Czy urządzenia VR i AR są bezpieczne dla zdrowia? Pracodawcy mogą to już sprawdzić!

W ostatnich latach bardzo szybko wzrasta popularność urządzeń rzeczywistości wirtualnej (VR) i rozszerzonej (AR). Sprawdzają się w wielu dziedzinach, takich jak: przemysł, medycyna, architektura czy edukacja. Ale czy korzystanie z nich jest bezpieczne dla pracowników? Naukowcy z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego (CIOP-PIB) opracowali metodę badania urządzeń VR i AR, która pozwala na ocenę bezpieczeństwa ich użytkowania pod względem ekspozycji na promieniowanie optyczne emitowane przez wyświetlacze.

Spis treści

1. Jakie są zagrożenia dla zdrowia użytkownika urządzeń VR i AR?
2. Promieniowanie optyczne - zagrożenie dla oczu
3. Światło niebieskie - mniej melatoniny
4. Na czym polega metoda oceny bezpieczeństwa użytkowania urządzeń VR i AR?

Wraz z rozwojem i wzrostem dostępności urządzeń rzeczywistości wirtualnej (VR) i rozszerzonej (AR) pojawiło się coraz więcej możliwości ich zastosowania nie tylko w sektorze rozrywki, lecz także w edukacji, szkolnictwie wyższym czy bezpieczeństwie pracy. Nowoczesne technologie coraz szerzej wkraczają do biur i domów, zmieniając sposób, w jaki komunikujemy się, spotykamy, uczymy, a nawet leczymy. Mogą być także wykorzystywane w zarządzaniu obiektami, np. przemysłowymi, związanymi z logistyką i magazynowaniem.

W obszarze działań związanych z poprawą bezpieczeństwa i warunków pracy najczęściej technologie te są wykorzystywane do przeprowadzania szkoleń oraz we wspomaganiu procesów produkcyjnych.

Urządzenia VR i AR umożliwiają prowadzenie szkoleń w sposób bardziej interaktywny i realistyczny, co pozwala na lepsze przygotowanie pracowników do pracy w niebezpiecznych warunkach. Pracownicy mogą testować swoje umiejętności w symulowanych sytuacjach i nauczyć się radzić sobie w niebezpiecznych warunkach (takich jak np. pożar, wypadki na budowie czy obsługa maszyn).

Jakie są zagrożenia dla zdrowia użytkownika urządzeń VR i AR?

Z wymienionych cech wirtualnej rzeczywistości płynie wiele potencjalnych korzyści, jednak w ślad za nimi podąża ryzyko niewłaściwego wykorzystania lub nadużywania tej technologii. Badacze tematu najczęściej wymieniają: chorobę lokomocyjną, nadmiar bodźców, intensyfikację doświadczenia (w VR każde wrażenie może być odczuwane bardziej intensywnie, potencjalnie zmieniając sposoby reakcji użytkowników oraz wpływając na ich odpowiedzi) oraz kognitywne, emocjonalne i behawioralne zaburzenia po powrocie do realnej rzeczywistości.

Na uwagę zasługuje także zagrożenie dla zdrowia użytkowników wynikające z rodzajów stosowanych źródeł światła. Użytkownikom urządzeń VR i AR może zagrażać sztuczne promieniowanie optyczne, w tym światło niebieskie. Dlatego badacze z CIOP-PIB zainteresowali się problemem wpływu tych urządzeń na zdrowie użytkowników.

W wyniku jednego z projektów finansowanych w latach 2021-2022 w zakresie zadań służb państwowych ze środków Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej (w ramach V etapu programu wieloletniego pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”) opracowali oni metodę badania urządzeń wirtualnej i rozszerzonej rzeczywistości, która umożliwia ocenę bezpieczeństwa użytkowania VR i AR pod względem ekspozycji na promieniowanie optyczne emitowane przez wyświetlacze. Dzięki tym badaniom można już ocenić, czy urządzenia wykorzystywane np. do szkoleń nie powodują uszkodzeń oczu lub zaburzeń rytmu okołodobowego.

Promieniowanie optyczne - zagrożenie dla oczu

Jak wyjaśnia dr inż. Jacek Kubica z Pracowni Promieniowania Optycznego CIOP-PIB – „Badanie zagrożenia dla oczu promieniowaniem optycznym z zakresu 180-780 nm jest szczególnie ważne ze względu na sposób, w jaki urządzenia VR i AR są używane. Pozornie nieduże wartości natężenia napromienienia nadal mogą stanowić zagrożenie, ponieważ źródło światła jest umiejscowione w niewielkiej odległości od oczu człowieka. Groźne wydaje się zwłaszcza promieniowanie nadfioletowe, którego nawet niewielkie dawki mogą powodować przekroczenie maksymalnych dopuszczalnych ekspozycji (MDE) i prowadzić do uszkodzenia oczu”.

Światło niebieskie - mniej melatoniny

Światło niebieskie wpływa na hamowanie wydzielania melatoniny, a w konsekwencji na zaburzenia cyklu okołodobowego oraz pogorszenie zdrowia człowieka. Światło słoneczne jest jednym z najważniejszych regulatorów fizjologicznych funkcji człowieka związanych z rytmem okołodobowym. Ma ono ogromny wpływ na funkcje wzrokowe, a także na tzw. pozawzrokową odpowiedź organizmu, która decyduje o psychofizjologicznym funkcjonowaniu człowieka, jego zachowaniu i sprawności.

Światło przyczynia się do zmiany rytmów okołodobowych, tj. zmieniania pór czasowych w cyklach okołodobowych. „Wynika to z oddziaływania światła na hamowanie wydzielania melatoniny, która reguluje takie procesy przypadające na porę nocną jak sen czy obniżenie temperatury głębokiej ciała i spowolnienie rytmu serca. W przypadku stosowania niektórych z urządzeń VR i AR w godzinach wieczornych i nocnych istnieje potencjalne ryzyko zaburzeń rytmu okołodobowego” – dodaje prowadzący badania dr inż. Jacek Kubica.

Zobacz też: Co to jest sztuczna inteligencja i jakie daje możliwości w logistyce magazynowej?

Na czym polega metoda oceny bezpieczeństwa użytkowania urządzeń VR i AR?

Opracowana w CIOP-PIB metoda oceny urządzeń VR i AR opiera się na pomiarach spektroradiometrycznych, pozwalających na określenie ilości promieniowania optycznego docierającego do oczu użytkownika w określonych zakresach długości fal.

Zagrożenie promieniowaniem optycznym emitowanym przez urządzenia VR i AR jest w CIOP-PIB oceniane zgodnie z kryteriami zawartymi w Dyrektywie 2006/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym).

Ocena dokonywana jest również zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne (DzU 2010 nr 100, poz. 643) i Rozporządzeniem z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU poz. 1286, z późn. zm.)

Bezpieczeństwo użytkowania okularów jest oceniane na podstawie porównania otrzymanych wartości z maksymalnymi dopuszczalnymi poziomami ekspozycji (zgodnie z ww. rozporządzeniami).

W przypadku oceny wpływu korzystania z okularów AR/VR na zaburzenia cyklu okołodobowego jako miarę potencjalnego zagrożenia promieniowaniem pochodzącym z urządzeń wykorzystano miarę bodźca cyrkadialnego CS (Circadian Stimulus).

To parametr oddziaływania cyrkadialnego (okołodobowego) wyznaczany na podstawie widma światła dochodzącego do oka i uwzględniający skuteczność hamowania melatoniny. Dzięki temu możliwe jest określenie, czy użytkowanie okularów może prowadzić do hamowania wydzielania melatoniny, a w efekcie do zaburzenia snu i cyklu okołodobowego.

Wyniki przeprowadzonej oceny pozwolą producentom oraz dystrybutorom urządzeń AR i VR zadbać o bezpieczeństwo i zdrowie ich użytkowników przez opracowanie indywidualnych zaleceń do bezpiecznego ich użytkowania. Pracodawcy z kolei będą mogli sprawdzić, czy wykorzystywane przez nich urządzenia VR i AR oraz sposób ich użytkowania są bezpieczne dla zdrowia pracowników.

źródło: materiały prasowe CIOP-PIB; opracowanie: redakcja