Czy będzie wzrost?

Budownictwo jest obecnie dziedziną gospodarki o szczególnym znaczeniu. Dlaczego? Bo w porównaniu z innymi krajami UE, Polskę charakteryzuje dystans w wielu dziedzinach (w infrastrukturze, drogownictwie, mieszkalnictwie, ochronie środowiska naturalnego i in.). Zmniejszenie tego dystansu wymaga intensywnej działalności budowlanej. Czy na pewno Program Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 oraz zadania związane z EURO 2012 zapewnią szybki i trwały wzrost budownictwa?

Program Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, oparty w znaczniej mierze na funduszach unijnych, stwarza na niespotykaną dotychczas skalę możliwości "odrobienia" istniejących zaniedbań. A dodatkowo, powierzenie Polsce i Ukrainie organizacji EURO 2012 z jednej strony wywiera dodatkową presję na realizację nowych dużych inwestycji, z drugiej zaś stwarza możliwości rozwoju budownictwa.


Dobry punkt startu?

Po kilkuletnim regresie, budownictwo weszło na ścieżkę wzrostu i uważano, że jest to dobry "punkt startu" do dalszego przyspieszonego rozwoju. Jednakże szybko ujawniły się nowe lub zaostrzyły istniejące bariery, które mogą ten wzrost zahamować. W najbliższych latach popyt budowlany kreowany będzie przez rosnące inwestycje w wielu dziedzinach gospodarki, zadania z Programu IiŚ oraz zadania związane z EURO. Te czynniki mogą zapewnić szybki i trwały wzrost budownictwa, ale wymaga to spełnienia szeregu warunków gwarantujących niezakłócone funkcjonowanie budownictwa.
 

Wyniki osiągnięte przez sektor budownictwa w 2007 r. ukształtowały się znacznie poniżej wcześniejszych ocen ekspertów i prognoz na ten rok. W 2006 roku i w pierwszym półroczu 2007 r. w największym stopniu wzrastało budownictwo infrastrukturalne, drogowe, instalacje budowlane, przygotowanie terenu pod budowę. Natomiast stagnacja lub spadek miał miejsce w robotach wykończeniowych i w budownictwie mieszkaniowym. W drugim półroczu 2007 relacje zmieniły się - odnotowano wysoki wzrost budownictwa mieszkaniowego, a w pozostałych rodzajach robót wskaźniki wzrostu były znacznie niższe niż w pierwszym półroczu.

Bariery wzrostu pojawiły się równocześnie ze wzrostem budownictwa, początkowo niedostrzegane, następnie przyjmowane jako przejściowe utrudnienie. Najwcześniej dostrzeżono trudności z pozyskaniem zatrudnienia, a potem brak niektórych materiałów i gwałtownie rosnące ich ceny. W opiniach przedsiębiorstw najbardziej uciążliwą barierą jest brak pracowników (do prac prostych i wykwalifikowanych), wysokie koszty pracy oraz rosnące znaczenie bariery związanej z niedoborem sprzętu, materiałów oraz surowców, również z przyczyn pozafinansowych. Coraz częściej wymieniane są ograniczenia administracyjno-prawne, np. brak zatwierdzonych planów zagospodarowania przestrzennego, wysokie ceny terenów, przewlekłe procedury administracyjne, brak projektantów, "niewydolny" system zamówień publicznych. Wymienione bariery w różnym stopniu wpływają na realny poziom zdolności produkcyjnej firm budowlanych. Okazało się, że możliwości realizacyjne w niektórych przedsiębiorstwach nie gwarantują terminowej realizacji zawartych kontraktów. Wzrost cen materiałów i płac zwiększa koszty robót budowlanych i przesuwa terminy zakończenia projektu.
Różne są szacunki niedoborów zatrudnienia w sektorze budownictwa. Na dzisiaj najczęściej wymienia jest liczba 100-150 tysięcy. Jeżeli planowane programy i zadania wejdą w fazę realizacji, to potrzeby budownictwa w tym zakresie będą znacznie wyższe.

Koła napędowe

 Mimo słabszych wyników w ostatnich miesiącach 2007 r. budownictwo ma szansę na utrzymanie wysokiego tempa wzrostu. Przemawiają za tym rosnące inwestycje, bardzo dobra sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw oraz możliwości korzystania z funduszy pomocowych Unii Europejskiej. Budownictwo polskie powinno wykorzystać olbrzymią szansę, jaka stoi przed nim w związku z realizacją Programu Infrastruktura i Środowisko oraz EURO 2012.

Celem Programu IiŚ jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski oraz jej poszczególnych regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska. Łączna kwota środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu w latach 2007-2013 wyniesie 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld euro, zaś wkład krajowy 9,7 mld euro.
W ramach Programu wymieniono 15 priorytetów, w tym 3 priorytety (VI-VIII), w realizację których zaangażowany jest sektor budownictwa [wg www.mrr.gov.pl/Programy Operacyjne 2007-2013/ Infrastruktura i Środowisko. Opis priorytetów... dokument z 25.01.2008] są to:

• drogowa i lotnicza sieć TEN-T;
• transport przyjazny środowisku;
• bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe.

Drogowa Transeuropejska Sieć Transportowa TEN-T obejmuje w Polsce 4816 km dróg. Zasadnicza przebudowa sieci dróg zaplanowana jest do 2020 roku, z podziałem na okresy: 2004 -2007, 2008-2012 i 2013-2020. Podstawowymi źródłami finansowania programu inwestycyjnego będą środki budżetowe, środki unijne, pochodzące z Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środki Krajowego Funduszu Drogowego.
Na podstawie wyżej określonych priorytetów przygotowano Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2008-2012. Zaproponowano przesunięcie (przyspieszenie) terminów realizacji zadań, jakie uznano za kluczowe pod kątem budowy sieci dróg oraz w związku z organizacją EURO 2012.

 W minionych latach zwracano uwagę, że polski sektor budownictwa dysponuje znaczącym (i niewykorzystywanym w okresie dekoniunktury) potencjałem wykonawczym oraz rozwijającą się i stale unowocześnianą bazą wyrobów dla budownictwa. Te opinie działały "uspokajająco" na przedsiębiorców i nie doceniano siły oddziaływania pojawiających się barier na rynku budowlanym. Sygnały o narastających barierach były zbyt słabe, nie wskazywały na grożące ujemne konsekwencje.
Obecnie bariery te mogą (i muszą) być wyeliminowane, ale wymaga to usprawnienia procedur i podjęcia szeregu działań, takich jak np:

• likwidacja utrudnień administracyjnych (np. wprowadzenie zmian do Prawa budowlanego, ograniczeń związanych z ochroną środowiska, uproszczenie w planach;
• zagospodarowania przestrzennego, efektywne wykorzystanie środków unijnych, ułatwienia w partnerstwie publiczno-prywatnym);
• zmiana ustawy o zamówieniach publicznych (uproszczenie procedur i systemu przetargowego);
• uproszczenie działalności budowlanym przedsiębiorstwom zagranicznym spoza UE (jako podwykonawców);
• wspieranie szkolnictwa zawodowego (na wszystkich szczeblach);
• działania w kierunku wzrostu podaży terenów (odrolnienie gruntów, przeznaczanie niewykorzystanych terenów na budownictwo);
• ustalenie, w ogólnych warunkach realizacji inwestycji, procedur obowiązujących na rynkach unijnych;
• uwzględnienie w Kodeksie pracy specyfiki budownictwa polegającej na sezonowości robót.

To najczęściej sygnalizowane przez przedsiębiorców i postulowane działania. Większość z nich jest od wielu miesięcy przedkładana odpowiednim władzom i negocjowana przez Polski Związek Pracodawców Budownictwa, niektóre z nich uzyskały wstępną akceptację i są, lub będą, wprowadzane w życie.

Działania skierowane na usprawnienie działalności budownictwa są wymienione w Strategicznym Planie Rządzenia ogłoszonym (w lutym 2008) po 100 dniach funkcjonowania rządu. Najważniejsze z nich dotyczą wykorzystania środków na poprawę infrastruktury, budownictwa dróg i autostrad, przyspieszenia budowy infrastruktury sportowej warunkującej sprawne zorganizowanie Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej, zapewnienia większej dostępności mieszkań.

Drogi i autostrady mają szansę na szybsze budowanie, bo rząd rozpoczął prace nad pakietem ustaw, które odblokują zastój w inwestycjach drogowych. Są pieniądze na budowę dróg i autostrad, powstała lista projektów transportowych w latach 2008-2012.

Wzmacniane są instytucje odpowiedzialne za wykorzystanie środków na poprawę infrastruktury. Zostanie przyspieszona budowa stadionów na EURO. Opracowano plan, dzięki któremu szybko powstaną stadiony, hotele, drogi i autostrady, sprawna sieć kolejowa i lotnicza. Autostrady będą budowane również w systemie partnerstwa publiczno - prywatnego.

Jest zapowiedź wprowadzenia nowych rozwiązań i regulacji sprzyjających rozwojowi budownictwa mieszkaniowego. Zmiany będą wprowadzane w trzech obszarach: racjonalizacji procesu planowania i realizacji inwestycji mieszkaniowych, likwidacji zbędnych procedur administracyjnych, zwiększenia udziału w rynku budownictwa różnych form (w tym dla osób średniozamożnych, rozwoju budownictwa na wynajem), mechanizmów finansowania budownictwa mieszkaniowego, zasad zintegrowanego rozwoju i zarządzania miastami.

marzec 2008 r.

Fragment referatu przygotowanego na konferencję pt.: "Oczekiwania pracodawców budowlanych a polityka Rządu w sprawie warunków zatrudnienia firm budowlanych z krajów spoza Unii Europejskiej", zorganizowanej przez Polski Związek Pracodawców Budownictwa (28.02.2008)

Niezbędne dla zapewnienia wzrostu