Elewacje ceramiczne. Najpopularniejsze materiały i technologie
Autor: Szymon Starnawski/Grupa Murator
Elewacje z elementów ceramicznych to zdecydowanie jeden z najpopularniejszych sposobów na wykończenie fasady
Elewacje ceramiczne to jedno z najpopularniejszych rozwiązań. Ceramika jest niepalna, dobrze znosi mróz i zmiany temperatury, nie szkodzi jej ani deszcz, ani promienie UV, a do tego ładnie i stosunkowo wolno się starzeje. Ponadto współgra z innymi materiałami – od klasycznych po najbardziej nowoczesne. Elewacje ceramiczne można wykonywać z cegieł, płytek, kształtek. W sprzedaży nie brakuje również materiałów nieceramicznych, imitujących naturalne cegły.
Spis treści
- Cegły ceramiczne na elewacji - rodzaje i właściwości
- Efektowne detale z cegieł elewacyjnych
- Płytki ceglane - prawie jak mur
- Fasada z kształtek ceramicznych
- Materiały imitujące elewację z elementów ceramicznych
- Konserwacja elewacji ceramicznych
Cegły ceramiczne na elewacji - rodzaje i właściwości
Mimo ekspansji nowocześniejszych wyrobów i technologii budowlanych, cegła wciąż pozostaje w użyciu, chociaż przyznać należy, że rzadko wznosi się z niej ściany konstrukcyjne domów, chyba że działowe. Najczęściej jest wykorzystywana do budowy elementów małej architektury – murków, ogrodzeń, schodów zewnętrznych, a nawet ogrodowych nawierzchni.
W budynkach mieszkalnych i innego przeznaczenia powstają z niej też fasady w postaci murów osłonowych, nieprzenoszących jednak takich obciążeń jak ściany nośne. Są bowiem zbyt zimnym materiałem, by samodzielnie mogły posłużyć do budowy wystarczająco energooszczędnych przegród zewnętrznych.
Trzon nośny zewnętrznej przegrody z ceglaną elewacją, czyli tzw. ściany trójwarstwowej, stanowi mur (z pustaków, bloczków gazobetonowych bądź silikatów) lub ściana o konstrukcji szkieletowej bądź betonowej. Obłożony jest od zewnątrz materiałem termoizolacyjnym, mającym zapewnić jej korzystny, a więc niski współczynnik przenikania ciepła U. Materiał ociepleniowy zostaje osłonięty przez ceglany mur. Często też między nim a izolacją pozostawiona jest szczelina wentylacyjna szerokości kilku centymetrów.
Mur fasadowy musi być spięty ze ścianą nośną, do czego służą kotwy stalowe z tarczkami dociskowymi, stabilizującymi położenie materiału termoizolacyjnego. Kotwy takie wkręca się w ścianę nośną, a ich przeciwległe końce umieszcza w spoinach poziomych między kolejnymi rzędami cegieł. Konieczne jest też pozostawienie otworów wprowadzających powietrze do szczeliny wentylacyjnej. Wloty znajdują się w pierwszej, a wyloty w ostatniej warstwie cegieł danej kondygnacji.
Cegły muruje się, używając specjalnej zaprawy do klinkieru, która posłuży również do ich fugowania. Fugi mogą być gładkie, czyli zlicowane z płaszczyzną cegieł. Gdy będą wklęsłe (środkowa część fugi zagłębiona względem lica cegieł na 2–3 mm) albo cofnięte, czyli równomiernie zagłębione, wówczas powstanie wrażenie większej trójwymiarowości fasady. Podobny efekt uzyskuje się, robiąc fugi ścięte, kiedy tylko jedna ich krawędź jest zlicowana z frontową płaszczyzną cegły.
Do stosowania na zewnątrz przeznaczone są cegły szlachetniejszego rodzaju niż zwykłe – licowe lub klinkierowe. Pierwsze charakteryzują nasiąkliwością na poziomie 7–12%, co zawdzięczają temu, że do ich produkcji używa się lepszych odmian gliny, pozbawionej margla i siarczanów oraz odpowiednio sezonowanej. Często dodaje się do niej piasek i substancje uszlachetniające, które nadają gotowemu wyrobowi różne zabarwienie. Cegły z tak przygotowanej gliny wypalane są w wyższej temperaturze niż cegły budowlane.
Do wyrobu cegieł klinkierowych używa się wysokiej jakości, sezonowanych glin. Zamiast wypalania cegła taka poddawana jest spiekaniu w temperaturze 1100–1300°C, dzięki temu nabiera wyjątkowej twardości. Jej nasiąkliwość nie powinna przekraczać 6%, co zapewni wyjątkową odporność na działanie mrozu: wytrzymuje bez uszkodzeń ponad 100 cykli zamrażania i odmrażania. Dla porównania, zwykła, nietynkowana cegła budowlana wytrzymuje zaledwie 20–25 cykli.
Oprócz cegieł całkowicie pełnych, są elementy z pionowymi drążeniami bądź szczelinami. Mogą być one klasyfikowane jako perforowane, dopóki powierzchnia otworów nie przekroczy 10% powierzchni podstawy cegły. Powyżej 10% kwalifikują się do grupy cegieł szczelinowych. Przykładem są dziurawki mające otwory, których udział stanowi 25–60% powierzchni podstawy.
Typowa długość cegieł to 250 mm, szerokość 120 mm, a wysokość 65 mm. Oferowane są też modele większe – 290 x 115 x 71, czy np. cegła gotycka o wymiarach 300 x 150 x 90 mm. Uzupełnieniem cegieł o standardowym formacie są cegły o wydłużonej formie, oznaczane symbolem LDF (290 x 115 x 52 lub 290 x 90 x 52 mm). Można z nich wznosić całe mury lub używać jedynie jako materiału uzupełniającego przy budowie ścian z cegieł klasycznej wielkości.
Cegły przeznaczone na fasady dostępne są w bogatej gamie kolorów oraz faktur. Zakres barwny zaczyna się od bieli, a kończy na antracycie. Równym i gładkim towarzyszą mniej foremne cegły sztucznie postarzane lub ręcznie kształtowane. Wykonane z nich mury niewiele różnią się od tych zabytkowych. Wielu producentów cegieł urozmaica powierzchnię swoich wyrobów dekoracyjnymi żłobieniami. Cegły i kształtki mogą być również szkliwione lub angobowane. Te drugie odznaczają się matową powierzchnią uzyskaną przez powlekanie masy ceramicznej glinkami szlachetnymi. Zwykle cegły mają tradycyjną formę, ale występują również wersje z fazowanymi krawędziami lub zaokrąglonymi narożami.
W poszukiwaniu produktu bardziej oryginalnego od zwykłej cegły warto zwrócić uwagę na modele długie i płaskie, przez co bardziej przypominające cienkie belki niż cegły w typowym rozumieniu. Ich długość sięga pół metra, a grubość to zaledwie 3,8–4 cm. Muruje się je na cienkie spoiny. Aby uzyskać elewację bez widocznych spoin, można użyć cegieł ze specjalnymi wgłębieniami, w które nakładana jest zaprawa murarska.
Przeczytaj również:
- Efekt cegły na elewacji? Jakie materiały elewacyjne imitują mur ceglany?
- Ceramiczne żaluzje na elewacjach. Jak uzyskać ażurowe fasady? Przykłady realizacji
Efektowne detale z cegieł elewacyjnych
W dawnych czasach z cegieł elewacyjnych budowano także ostrołukowe nadproża, wymyślne gzymsy, obramowania okien i dekoracyjne podokienniki. Współcześni projektanci wracają do tamtych koncepcji. Zadanie ułatwiają im nowoczesne produkty uzupełniające, proponowane przez dostawców cegieł. Są to m.in. cegły kształtowe, służące np. do budowy podokienników, gzymsów, okapów, narożników lub parapetów. Specjalne cegły kształtowe, produkowane na zamówienie, pozwolą utworzyć na fasadzie ciekawą strukturę 3D.
Klinkierowe nadproża mogą powstawać z cegieł ułożonych poziomo (mała rolka) i zazbrojonych drabinkami zbrojeniowymi lub specjalną taśmą zbrojącą, albo z cegieł umieszczanych na sztorc (duża rolka). Warto w tym miejscu podkreślić, że w przypadku ściany trójwarstwowej należy wykonać dwa osobne nadproża – dla warstwy nośnej oraz dla elewacji. Murując nadproża, warto skorzystać z elementów gotowych. Dotyczy to zarówno warstwy nośnej, jak i elewacyjnej. Oprócz nadproży płaskich, z klinkieru budowane bywają także łukowe lub sklepione. Gzymsy (wieńczące, międzypiętrowe, cokołowe, nadokienne) i podokienniki tworzone są poprzez ustawienie cegieł prostopadle do muru.
Płytki ceglane - prawie jak mur
Niezwykle wiele fasad wyglądających jak ceglane mury wcale nie zbudowano z cegieł. Użyto do ich wykończenia ceglanych płytek. Mają one długość i wysokość taką samą jak klinkier, więc po przyklejeniu do podłoża wyglądają jak wmurowane cegły.
Płytki kosztują trochę mniej niż cegły, ale to wcale nie najważniejsza ich zaleta. Liczy się to, że można ich użyć do obłożenia ścian o dowolnej konstrukcji, np. murów jedno- i dwuwarstwowych z ociepleniem czy ścian szkieletowych. W odróżnieniu od cegieł nie będą wymagały poszerzenia fundamentów. Można je również wykorzystać do odnawiania istniejących fasad tynkowanych. Przeważnie przykleja się je do mineralnego, zbrojonego podkładu wykonywanego na warstwie wełny mineralnej, styropianu lub innego typu termoizolacji. Jest to także sposób na odtworzenie ceglanej elewacji w przypadku, gdy ładny, stary mur musi zostać ocieplony od zewnątrz.
Najbliższe oryginalnym, starym cegłom są płytki uzyskiwane w rezultacie ich pokrojenia. Z jednej cegły powstają trzy płytki grubości ok. 2 cm. Największą wartość mają te zewnętrzne, na których przeszłość odcisnęła wyraźne piętno w postaci przebarwień, ubytków, zarysowań. Płytki klinkierowe powstają przeważnie metodą formowania.
W sprzedaży oferowane są również kolekcje płytek ręcznie formowanych i sztucznie postarzanych. Występują w setkach kolorów i dużej liczbie faktur (żłobione, tłoczone, sztucznie postarzane). Powodzeniem cieszą się płytki większe, stylizowane na dawną, dużą cegłę gotycką. Wartościowym uzupełnieniem okazują się płytki narożne, pozwalające uzyskać efekt prawdziwego muru.
Do mocowania płytek używane są kleje mineralne klasy C2TES2, zawierające w składzie tras reński – kruszywo zastępujące wapno. Klej nanosi się zarówno na ściany, jak i na całą spodnią powierzchnię płytek. Po ułożeniu spoinuje się je odpowiednio dobraną fugą do klinkieru.
Interesującym produktem są systemy ociepleniowe, zakładające wykonanie okładziny fasadowej z płytek. Większość z nich od innych systemów ETICS różni się wprowadzeniem do zestawu produktów specjalnego kleju do klinkieru oraz mocniejszej siatki do zbrojenia warstwy podkładowej, wykonywanej na powierzchni płyt ociepleniowych.
Ciekawostką są systemy obejmujące specjalne płyty z polistyrenu EPS, mające fabrycznie wyprofilowane gniazda do wklejenia płytek lub podłużne prowadnice ułatwiające zachowanie między nimi równych i równoległych odstępów. Płyty te mocuje się do podłoża na klej i dodatkowo stabilizuje kołkami wyposażonymi w tarczki dociskowe.
Rozwinięciem podobnej idei są panele z materiału termoizolacyjnego – poliuretanu, ale już połączone z płytkami. Ich użycie zdecydowanie przyśpiesza prace, ponieważ przytwierdzając ocieplenie, jednocześnie mocujemy też okładzinę wykończeniową. Instaluje się je na podłożu bez użycia kleju, stosując wyłącznie specjalne, systemowe śruby. Pojedyncze płytki wkleja się na ich połączeniach, a na koniec pozostaje tylko przeprowadzić fugowanie. Płyty termoizolacyjne z klinkierem wykonywane są na zamówienie, pod konkretny projekt. Inwestor ma więc możliwość dobrania dowolnego formatu, faktury i barwy płytek.
Fasada z kształtek ceramicznych
Kształtki ceramiczne to elementy o powierzchni większej niż płytki klinkierowe. Dostępne są kształtki lite, wyglądające jak duże profilowane kafle lub komorowe, wyglądem bliższe
pustakom. U jednych i drugich, na spodniej stronie, znajdziemy wyprofilowane zaczepy – niezbędne do przytwierdzenia do systemowych listew rusztu nośnego. Kształtki lite mogą być barwione w masie, szkliwione, szkliwione i metalizowane, stąd ich duża rozpiętość kolorystyczna. Powierzchnia bywa naturalna lub glazurowana, płaska albo rowkowana. Wymiary takich kształtek dochodzą do 30 x 125 cm.
Kształtki komorowe są również dostępne w wielu wariantach kolorystycznych, a oprócz powierzchni gładkiej – w wersjach piaskowanych, żłobkowanych lub ryflowanych. Charakteryzuje je niska nasiąkliwość – w granicach 6–9% i wysoka odporność na mróz.
Ruszty do mocowania kształtek oferują ich producenci. Są one wykonane ze stali ocynkowanej. Łączy się je kotwami ze ścianą nośną, a pod ich profile i między nie wkłada płyty termoizolacyjne z wełny mineralnej. Ruszt jest tak skonstruowany, że między ociepleniem a kształtkami pozostaje pusta przestrzeń tworząca szczelinę wentylacyjną. Krążące w niej powietrze ma za cel odprowadzanie pary wodnej, która mogłaby się skroplić i spowodować zamoknięcie wełny, co zmniejszyłoby jej właściwości termoizolacyjne. Wentylacja ogranicza nagrzewanie się materiału elewacyjnego i tym samym wpływa na zmniejszenie naprężeń w nim zachodzących.
Do fasad wentylowanych polecane są dość twarde, ale jednocześnie sprężyste płyty z wełny mineralnej, najlepiej skalnej (przykładowe kody oznaczenia: MW-EN13162-T1-DS(TH) lub MW-EN13162-T1-DS(TH)-MU1). Płyty wełniane układa się między elementami rusztu i mocuje do podłoża kołkami, które mają plastikowe tarczki dociskowe i stalowy trzpień. Grubość izolacji, zakładając, że użyjemy wełny o współczynniku przewodzenia ciepła λ = 0,040 W/(mK), a ściana jest murowana i nie była dotąd zaizolowana, powinna wynosić ok. 20–25 cm.
Płytom towarzyszy zawsze membrana wiatroizolacyjna. Tworzy ona powłokę, dzięki której ciąg powietrza w przestrzeni wentylacyjnej nie odrywa włókien wełnianych i która nie dopuszcza, by wilgoć i woda wnikały w wełnę. Membrana jest wodoszczelna, lecz jednocześnie umożliwia swobodne przenikanie pary wodnej, więc płyty będą mogły wyschnąć, gdy dojdzie do ich zamoczenia. Wiele typów płyt fasadowych jest połączonych z taką membraną lub z welonem szklanym pełniącym podobną funkcję. Welon ułatwia również docinanie płyt na wymiar.Kształtki lite zaczepia się do profili nośnych, wykorzystując fabrycznie zrobione wycięcia, umożliwiające ich solidne zahaczanie. Dzięki temu do montażu nie są potrzebne żadne łączniki ani klej. Kształtki utrzymują się pod własnym ciężarem, a w razie uszkodzenia łatwo je wymienić na nowe. Przy montażu zaleca się mieszanie kształtek, czyli dobieranie po kolei z różnych opakowań. Kształtki komorowe łączy się za pośrednictwem stalowych zaczepów przykręcanych do rusztu. Po wykonaniu elewacji zaczepy pozostają niewidoczne.
Odrębną kategorię stanowią ceramiczne kształtki żaluzjowe w formie podłużnych listew pustych w środku. Uzyskuje się z nich ażurową konstrukcję osłonową.
Materiały imitujące elewację z elementów ceramicznych
Nie da się ukryć, że koszt murów elewacyjnych lub okładzin z klinkieru nie jest mały. Dlatego mnożą się rozwiązania pozwalające uzyskać podobnie wyglądające fasady, ale przy wykorzystaniu materiałów zupełnie innej natury, za to dobrze naśladujących pierwowzór.
Płytki z klinkieru można więc zastąpić płytkami z elastycznego tworzywa bitumicznego lub akrylowego, pokrytego z wierzchu dekoracyjnym kruszywem udającym prawdziwą ceramikę. Płytki takie są lżejsze od oryginalnych, więc łatwiej się je docina i klei, a ponadto można nimi wykańczać także powierzchnie łukowe. Mają wymiary 24 x 6,5 x 0,3 cm. 1 m2 takiej okładziny waży zaledwie 4–5 kg.
Zamiast cegieł i płytek klinkierowych można kupić trochę tańsze odpowiedniki betonowe, wytwarzane w ten sposób, żeby zarówno barwą, rozmiarami, jak i fakturą przypominały ceramikę. Powstają z mieszanki betonowej klasy C12/15 rozlewanej do form, w których wiąże ona i twardnieje. Później, po ok. miesięcznym okresie dojrzewania, jest gotowa do sprzedaży. Oprócz betonowych cegieł o prostej formie dostępne są też modele z krawędziami o linii nieregularnej, stylizowane na materiał z odzysku.
Produkowane są także panele z tworzywa sztucznego (PVC lub żywicy poliestrowej) zbrojonego włóknami szklanymi, mające wytłoczony wzór oddający wygląd muru. Efekt pogłębia odpowiednio dobrana kolorystyka i faktura powierzchni. Mocuje się je do elewacji w podobny sposób jak kształtki, czyli za pośrednictwem rusztu nośnego – metalowego lub nawet drewnianego
Konserwacja elewacji ceramicznych
Ściany z ceramicznych cegieł lub płytek należy co pewien czas myć. Gdy zabrudzenia widoczne są na niewielkich fragmentach, wystarczy usunąć je gąbką i wodą z dodatkiem środka czyszczącego przeznaczonego do mycia klinkieru, dbając o to, aby przesadnie nie zmoczyć elewacji. Do mycia klinkieru można wykorzystać również myjkę ciśnieniową. Lepiej jednak z niej zrezygnować, jeśli spoiny są kruche, ponieważ woda może je wtedy wypłukać.
Gdy zabrudzenia są trudne do usunięcia metodami konwencjonalnymi, pozostaje piaskowanie. Powinna je wykonać specjalistyczna firma – nieprawidłowo wykonane piaskowanie może bowiem doprowadzić do zarysowania klinkieru oraz jego zmatowienia. Oddzielną kwestią jest usuwanie białych nalotów, zwanych wysoleniami, które mogą pojawiać się na elewacjach. Pozbywamy się ich za pomocą suchej szmatki lub szczotki z miękkim włosiem. Jeśli to nie skutkuje, można spróbować czyścić na mokro, a w ostateczności użyć specjalistycznych środków chemicznych.
By zapobiec powracaniu problemu z wykwitami, w zależności od miejsca, gdzie ułożono klinkier, warto sprawdzić stan obróbek blacharskich oraz hydroizolacji budynku. Jeśli elewacja nie będzie narażona na dłuższe zawilgocenia, do wykwitów z pewnością nie dojdzie. Baczną uwagę należy zwrócić na stan spoin między płytkami albo cegłami. Gdy doszło do ich wykruszenia czy uszkodzenia, luźne fragmenty należy usunąć, spoinę oczyścić, a dzień po zagruntowaniu ubytki uzupełnić zaprawą do klinkieru. Najlepiej zastosować renowacyjny szlam do klinkieru, który nakłada się gumową pacą. Jeżeli uszkodzenia są poważne, oczyszczone i zagruntowane szpary należy wypełnić nową zaprawą. W przeciwnym razie woda opadowa może przenikać pod okładzinę, prowadząc do licznych uszkodzeń.
