Budownictwo w latach 1995-2006

Przekazujemy Państwu pierwszy z cyklu kwartalnych raportów opisujących sytuację polskiego budownictwa. Analiza obejmuje lata 1995-2006 i została oparta na danych statystycznych podawanych przez Główny Urząd Statystyczny. Niniejsza część uwzglęnia również prezentację sektora na tle krajów Unii Europejskiej. Liczymy na Państwa uwagi oraz sugestie dotyczące treści, które powinny dodatkowo znaleźć się w raportach. Prosimy o przekazywanie opinii na adres e-mail: plus@murator.com.pl.

Znaczenie w gospodarce

W drugiej połowie lat 90-tych udział budownictwa w tworzeniu PKB wynosił około 8%. W okresie dekoniunktury w latach 2000-2004 uległ on zmniejszeniu i obecnie jest to ponad 5%. Różnice międzyregionalne są znaczne. W 2006 r. najwyższy wskaźnik w województwie mazowieckim wynosił 5,8 tys. zł produkcji budowlanej na mieszkańca, najniższe natomiast wartości (1 - 1,5 tys. zł) przypadały na regiony: lubuskie, lubelskie i podkarpackie. Duży udział w produkcji mają remonty i renowacja istniejących zasobów. W latach 2004-2006 było to prawie 30% całkowitej wartości.

Wolumen budownictwa

Na ogólny wolumen produkcji budowlanej składa się wielkość wytworzona w jednostkach zaliczanych do działu "budownictwo" (dział 45 wg PKD), w jednostkach zaliczanych do innych działów gospodarki (gdzie produkcja budowlana nie jest podstawową działalnością) oraz produkcja wykonana systemem gospodarczym.

Dane o produkcji budowlano-montażowej sprzedanej przedsiębiorstw zatrudniających więcej niż 9 osób są publikowane przez GUS co miesiąc i są one podstawą analiz i ocen bieżącej działalności sektora budownictwa. W 2006 roku wartość jej wyniosła 50,8 mld zł wg cen bieżących (54% ogólnego wolumenu budownictwa - bez robót wykonywanych systemem gospodarczym).

Wartość produkcji budowlano-montażowej tzw. "pełna zbiorowość" (obejmująca również jednostki zatrudniające mniej niż 9 osób) w 2005 r. wynosiła 78,6 mld zł wg cen bieżących. Nie ma jeszcze danych za rok 2006, ale szacuje się, że przekroczyła ona 93 mld zł.

Jeżeli uwzględni się produkcję budowlaną w jednostkach zaliczanych do innych działów niż "budownictwo", produkcję wykonywaną systemem gospodarczym oraz przychody firm budowlanych z innej działalności - to ogólna wartość produkcji sprzedanej budownictwa wynosiła w 2005 r. 107,9 mld zł (w cenach bieżących)¹.

Podstawowe wskaźniki ilustrujące sytuację w budownictwie

Źródła: GUS Roczniki Statystyczne, Budownictwo - wyniki działalności, Biuletyny Statystyczne, 1/ Produkcja budowlano montażowa sprzedana (pełna zbiorowość) 2/ szacunki własne

Lata 1995-2006

Dekada lat 90-tych była korzystna dla budownictwa, ale szczególnie wysokie tempo rozwoju przypada na lata 1995-1999. Był to okres dobrej koniunktury w gospodarce i w budownictwie. Do Polski napływało dużo inwestycji zagranicznych, wzrastało zainteresowanie budownictwem inwestorów spoza kraju. Realizowano duże projekty inwestycyjne, przy dwucyfrowym wskaźniku wzrostu inwestycji i prorozwojowej polityce gospodarczej - popyt na roboty budowlane był wysoki. Średnio roczny wzrost produkcji budowlanej w cenach stałych wynosił około 10%.

Jako główne przyczyny wysokiej aktywności budownictwa w tym okresie należy wymienić:

 

• rosnące możliwości i skłonność gospodarki do inwestowania w efekcie utrzymującego się wzrostu gospodarczego oraz dobrych wyników finansowych przedsiębiorstw,
• napływ inwestycji zagranicznych, które wykreowały popyt na wykonawstwo w wielu dziedzinach budownictwa np. na obiekty handlowe wielkopowierzchniowe, obiekty biurowo-biznesowe, hotele, magazyny i centra logistyczne,
• stymulowanie popytu budowlanego poprzez system ulg i podatków (stopniowo ograniczanych lub likwidowanych). Miało to wpływ na realne zapotrzebowanie ludności na nowe obiekty, ale też na remonty i modernizacje.

Od 1999 roku nastąpiło osłabienie koniunktury w gospodarce, które szczególnie gwałtownie odbiło się na rynku budowlanym. Rozpoczął się okres głębokiego kryzysu w budownictwie. Wolumen produkcji w dużych zakładach zmniejszył się w latach 2000-2003 prawie o 1/4. W małych zakładach, które realizują głównie roboty remontowe i modernizacyjne spadek produkcji był niewielki; eksperci oceniają, że małe firmy "łagodziły" regres w budownictwie. Kryzys ten spowodował ograniczanie działalności wielu dziedzin gospodarki związanych z budownictwem, zmniejszyło się zapotrzebowanie na wyroby budowlane. Wobec niskiego popytu krajowego producenci "ratowali się" eksportem.

Wśród przyczyn, które doprowadziły do tak głębokiego regresu w budownictwie, wymieniane są m.in.:

 

• zmniejszenie zakresu inwestowania, ponieważ kondycja finansowa przedsiębiorstw była coraz gorsza, a spadek koniunktury w gospodarce spowodował relatywne obniżenie dochodów ludności,
• wycofanie większości ulg preferencyjnych wspomagających budownictwo,
• rosnąca konkurencja firm zagranicznych,
• zaostrzenie konkurencji między firmami krajowymi, co doprowadziło niektóre z nich do upadłości.

Od 2003 r. obserwowano przełamanie dekoniunktury i korzystne zmiany w gospodarce, a szczególnie w działalności przemysłu. Wpływał na to początkowo coraz większy eksport, a potem rosnący popyt rynku krajowego. Regres w budownictwie trwał dłużej niż w innych dziedzinach gospodarki.

Podczas gdy w 2004 r. PKB zwiększał się o ponad 5%, a produkcja sprzedana przemysłu o 12% - w budownictwie nie notowano wzrostu. Ale był to dla sektora ostatni rok bez sukcesów. Już w końcu 2004 r. tendencje zwyżkowe w budownictwie były coraz bardziej widoczne. W 2005 r. branża zanotowała wzrost o 7,4%, a w 2006 wynosił on 17,5%. W latach 2005-2006 budownictwo było dziedziną gospodarki o najwyższych wskaźnikach wzrostu w gospodarce.

Relacje wzrostu produkcji budowlanej zmieniały się w zakładach małych, średnich i dużych. W okresie dekoniunktury spadek robót budowlanych wiązał się z ograniczaniem dużych inwestycji. Małe zakłady nie odczuwały tak dotkliwie recesji. Od 2005 r. szybciej wzrastały roboty o charakterze inwestycyjnym realizowane przez duże firmy niż roboty budowlane o charakterze remontowym, w których najczęściej specjalizują się zakłady małe. Wynikało to z ożywienia na rynku inwestycyjnym i finansowania wielu dużych programów rozwojowych środkami z UE.

Budownictwo w roku 2006

W 2006 roku w zakładach zatrudniających więcej niż 9 osób produkcja budowlana była wyższa o 17,5% w porównaniu z 2005 rokiem. Dobrej koniunkturze towarzyszyły coraz lepsze wyniki finansowe. W latach kryzysu budownictwo pracowało na granicy opłacalności lub przynosiło straty. W 2005 r. wskaźnik rentowności netto w budownictwie wynosił 1,7%, a w okresie trzech kwartałów 2006 wzrósł do 2,6%.

W budownictwie w 2006 roku koniunktura była bardzo dobra. Z badań prowadzonych przez GUS wynika, że z miesiąca na miesiąc zwiększało się wykorzystanie mocy produkcyjnych. W styczniu 2007 r. tylko 7% ankietowanych przedsiębiorstw budowlanych oceniało swoje zdolności produkcyjne jako zbyt duże w stosunku do oczekiwanego w okresie najbliższych 12 miesięcy portfela zamówień, 74% jako wystarczające, a 19% jako zbyt małe. Największe trudności w prowadzeniu działalności, wymieniane przez przedsiębiorstwa, związane były z kosztami zatrudnienia. Drugą najczęściej zgłaszaną barierą okazała się konkurencja innych firm. Kolejnym i rosnącym problemem jest brak pracowników, przy czym uciążliwość ta zwiększała się najbardziej spośród wszystkich utrudnień wymienianych przez przedsiębiorstwa. W porównaniu ze styczniem roku ubiegłego w największym stopniu zmniejszyło się znaczenie bariery związanej z warunkami atmosferycznymi (rok temu warunki atmosferyczne stanowiły dla budownictwa poważną barierę).

Krótkookresowe prognozy sytuacji w budownictwie w podziale na klasy wielkości przedsiębiorstw wskazują, że najkorzystniejsze przewidywania formułują zakłady duże, o liczbie pracujących 250 osób i więcej. Prognozy te obejmują rosnące zamówienia i poprawę sytuacji finansowej. Uzasadnione to jest realizowaniem dużych inwestycji wspomaganych funduszami unijnymi przez większe zakłady. W najbliższych trzech miesiącach przedsiębiorcy przewidują wzrost cen realizacji robót budowlanych, przy czym w zakładach dużych będzie on nieco większy niż w małych. Poprawę sytuacji finansowej przewidują wszystkie firmy bez względu na wielkość, ale największe korzyści przewidują przedsiębiorstwa duże.

Jakie rodzaje budownictwa wykreowały w 2006 roku wysoki wzrost?

W 2006 roku w sektorze budownictwa w największym stopniu wzrastało budownictwo drogowe, infrastrukturalne (lądowo-wodne i inżynieryjne), wykonywanie instalacji budowlanych, przygotowanie terenu pod budowę. Natomiast stagnacja lub spadek miały miejsce w robotach wykończeniowych i w budownictwie mieszkaniowym.

Budownictwo drogowe, infrastruktura transportu, budownictwo logistyczno-magazynowe, ochrony środowiska, które rozwijały się w 2006 r. dynamicznie, mają szanse na dalszy wysoki wzrost, ponieważ w znacznym stopniu są wspomagane funduszami z Unii Europejskiej lub inwestycjami zagranicznymi.

W pierwszych miesiącach 2006 r. odnotowano spadek produkcji budowlanej, co związane było z bardzo ostrą zimą. Czynniki atmosferyczne obniżające poziom produkcji budowlanej występują zawsze na początku roku, ale z różną intensywnością, w 2006 r. były szczególnie dotkliwe.

Po spadku produkcji w styczniu i lutym 2006 r. - w marcu budownictwo osiągnęło wzrost o 15,5% w porównaniu z marcem roku poprzedniego, a w kolejnych miesiącach notowano również wysokie wskaźniki wzrostu. W efekcie w okresie styczeń - czerwiec 2006 r. w zakładach zatrudniających powyżej 9 osób wzrost produkcji budowlanej był wyższy o 9,2% w porównaniu z pierwszym półroczem 2005 r. W drugim półroczu budownictwo "przyśpieszyło" i w skali całego roku 2006 wzrost produkcji budowlanej wynosił 17,5%.

W latach 2004-2005 występowały duże wahania produkcji budowlanej w poszczególnych miesiącach (od spadku o prawie 18% do wzrostu o 30%).

W 2004 r. czynniki "przedakcesyjne" oddziaływały na budownictwo silniej niż na inne dziedziny gospodarki, głównie ze względu na obawy przed wzrostem kosztów po wprowadzeniu 22% podatku VAT. Dane za 2006 r. wskazują, że wahania w produkcji budowlanej są znacznie "łagodniejsze".

Wzrost polskiego budownictwa na tle krajów Unii Europejskiej

W 2005 r. wysoki wzrost budownictwa notowały "nowe" unijne kraje (UE -10). Najwyższy wskaźnik (19,5%) był w Estonii. Wzrost w granicach 11 - 17% osiągały: Węgry, Łotwa, Słowacja, Malta, Litwa. Polska ze wzrostem budownictwa 7,4% znajdowała się w 2005 r. na 8 miejscu wśród 25 krajów unijnych. Kraje "starej" Unii (UE - 15) miały niższe wskaźniki: od 1,5% (Włochy) do 4,3% (Dania). Wyjątkiem jest Irlandia ze wzrostem rzędu 7,7%. W kilku krajach (Niemcy, Portugalia, Belgia, Wielka Brytania) w 2005 r. miał miejsce spadek produkcji budowlanej.

Relatywny poziom produkcji budowlanej jest znacznie niższy w krajach, które w 2004 r. wstąpiły w struktury unijne, niż w krajach "starej" Unii. Łatwiej jest osiągać wysokie wskaźniki wzrostu liczone w stosunku do niskiej bazy odniesienia.

Również w 2006 r. kraje "nowe" notowały wysokie wskaźniki wzrostu produkcji budowlanej. Polska z dwucyfrowym tempem wzrostu budownictwa w 2006 r. znajdowała się za Estonią, Słowacją, Słowenią, Litwą I Irlandią.

Wyjaśnienia

Produkt krajowy brutto - obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Zasadniczym składnikiem produktu krajowego brutto, od strony jego tworzenia, jest suma wartości dodanej brutto wszystkich sekcji, działów gospodarki narodowej powiększonej o podatki od produktów i pomniejszonej o dotacje do produktów.

Parytety siły nabywczej są stosowane w celu przeliczenia PKB i jego głównych elementów na wspólną walutę, której umowną jednostką jest standard siły nabywczej (PPS - Purchasing Power Standard).

Inflacja - wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oblicza się na podstawie obserwacji zmian cen wytypowanych towarów I usług konsumpcyjnych (około 1800 w 2006 r.) notowanych w 209 rejonach na terenie całego kraju.

Wskaźniki cen produkcji sprzedanej przemysłu (tj. górnictwa, przetwórstwa przemysłowego oraz zaopatrywania w energie elektryczną, gaz i wodę) oblicza się na podstawie miesięcznego badania cen wyrobów i usług faktycznie uzyskiwanych przez dobrane w sposób celowy podmioty gospodarcze zaklasyfikowane do wyżej wymienionych sekcji.

Wskaźniki cen produkcji budowlano-montażowej oblicza się na podstawie miesięcznego badania cen robót realizowanych przez dobrane w sposób celowy podmioty gospodarcze zaklasyfikowane do sekcji "budownictwo".

Wynik finansowy brutto (zysk lub strata) jest to wynik na działalności gospodarczej skorygowany o wynik zdarzeń nadzwyczajnych.

Wynik finansowy netto (zysk lub strata) otrzymuje się po pomniejszeniu wyniku finansowego brutto o obowiązkowe obciążenia.

Obciążenia wyniku finansowego brutto obejmują podatek dochodowy od osób prawnych i fizycznych oraz płatności z nim zrównanych, na podstawie odrębnych przepisów.

Wskaźnik rentowności obrotu brutto jest to relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności

Wskaźnik rentowności obrotu netto jest to relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności.

Kolejne części raportu będą poświęcone:

• Cenom i płacom w budownictwie >>
• Przemianom strukturalnym >>

1. Dane wg Małego Rocznika Statystycznego 2006.