostatecznego zabezpieczenia, aby wziąć kredyt. W przypadku przedsięwzięć ekologicznych niewątpliwą zaletą leasingu okazuje się możliwość rozłożenia finansowania inwestycji. I choć, jak twierdzi dyrektor Związku Przedsiębiorstw Leasingowych - Andrzej Sugajski, leasing dopiero wkracza w finansowanie przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska, to z całą pewnością można by nim objąć m.in. sfinansowanie urządzeń do oczyszczania ścieków czy wody, systemu wyciągu pyłu do oczyszczania powietrza, zbiornika retencyjno-uśredniającego na oczyszczalni ścieków, kontenerów do wywozu śmieci i in.