Budownictwo w latach 1995-2006

Znaczenie w gospodarce

W drugiej połowie lat 90-tych udział budownictwa w tworzeniu PKB wynosił około 8%. W okresie dekoniunktury w latach 2000-2004 uległ on zmniejszeniu i obecnie jest to ponad 5%. Różnice międzyregionalne są znaczne. W 2006 r. najwyższy wskaźnik w województwie mazowieckim wynosił 5,8 tys. zł produkcji budowlanej na mieszkańca, najniższe natomiast wartości (1 - 1,5 tys. zł) przypadały na regiony: lubuskie, lubelskie i podkarpackie. Duży udział w produkcji mają remonty i renowacja istniejących zasobów. W latach 2004-2006 było to prawie 30% całkowitej wartości.

Wolumen budownictwa

Na ogólny wolumen produkcji budowlanej składa się wielkość wytworzona w jednostkach zaliczanych do działu "budownictwo" (dział 45 wg PKD), w jednostkach zaliczanych do innych działów gospodarki (gdzie produkcja budowlana nie jest podstawową działalnością) oraz produkcja wykonana systemem gospodarczym.

Dane o produkcji budowlano-montażowej sprzedanej przedsiębiorstw zatrudniających więcej niż 9 osób są publikowane przez GUS co miesiąc i są one podstawą analiz i ocen bieżącej działalności sektora budownictwa. W 2006 roku wartość jej wyniosła 50,8 mld zł wg cen bieżących (54% ogólnego wolumenu budownictwa - bez robót wykonywanych systemem gospodarczym).

Wartość produkcji budowlano-montażowej tzw. "pełna zbiorowość" (obejmująca również jednostki zatrudniające mniej niż 9 osób) w 2005 r. wynosiła 78,6 mld zł wg cen bieżących. Nie ma jeszcze danych za rok 2006, ale szacuje się, że przekroczyła ona 93 mld zł.

Jeżeli uwzględni się produkcję budowlaną w jednostkach zaliczanych do innych działów niż "budownictwo", produkcję wykonywaną systemem gospodarczym oraz przychody firm budowlanych z innej działalności - to ogólna wartość produkcji sprzedanej budownictwa wynosiła w 2005 r. 107,9 mld zł (w cenach bieżących)¹.

Podstawowe wskaźniki ilustrujące sytuację w budownictwie

Źródła: GUS Roczniki Statystyczne, Budownictwo - wyniki działalności, Biuletyny Statystyczne, 1/ Produkcja budowlano montażowa sprzedana (pełna zbiorowość) 2/ szacunki własne

Lata 1995-2006

Dekada lat 90-tych była korzystna dla budownictwa, ale szczególnie wysokie tempo rozwoju przypada na lata 1995-1999. Był to okres dobrej koniunktury w gospodarce i w budownictwie. Do Polski napływało dużo inwestycji zagranicznych, wzrastało zainteresowanie budownictwem inwestorów spoza kraju. Realizowano duże projekty inwestycyjne, przy dwucyfrowym wskaźniku wzrostu inwestycji i prorozwojowej polityce gospodarczej - popyt na roboty budowlane był wysoki. Średnio roczny wzrost produkcji budowlanej w cenach stałych wynosił około 10%.

Jako główne przyczyny wysokiej aktywności budownictwa w tym okresie należy wymienić:

 

• rosnące możliwości i skłonność gospodarki do inwestowania w efekcie utrzymującego się wzrostu gospodarczego oraz dobrych wyników finansowych przedsiębiorstw,
• napływ inwestycji zagranicznych, które wykreowały popyt na wykonawstwo w wielu dziedzinach budownictwa np. na obiekty handlowe wielkopowierzchniowe, obiekty biurowo-biznesowe, hotele, magazyny i centra logistyczne,
• stymulowanie popytu budowlanego poprzez system ulg i podatków (stopniowo ograniczanych lub likwidowanych). Miało to wpływ na realne zapotrzebowanie ludności na nowe obiekty, ale też na remonty i modernizacje.

Od 1999 roku nastąpiło osłabienie koniunktury w gospodarce, które szczególnie gwałtownie odbiło się na rynku budowlanym. Rozpoczął się okres głębokiego kryzysu w budownictwie. Wolumen produkcji w dużych zakładach zmniejszył się w latach 2000-2003 prawie o 1/4. W małych zakładach, które realizują głównie roboty remontowe i modernizacyjne spadek produkcji był niewielki; eksperci oceniają, że małe firmy "łagodziły" regres w budownictwie. Kryzys ten spowodował ograniczanie działalności wielu dziedzin gospodarki związanych z budownictwem, zmniejszyło się zapotrzebowanie na wyroby budowlane. Wobec niskiego popytu krajowego producenci "ratowali się" eksportem.

Wśród przyczyn, które doprowadziły do tak głębokiego regresu w budownictwie, wymieniane są m.in.:

 

• zmniejszenie zakresu inwestowania, ponieważ kondycja finansowa przedsiębiorstw była coraz gorsza, a spadek koniunktury w gospodarce spowodował relatywne obniżenie dochodów ludności,
• wycofanie większości ulg preferencyjnych wspomagających budownictwo,
• rosnąca konkurencja firm zagranicznych,
• zaostrzenie konkurencji między firmami krajowymi, co doprowadziło niektóre z nich do upadłości.

Od 2003 r. obserwowano przełamanie dekoniunktury i korzystne zmiany w gospodarce, a szczególnie w działalności przemysłu. Wpływał na to początkowo coraz większy eksport, a potem rosnący popyt rynku krajowego. Regres w budownictwie trwał dłużej niż w innych dziedzinach gospodarki.

Podczas gdy w 2004 r. PKB zwiększał się o ponad 5%, a produkcja sprzedana przemysłu o 12% - w budownictwie nie notowano wzrostu. Ale był to dla sektora ostatni rok bez sukcesów. Już w końcu 2004 r. tendencje zwyżkowe w budownictwie były coraz bardziej widoczne. W 2005 r. branża zanotowała wzrost o 7,4%, a w 2006 wynosił on 17,5%. W latach 2005-2006 budownictwo było dziedziną gospodarki o najwyższych wskaźnikach wzrostu w gospodarce.

Relacje wzrostu produkcji budowlanej zmieniały się w zakładach małych, średnich i dużych. W okresie dekoniunktury spadek robót budowlanych wiązał się z ograniczaniem dużych inwestycji. Małe zakłady nie odczuwały tak dotkliwie recesji. Od 2005 r. szybciej wzrastały roboty o charakterze inwestycyjnym realizowane przez duże firmy niż roboty budowlane o charakterze remontowym, w których najczęściej specjalizują się zakłady małe. Wynikało to z ożywienia na rynku inwestycyjnym i finansowania wielu dużych programów rozwojowych środkami z UE.

Budownictwo w roku 2006

W 2006 roku w zakładach zatrudniających więcej niż 9 osób produkcja budowlana była wyższa o 17,5% w porównaniu z 2005 rokiem. Dobrej koniunkturze towarzyszyły coraz lepsze wyniki finansowe. W latach kryzysu budownictwo pracowało na granicy opłacalności lub przynosiło straty. W 2005 r. wskaźnik rentowności netto w budownictwie wynosił 1,7%, a w okresie trzech kwartałów 2006 wzrósł do 2,6%.

W budownictwie w 2006 roku koniunktura była bardzo dobra. Z badań prowadzonych przez GUS wynika, że z miesiąca na miesiąc zwiększało się wykorzystanie mocy produkcyjnych. W styczniu 2007 r. tylko 7% ankietowanych przedsiębiorstw budowlanych oceniało swoje zdolności produkcyjne jako zbyt duże w stosunku do oczekiwanego w okresie najbliższych 12 miesięcy portfela zamówień, 74% jako wystarczające, a 19% jako zbyt małe. Największe trudności w prowadzeniu działalności, wymieniane przez przedsiębiorstwa, związane były z kosztami zatrudnienia. Drugą najczęściej zgłaszaną barierą okazała się konkurencja innych firm. Kolejnym i rosnącym problemem jest brak pracowników, przy czym uciążliwość ta zwiększała się najbardziej spośród wszystkich utrudnień wymienianych przez przedsiębiorstwa. W porównaniu ze styczniem roku ubiegłego w największym stopniu zmniejszyło się znaczenie bariery związanej z warunkami atmosferycznymi (rok temu warunki atmosferyczne stanowiły dla budownictwa poważną barierę).

Krótkookresowe prognozy sytuacji w budownictwie w podziale na klasy wielkości przedsiębiorstw wskazują, że najkorzystniejsze przewidywania formułują zakłady duże, o liczbie pracujących 250 osób i więcej. Prognozy te obejmują rosnące zamówienia i poprawę sytuacji finansowej. Uzasadnione to jest realizowaniem dużych inwestycji wspomaganych funduszami unijnymi przez większe zakłady. W najbliższych trzech miesiącach przedsiębiorcy przewidują wzrost cen realizacji robót budowlanych, przy czym w zakładach dużych będzie on nieco większy niż w małych. Poprawę sytuacji finansowej przewidują wszystkie firmy bez względu na wielkość, ale największe korzyści przewidują przedsiębiorstwa duże.

Jakie rodzaje budownictwa wykreowały w 2006 roku wysoki wzrost?

W 2006 roku w sektorze budownictwa w największym stopniu wzrastało budownictwo drogowe, infrastrukturalne (lądowo-wodne i inżynieryjne), wykonywanie instalacji budowlanych, przygotowanie terenu pod budowę. Natomiast stagnacja lub spadek miały miejsce w robotach wykończeniowych i w budownictwie mieszkaniowym.

Budownictwo drogowe, infrastruktura transportu, budownictwo logistyczno-magazynowe, ochrony środowiska, które rozwijały się w 2006 r. dynamicznie, mają szanse na dalszy wysoki wzrost, ponieważ w znacznym stopniu są wspomagane funduszami z Unii Europejskiej lub inwestycjami zagranicznymi.

W pierwszych miesiącach 2006 r. odnotowano spadek produkcji budowlanej, co związane było z bardzo ostrą zimą. Czynniki atmosferyczne obniżające poziom produkcji budowlanej występują zawsze na początku roku, ale z różną intensywnością, w 2006 r. były szczególnie dotkliwe.

Po spadku produkcji w styczniu i lutym 2006 r. - w marcu budownictwo osiągnęło wzrost o 15,5% w porównaniu z marcem roku poprzedniego, a w kolejnych miesiącach notowano również wysokie wskaźniki wzrostu. W efekcie w okresie styczeń - czerwiec 2006 r. w zakładach zatrudniających powyżej 9 osób wzrost produkcji budowlanej był wyższy o 9,2% w porównaniu z pierwszym półroczem 2005 r. W drugim półroczu budownictwo "przyśpieszyło" i w skali całego roku 2006 wzrost produkcji budowlanej wynosił 17,5%.

W latach 2004-2005 występowały duże wahania produkcji budowlanej w poszczególnych miesiącach (od spadku o prawie 18% do wzrostu o 30%).

W 2004 r. czynniki "przedakcesyjne" oddziaływały na budownictwo silniej niż na inne dziedziny gospodarki, głównie ze względu na obawy przed wzrostem kosztów po wprowadzeniu 22% podatku VAT. Dane za 2006 r. wskazują, że wahania w produkcji budowlanej są znacznie "łagodniejsze".

Wzrost polskiego budownictwa na tle krajów Unii Europejskiej

W 2005 r. wysoki wzrost budownictwa notowały "nowe" unijne kraje (UE -10). Najwyższy wskaźnik (19,5%) był w Estonii. Wzrost w granicach 11 - 17% osiągały: Węgry, Łotwa, Słowacja, Malta, Litwa. Polska ze wzrostem budownictwa 7,4% znajdowała się w 2005 r. na 8 miejscu wśród 25 krajów unijnych. Kraje "starej" Unii (UE - 15) miały niższe wskaźniki: od 1,5% (Włochy) do 4,3% (Dania). Wyjątkiem jest Irlandia ze wzrostem rzędu 7,7%. W kilku krajach (Niemcy, Portugalia, Belgia, Wielka Brytania) w 2005 r. miał miejsce spadek produkcji budowlanej.

Relatywny poziom produkcji budowlanej jest znacznie niższy w krajach, które w 2004 r. wstąpiły w struktury unijne, niż w krajach "starej" Unii. Łatwiej jest osiągać wysokie wskaźniki wzrostu liczone w stosunku do niskiej bazy odniesienia.

Również w 2006 r. kraje "nowe" notowały wysokie wskaźniki wzrostu produkcji budowlanej. Polska z dwucyfrowym tempem wzrostu budownictwa w 2006 r. znajdowała się za Estonią, Słowacją, Słowenią, Litwą I Irlandią.

Wyjaśnienia

Produkt krajowy brutto - obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Zasadniczym składnikiem produktu krajowego brutto, od strony jego tworzenia, jest suma wartości dodanej brutto wszystkich sekcji, działów gospodarki narodowej powiększonej o podatki od produktów i pomniejszonej o dotacje do produktów.

Parytety siły nabywczej są stosowane w celu przeliczenia PKB i jego głównych elementów na wspólną walutę, której umowną jednostką jest standard siły nabywczej (PPS - Purchasing Power Standard).

Inflacja - wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oblicza się na podstawie obserwacji zmian cen wytypowanych towarów I usług konsumpcyjnych (około 1800 w 2006 r.) notowanych w 209 rejonach na terenie całego kraju.

Wskaźniki cen produkcji sprzedanej przemysłu (tj. górnictwa, przetwórstwa przemysłowego oraz zaopatrywania w energie elektryczną, gaz i wodę) oblicza się na podstawie miesięcznego badania cen wyrobów i usług faktycznie uzyskiwanych przez dobrane w sposób celowy podmioty gospodarcze zaklasyfikowane do wyżej wymienionych sekcji.

Wskaźniki cen produkcji budowlano-montażowej oblicza się na podstawie miesięcznego badania cen robót realizowanych przez dobrane w sposób celowy podmioty gospodarcze zaklasyfikowane do sekcji "budownictwo".

Wynik finansowy brutto (zysk lub strata) jest to wynik na działalności gospodarczej skorygowany o wynik zdarzeń nadzwyczajnych.

Wynik finansowy netto (zysk lub strata) otrzymuje się po pomniejszeniu wyniku finansowego brutto o obowiązkowe obciążenia.

Obciążenia wyniku finansowego brutto obejmują podatek dochodowy od osób prawnych i fizycznych oraz płatności z nim zrównanych, na podstawie odrębnych przepisów.

Wskaźnik rentowności obrotu brutto jest to relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności

Wskaźnik rentowności obrotu netto jest to relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności.

Kolejne części raportu będą poświęcone:

• Cenom i płacom w budownictwie >>
• Przemianom strukturalnym >>

1. Dane wg Małego Rocznika Statystycznego 2006.