Ochrona przeciwpożarowa obiektów sakralnych

Pożary obiektów sakralnych nie zdarzają się często, lecz są bardzo spektakularne i przynoszą znaczne straty materialne, historyczne i kulturowe. Do rzadkości należą pożary świątyń nowych, murowanych, zlokalizowanych w dużych miastach. Najczęściej płoną budowle stare, zabytkowe, wykonane w konstrukcji drewnianej, znajdujące się z dala od miast powiatowych, w związku z czym dojazd służb ratowniczych jest utrudniony.

Bardzo często w momencie przyjazdu pierwszych zastępów straży pożarnej na miejsce pożaru płonie już całe wnętrze obiektu, a ogień wychodzi na dach. Wówczas nieskuteczne są działania gaśnicze w natarciu – prowadzi się czynności mające na celu ochronę budynków sąsiednich przed przerzuceniem się na nie pożaru. W takich sytuacjach prawie zawsze dochodzi do znacznego lub całkowitego (nieodwracalnego) zniszczenia świątyni. Wynika to przede wszystkim z palnej konstrukcji obiektu, braku lub niesprawności systemów sygnalizacji pożaru i stałych urządzeń gaśniczych oraz niedostatecznego zaopatrzenia w wodę. Budynek świątyni to najczęściej duża otwarta przestrzeń, obejmująca nawę główną i boczne, transept, prezbiterium z apsydą oraz kaplicę, a także zakrystię, przedsionki i pomieszczenia pomocnicze. Taki układ sprzyja swobodnemu rozwojowi pożaru we wszystkich kierunkach. Duże okna witrażowe, a także znaczna wysokość i kubatura budynku ułatwiają zaś ciągły dopływ tlenu do pożaru, a ponadto są przyczyną jego późnego wykrycia, gdyż powstający w pierwszej fazie dym (który mógłby być zauważony przez przechodniów i inne osoby) przez długi czas gromadzi się pod sufitem, nie wydostając się na zewnątrz, co uniemożliwia wszczęcie alarmu.

Swobodnemu rozprzestrzenianiu się ognia w obiektach sakralnych sprzyja także fakt, że najczęściej stanowią one jedną strefę pożarową i nie wszystkie wyposażone są w sprawne systemy sygnalizacji pożaru oraz stałe urządzenia gaśnicze. A nawet jeśli je mają, to często nie są one podłączone do centrum monitoringu lub Państwowej Straży Pożarnej. W wielu przypadkach centralka pożarowa zamontowana jest w zakrystii lub na plebani, skąd, w przypadku nieobecności kogokolwiek (okres kolędy, wakacje), nawet gdy system wykryje pożar i włączy się alarm drugiego stopnia (syreny alarmowe i urządzenia sygnalizacyjne optyczne), nikt nie przekaże informacji o pożarze do jednostki ochrony przeciwpożarowej. Zdarzają się także obiekty sakralne podpiwniczone oraz wielopoziomowe, o bardzo skomplikowanej topografii, połączone z salkami katechetycznymi oraz plebanią. Często w piwnicy jest usytuowany system ogrzewania (np. piec centralnego ogrzewania, systemy nawiewu i wentylacji, różnego rodzaju instalacje), a także pomieszczenia techniczne, w których można spodziewać się wielu słabo zabezpieczonych otworów, prowadzących przez ściany do wnętrza świątyni oraz innych pomieszczeń. Może to skutkować tym, że powstały w piwnicy pożar w krótkim czasie zagrozi pozostałej części budynku.

Dachy i stropy obiektów sakralnych w wielu przypadkach wykonane są w konstrukcji drewnianej, nierzadko krytej blachą, co podczas ich pożaru utrudnia interwencję strażakom. Kłopotu przysparzają także nieużytkowe poddasza rozciągnięte na całej długości budynku, w których błyskawicznie może rozprzestrzeniać się pożar. Do tej przestrzeni praktycznie brak dostępu z wnętrza obiektu sakralnego z uwagi na jego znaczną wysokość oraz ukryte wąskie przejścia (klatki schodowe często ze schodami zabiegowymi) prowadzące na poddasze. Występuje tu również poważne zagrożenie dla ratowników powodowane spadającymi elementami konstrukcji. Większość obiektów sakralnych, a w szczególności budynki stare i zabytkowe, ma wiele drewnianych elementów wyposażenia ruchomego i nieruchomego oraz wykończenia wnętrz.

Statystyki jako przyczynę pożarów bardzo często wskazują podpalenia, zwarcia instalacji elektrycznej (nierzadko bardzo starej i niepoddawanej okresowym przeglądom, naprawianej i rozbudowywanej w sposób nieprofesjonalny oraz przez osoby bez odpowiednich uprawnień), wady urządzeń elektrycznych i grzewczych, brak instalacji odgromowej lub jej niesprawność oraz nieostrożność użytkowników obiektów (np. pozostawianie palących się świec bez nadzoru, prowadzenie prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, instalowanie punktów świetlnych zbyt blisko materiałów palnych). Analizując pożary obiektów sakralnych, można zauważyć, że zdarzają się one w okresach późnowieczornych i nocnych – zatem po nabożeństwach, kiedy w świątyniach nie ma wiernych (rzadkością są pożary występujące w trakcie liturgii, gdy kościoły są wypełnione ludźmi). Z tych powodów powstający pożar ma bardzo duże szanse na swobodny rozwój i objęcie dużej części obiektu, zanim zostanie zauważony przez osoby (najczęściej) postronne. Dodatkowym elementem wpływającym na późne wykrycie pożaru obiektu sakralnego może być jego bogata iluminacja. Natężenie oświetlenia na zewnątrz jest większe niż poziom jasności płomieni, co powoduje swoiste „zamaskowanie” ognia wewnątrz świątyni.

Wymagania formalnoprawne

Dla obiektów sakralnych polskie prawo nie wyróżnia innych przepisów w zakresie zabezpieczenia przeciwpożarowego niż dla pozostałych obiektów budowlanych. Dodatkowe regulacje dotyczą tylko zabytkowych świątyń i są to te same przepisy, które obejmują inne obiekty zabytkowe. Wśród najważniejszych rozporządzeń z zakresu ochrony przeciwpożarowej wymienić należy:

• Ustawę z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (t.j. DzU z 2009 r. nr 178, poz. 1380 z późn. zm.);
• Ustawę z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.j. DzU z 2013 r. poz. 1340 z późn. zm.);
• Ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. DzU z 2013 r. poz. 1409 z późn. zm.);
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. DzU z 2015 r. poz. 1422);
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z 2010 r. nr 109, poz. 719);
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (DzU z 2009 r. nr 124, poz. 1030).

W zakresie ochrony zabytków najważniejszymi przepisami są:

• Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. DzU z 2014 r., poz. 1446 z późn. zm.);
• Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (t.j. DzU z 2012 r. poz. 987 z późn. zm.);
• Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 5 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (DzU nr 212, poz. 2153);
• Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 września 2014 r. w sprawie zabezpieczania zbiorów muzeum przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym ich zniszczeniem lub utratą (DzU z 2014 r. poz. 1240).

Z punktu widzenia formalnego ustawa o muzeach oraz ww. rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dotyczą tylko tych obiektów sakralnych, które mają status muzeów, a ich jest stosunkowo niewiele. Jednak dostosowanie się do tych przepisów wydaje się jak najbardziej wskazane i korzystne dla ich właścicieli, zarządców oraz użytkowników wszystkich budynków o charakterze religijnym.

W zakresie zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów sakralnych właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu, zapewniając ich ochronę przeciwpożarową, jest zobowiązany:

• przestrzegać przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,
• wyposażyć budynek, obiekt budowlany lub teren w niezbędne urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice,
• zadbać o konserwację oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, gwarantujące ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie,
• zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,
• przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,
• zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
• ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Odpowiedzialność za wypełnienie ww. obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, a także zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje – w całości bądź w części – ich zarządca albo użytkownik, na podstawie umowy cywilnoprawnej, ustanawiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku gdy umowa taka nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na osobie faktycznie władającej budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem. Sytuacja taka może mieć miejsce, jeśli część obiektu jest udostępniana jednemu lub kilku podnajemcom w celu prowadzenia przez nich działalności gospodarczej albo do celów mieszkaniowych. Brak nadzoru ze strony właściciela obiektu i nieznajomość zagrożeń powodowanych przez dzierżawców może powodować wzrost ryzyka pożarowego obiektu sakralnego.

Warto zaznaczyć, że czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 4.1 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej, mogą wykonywać osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje, m.in.:

• inspektorzy ochrony przeciwpożarowej,
• technicy pożarnictwa,
• inżynierowie bezpieczeństwa pożarowego,
• rzeczoznawcy do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych.

Jeżeli więc właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu sakralnego nie ma wymaganych przez wspomnianą ustawę uprawnień, powinien zatrudnić osobę, która może wykonywać czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Należy także pamiętać o tym, że w obiektach oraz na terenach do nich przyległych zabrania się podejmowania działań, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia akcji ratowniczej lub ewakuacyjnej.

Wśród najważniejszych „czynności zabronionych” wymienić należy:

• używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących zainicjować zapłon materiałów znajdujących się w strefie zagrożenia wybuchem oraz w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo;
• użytkowanie instalacji, urządzeń i narzędzi niesprawnych technicznie lub w sposób niezgodny z przeznaczeniem albo warunkami określonymi przez producenta, a także niepoddawanych okresowym kontrolom, których zakres i częstotliwość wynikają z przepisów prawa budowlanego, zwłaszcza jeżeli może się to przyczynić do powstania pożaru, wybuchu lub rozprzestrzenienia ognia;
• składowanie poza budynkami, w odległości mniejszej niż 4 m od granicy działki sąsiedniej, materiałów palnych, w tym pozostałości roślinnych, gałęzi i chrustu;
• użytkowanie elektrycznych urządzeń grzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem tych, które eksploatowane są zgodnie z warunkami określonymi przez producenta;
• przechowywanie materiałów palnych oraz stosowanie ich jako elementów wystroju i wyposażenia wnętrz w odległości mniejszej niż 0,5 m od: urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100°C, linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz odprowadzających instalacji piorunochronnej, a także czynnych rozdzielnic prądu elektrycznego, przewodów elektrycznych siłowych i gniazd wtykowych siłowych o napięciu powyżej 400 V;
• wykorzystywanie materiałów palnych na osłony punktów świetlnych, z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych i niezapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki;
• montowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, takich jak wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza go przed zapaleniem;
• składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej, służących ewakuacji, lub umieszczanie na nich przedmiotów w sposób zmniejszający ich szerokość albo wysokość poniżej wymaganych wartości określonych w przepisach techniczno-budowlanych;
• gromadzenie materiałów palnych w pomieszczeniach technicznych, na nieużytkowych poddaszach i strychach oraz na drogach komunikacji ogólnej w piwnicach;
• przechowywanie pełnych, niepełnych i opróżnionych butli przeznaczonych do gazów palnych na nieużytkowych poddaszach i strychach oraz w piwnicach;
• zamykanie drzwi ewakuacyjnych tak, że niemożliwe jest ich natychmiastowe użycie w przypadku pożaru lub innego zagrożenia powodującego konieczność ewakuacji;
• blokowanie drzwi i bram przeciwpożarowych w sposób uniemożliwiający ich samoczynne zamknięcie w przypadku powstania pożaru;
• lokalizowanie elementów wystroju wnętrz, instalacji i urządzeń tak, że zmniejszają wymiary drogi ewakuacyjnej poniżej wartości wymaganych w przepisach techniczno-budowlanych;
• wykorzystywanie drogi ewakuacyjnej jako miejsca oczekiwania na wejście do sali widowiskowej (lub innej o podobnym przeznaczeniu), w której następuje jednoczesna wymiana publiczności lub użytkowników;
• uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do: gaśnic i urządzeń przeciwpożarowych, źródeł wody dla celów przeciwpożarowych, urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi, wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu, wyjść ewakuacyjnych albo okien dla ekip ratowniczych, wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz kurków głównych instalacji gazowej, krat zewnętrznych i okiennic, które zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi powinny otwierać się od wewnątrz mieszkania lub pomieszczenia.

Analizując najważniejsze przepisy z zakresu ochrony przeciwpożarowej, należy wspomnieć o obowiązkach dotyczących zabezpieczenia obiektów przed pożarem. Mianowicie, każda osoba fizyczna lub prawna, organizacja bądź instytucja korzystająca ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są zobowiązane ochronić je m.in. przed zagrożeniem pożarowym. Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu bądź terenu, a także osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu, ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych w trybie i na zasadach określonych w innych przepisach, m.in. w Kodeksie wykroczeń (art. 82, 82a oraz 83) i Kodeksie karnym (art. 163). Ponadto każdy, kto zauważy pożar, klęskę żywiołową lub inne miejscowe niebezpieczeństwo, jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostkę ochrony przeciwpożarowej, ewentualnie policję, wójta albo sołtysa.

Profilaktyka przeciwpożarowa

Wspomniane na wstępie przepisy wymagają od właścicieli, zarządców i użytkowników odpowiedniego zabezpieczenia obiektów sakralnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Analizując poziom bezpieczeństwa pożarowego, należy wziąć pod uwagę następujące elementy:

• powierzchnię, wysokość i liczbę kondygnacji,
• charakterystykę zagrożenia pożarowego, w tym parametry materiałów niebezpiecznych,
• kategorię zagrożenia ludzi, przewidywaną liczbę osób na każdej kondygnacji i w pomieszczeniach,
• zakładaną (obliczoną) gęstość obciążenia ogniowego,
• klasę odporności pożarowej i ogniowej oraz stopień rozprzestrzeniania ognia elementów budowlanych,
• podział na strefy pożarowe oraz dymowe,
• usytuowanie – z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe, w tym odległości od obiektów sąsiadujących,
• warunki i strategię ewakuacji ludzi,
• sposób zabezpieczenia przeciwpożarowego instalacji użytkowych, a w szczególności wentylacyjnej, grzewczej, gazowej, elektrycznej, teletechnicznej i piorunochronnej,
• dobór urządzeń przeciwpożarowych oraz innych, służących bezpieczeństwu pożarowemu, dostosowanych do wymagań wynikających z przepisów i przyjętych scenariuszy pożarowych,
• wyposażenie w gaśnice,
• sposób przygotowania obiektu budowlanego i terenu do prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych, a w szczególności dróg pożarowych, zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia pożaru.

Powyższe informacje pozwalają na dokładne sprecyzowanie wymogów w zakresie spełnienia wszystkich przepisów ochrony przeciwpożarowej odpowiedniej konstrukcji i wyposażenia obiektu sakralnego, a także zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiednich warunków ewakuacji osobom w nim przebywającym. Bardzo ważnym elementem ochrony pożarowej są przeglądy obiektów budowlanych w czasookresach wyszczególnionych w przepisach budowlanych i przeciwpożarowych, głównie dotyczących instalacji i urządzeń: elektrycznych, wentylacyjnych, kominowych, odgromowych, gazowych, przeciwpożarowych, gaśnic. Dokładne wymagania w tym zakresie znajdują się w odpowiednich przepisach i Polskich Normach.

Techniczne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych

Techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego są to urządzenia, sprzęt, instalacje i rozwiązania budowlane służące zapobieganiu powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów. Zaliczyć do nich możemy m.in.: systemy sygnalizacji pożaru, stałe i półstałe urządzenia gaśnicze, dźwiękowe systemy ostrzegawcze, oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne, systemy oddymiające i zabezpieczające przed zadymieniem, pompy w pompowniach przeciwpożarowych, przeciwpożarowe klapy odcinające, urządzenia zabezpieczające przed wybuchem, elementy oddzieleń przeciwpożarowych, stosowanie niepalnych materiałów budowlanych, osiągnięcie trudnopalności palnych materiałów budowlanych, zabezpieczanie konstrukcji i elementów budowlanych środkami ognioochronnymi, montowanie kurtyn przeciwpożarowych, uszczelnianie przepustów instalacyjnych, wydzielenie oraz specjalna obudowa dróg ewakuacyjnych, stosowanie drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych, projektowanie przedsionków przeciwpożarowych, drzwi i bramy przeciwpożarowe z systemami sterowania, przeciwpożarowe instalacje wodociągowe (hydranty wewnętrzne i zewnętrzne), gaśnice.

Rodzaje urządzeń, ich liczba oraz miejsca użycia zostały dokładnie opisane w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dodatkowe wymagania, odnoszące się do obiektów sakralnych będących zabytkami lub muzeami, zostały zawarte w ww. przepisach dotyczących ochrony zabytków.

Pożar jest największym zagrożeniem dla obiektów sakralnych i znajdujących się w nich zabytków ruchomych oraz nieruchomych, a także dla przebywających osób. Obiekty sakralne i zabytkowe to wspólna własność, dorobek i dziedzictwo całego narodu. Od 1050 lat, czyli od kiedy znaleźliśmy się w chrześcijańskim, europejskim kręgu kulturowym, stanowią one znaczną część naszych dóbr kultury i są powodem do dumy, że posiadamy tak cenne świadectwa wspaniałej przeszłości. Ogień niszczy wszystko na swej drodze, obracając obiekty sakralne i znajdujące się w nich zabytki w popiół. Ulega wówczas zniszczeniu cząstka nas samych, naszych korzeni, historii, tożsamości, dziedzictwa i kultury.

Jednak ochrona przeciwpożarowa to nie tylko walka z pożarami. To realizacja przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową bądź innym miejscowym zagrożeniem poprzez:

• zapobieganie ich powstawaniu i rozprzestrzenianiu się,
• zapewnienie sił i środków do zwalczania zagrożeń,
• prowadzenie działań ratowniczych.

Dlatego ważnym obowiązkiem każdego z nas, a przede wszystkim właścicieli, zarządców, użytkowników i administratorów obiektów sakralnych, musi być dążenie do tego, aby odziedziczona spuścizna kulturowa została przekazana w nienaruszonym stanie następnym pokoleniom. W związku z tym zagrożenie pożarowe w tych obiektach powinno zostać poddane szczegółowej i wnikliwej analizie. Wiedza na temat podstawowych wymogów w zakresie ochrony przeciwpożarowej pozwoli na zminimalizowanie ryzyka wybuchu ognia, a w przypadku jego pojawienia się na szybkie i skuteczne ugaszenie. Ogromna większość świątyń i muzeów przykościelnych to obiekty zabytkowe, drewniane, o konstrukcji łatwopalnej, niezabezpieczonej środkami ognioochronnymi. Bardzo często nie są one wyposażone w systemy sygnalizacji pożarowej ani inne urządzenia przeciwpożarowe. Mają przestarzałe lub wadliwie działające instalacje oraz infrastrukturę i jednocześnie bogaty, łatwopalny wystrój wnętrz.

Na przestrzeni ostatnich lat doszło w Polsce do wielu groźnych, spektakularnych i tragicznych w skutkach pożarów kościołów i obiektów sakralnych. W wielu przypadkach stwierdzono brak lub niedostateczne działania ich właścicieli i zarządców w zakresie ochrony przeciwpożarowej, wypływające często z pozornej oszczędności lub nieznajomości i lekceważenia obowiązujących przepisów. Można odnieść wrażenie, że administratorzy budowli sakralnych odsuwają od siebie myśl o tym, że nadzorowane przez nich obiekty mogą stanąć w płomieniach. Brak świadomości i poczucia zagrożenia, a ponadto przenoszenie odpowiedzialności za ochronę obiektu na Opatrzność jest największym niebezpieczeństwem, bo nie można skutecznie bronić się przed zagrożeniem, którego się nie dostrzega. Niejednokrotnie widziane w przekazach telewizyjnych łzy parafian, których świątynia obróciła się w popiół, powinny być wystarczającą przestrogą i bodźcem do tego, by w sposób szczególny zadbać o ochronę przeciwpożarową w obiektach sakralnych.

Numer specjalny "Obiekty sakralne" do pobrania
"Obiekty sakralne" - numer specjalny „Informatora Budowlanego-murator" ukazał się przy współpracy:

Partnerzy

Kompleksowo opracowane przewodniki po rynku materiałów budowlanych. Przegląd aktualnej oferty sprawdzonych firm, na który składają się prezentacje i szczegółowo opracowane indeksy produktów. Poradniki techniczne pisane we współpracy ze specjalistami z danej branży.