Zaprawy do murowania. Rodzaje, właściwości i zastosowania zapraw murarskich

O właściwościach muru decydują nie tylko zastosowane elementy murowe, np. w postaci bloczków, pustaków, cegieł, lecz także odpowiednio dobrana zaprawa murarska, która je zespala. Na rynku materiałów budowlanych odmian zapraw jest więcej niż typów elementów murowych, co zdecydowanie nie ułatwia wyboru. Warto zatem poznać właściwości poszczególnych rodzajów zapraw do murowania, a także podstawowe zasady ich stosowania.  

Spis treści

1. Rola zapraw murarskich
2. Zaprawy murarskie a elementy murowe
3. Rodzaje zapraw murarskich
4. Zaprawy murarskie do cienkich spoin
5. Zaprawy zwykłe
6. Zaprawy lekkie
7. Kleje poliuretanowe
8. Rodzaje zapraw ze względu na sposób ich przygotowania
9. Istotne wskazówki wykonawcze
10. Podsumowanie

Podczas projektowania murów konstruktor sprawdza m.in. ich wytrzymałość i nośność, przyjmując odpowiednie założenia projektowe do ich obliczeń (rodzaj i charakterystykę materiału murowego oraz zaprawę murarską o konkretnych właściwościach). Bierze również pod uwagę warunki dotyczące wykonawstwa, a nawet uwzględnia to, czy mury będą wznosić wykwalifikowani wykonawcy, a prace będą prowadzone pod nadzorem. Dlatego tak istotne jest wykonywanie murów ściśle według projektu, z wykorzystaniem odpowiednio dobranych wyrobów. Wszelkie zmiany w tym zakresie należy skonsultować z projektantem konstrukcji. Dotyczy to zarówno elementów murowych, jak i zapraw murarskich, których duża różnorodność na rynku zwiększa ryzyko wyboru niewłaściwego materiału.

Rola zapraw murarskich

Zaprawy murarskie, w zależności od rodzaju, pełnią ważne funkcje w murze, m.in.:

• spajają elementy murowe – istotna jest odpowiednia przyczepność pomiędzy zaprawą murarską i elementami murowymi; zaprawa ma zapewnić wymaganą wytrzymałość muru w zależności od rodzaju obciążenia: na ściskanie, zginanie i ścinanie;
• wyrównują ewentualne nierówności (odchyłki wymiarowe) elementów murowych;
• można umieścić w nich zbrojenie oraz inne elementy (np. łączniki do ścian działowych), które dodatkowo wzmacniają i stabilizują konstrukcję;
• gwarantują równomierne przenoszenie obciążeń między elementami murowymi (bloczkami, cegłami, pustakami); należy zadbać o równomierne rozłożenie zaprawy na powierzchniach łączonych elementów murowych;
• zapewniają wymaganą szczelność (jej brak może powodować np. przenikanie wody i wilgoci, hałas, brak szczelności pożarowej, wymianę powietrza itp.);
• gwarantują odpowiednią odkształcalność muru – dzięki zawartości wapna zaprawa jest elastyczna i ogranicza w ten sposób (oczywiście tylko w pewnym zakresie) ryzyko powstawania pęknięć i zarysowań;
• służą jako „sączek” – jest to szczególnie ważne w przypadku murów nieotynkowanych, wykonanych z elementów murowych o niskiej absorpcji wody (nasiąkliwości), a tym samym wolniej wysychających; dodatek wapna w zaprawie ułatwia wysychanie zawilgoconego muru;
• gwarantują odpowiednią izolacyjność cieplną muru (spoiny nie powinny tworzyć mostków termicznych) – dotyczy to zapraw stosowanych w murach jednowarstwowych;
• mogą służyć do naprawiania i wypełniania, np. jeśli elementy murowe są wyszczerbione;
• stanowią warstwy wyrównawcze powierzchni glifów do montażu stolarki okiennej lub drzwiowej.

Zaprawy murarskie a elementy murowe

Obecnie najczęściej stosowane elementy murowe (bloczki, pustaki) to zazwyczaj wyroby o dużej dokładności wymiarowej. Pozwala to wznosić z nich mury zarówno z użyciem zapraw murarskich zwykłych, jak i tych do cienkich spoin. Dokładność wymiarowa elementów murowych nie narzuca sposobu murowania, lecz stwarza wykonawcom nowe możliwości. Gdy odchyłki wymiarowe są niewielkie, można zastosować zaprawę murarską do cienkich spoin. Wysoka dokładność wymiarowa nie wyklucza jednak użycia zapraw zwykłych i tradycyjnego murowania.

Technika wykonywania muru na cienkie spoiny przyjęła się i stała bardzo popularna. Nie wiadomo, czy wyparła używanie zaprawy zwykłej (gdyż nie prowadzi się takich statystyk), ale na budowach można zaobserwować, że w niektórych regionach kraju murowanie na cienką spoinę jest częściej stosowane niż na zaprawę zwykłą.

Dzięki temu, że elementy murowe są wytwarzane z coraz większą dokładnością wymiarową, zaczęto rozpowszechniać metodę ich łączenia w murze z użyciem klejów poliuretanowych. Wykorzystuje się je np. do murowania z bloczków z betonu komórkowego i szlifowanych pustaków ceramicznych. 

Rodzaje zapraw murarskich

Coraz częściej stosowane zaprawy murarskie to te do cienkich spoin (cienkowarstwowe, nazywane też często błędnie klejem lub murarskimi zaprawami klejowymi) oraz zwykłe – cementowe bądź cementowo-wapienne. Są też tzw. zaprawy murarskie lekkie, czyli ciepłochronne, ale coraz rzadziej się ich używa. Dostępne na rynku wspomniane już kleje poliuretanowe wykorzystuje się do wykonywania murów, ale nie można ich nazywać zaprawami, ponieważ nie podlegają normie zharmonizowanej dotyczącej zapraw murarskich (PN-EN 998-2:2016-12 „Wymagania dotyczące zaprawy do murów. Część 2: Zaprawa murarska”).

Zaprawy różnią się m.in. grubością wykonywanej spoiny, sposobem nanoszenia, właściwościami, przeznaczeniem i zużyciem. Grubości spoin w murach wynikają z normy murowej PN-EN 1996-1-1 (Eurokod 6. „Projektowanie konstrukcji murowych. Część 1-1: Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych”). Określa ona, że spoiny wsporne (poziome) i czołowe (pionowe) wykonane z użyciem zapraw zwykłych i lekkich powinny mieć rzeczywistą grubość nie mniejszą niż 6 mm i nie większą niż 15 mm, a te wykonane z zaprawy do cienkich spoin – nie mniejszą niż 0,5 mm i nie większą niż 3 mm.

Mury z zastosowaniem zapraw zwykłych można również wykonywać ze spoinami o grubości od 3 do 6 mm, jeżeli zaprawy zostały specjalnie opracowane dla danego użycia (jest to związane np. z uziarnieniem kruszywa w takich wyrobach, umożliwiającym wykonanie spoin o odpowiedniej grubości).

W przypadku klejów poliuretanowych spoiny są o wiele cieńsze. Klej nałożony pomiędzy elementami murowymi powinien tworzyć warstwę filmu o grubości rzędu dziesiątek lub setek części milimetra. Jeśli warstwa jest grubsza, to klej poliuretanowy chociaż dobrze przylega do elementów murowych, łatwo ulega zerwaniu w swojej strukturze.

Zaprawy murarskie do cienkich spoin

Zaprawy do cienkich spoin to wyroby na bazie cementu i wapna (lub jego zamiennika). Po związaniu w murze powinny mieć grubość od 0,5 do 3 mm, dlatego zawierają drobnoziarniste kruszywo, które pozwala uzyskać tak cienką warstwę. Powinny być nanoszone specjalnymi kielniami o odpowiedniej geometrii oraz wysokości zębów, co umożliwi prawidłowe nałożenie i zużycie zaprawy. Niestety wykonawcy często – wbrew zaleceniom producentów – używają do tego grzebienia do glazury, co może prowadzić do nierównomiernego rozłożenia zaprawy lub uzyskania grubości spoin niezgodnych z instrukcją.

Zaprawy do cienkich spoin pełnią w murze przede wszystkim funkcję spajającą elementy murowe i nie powinny służyć do wyrównywania nierówności w murze. Stosuje się je tylko do dokładnych wymiarowo elementów murowych, umożliwiających uzyskanie spoiny nie grubszej niż 3 mm. Do wznoszenia murów na cienką spoinę wykorzystuje się zarówno elementy profilowane na pióra i wpusty, które muruje się bez wypełnienia spoin czołowych (pionowych), jak i wyroby bez profilowania, a więc do murów ze spoinami poziomymi i pionowymi wypełnionymi zaprawą murarską.

Wbrew pozorom murowanie na cienką spoinę jest o wiele łatwiejsze niż z użyciem zwykłej zaprawy. Nie wymaga ono dużego doświadczenia – wystarczy zastosować się do zaleceń wykonawczych, nakładać zaprawę kielnią do cienkich spoin oraz pilnować poziomu i pionu każdej warstwy. Cienkie spoiny to mniej wilgoci technologicznej w stosunku do murowania na zaprawy zwykłe, dlatego że podczas murowania zużywa się znacznie mniej zaprawy, a więc i wody.

Mury wykonane na cienkie spoiny są jednorodne termicznie, ponieważ ich wpływ na zróżnicowanie izolacyjności cieplnej muru jest pomijalny. Dlatego mury jednowarstwowe muruje się na zaprawy do cienkich spoin.

Zaprawy zwykłe

Zaprawy zwykłe to także wyroby na bazie cementu, czasami mogą być z dodatkiem wapna lub jego zamiennika. Nanosi się je techniką tradycyjną – za pomocą kielni murarskiej. Grubość spoin w murze wykonanym przy zastosowaniu takich zapraw powinna wynosić od 6 do 15 mm. Zaprawa służy do powiązania elementów murowych i wyrównywania nierówności każdej warstwy. Można zatem przy jej użyciu murować każdego rodzaju wyroby, o różnym stopniu dokładności wymiarowej. Trzeba jednak pamiętać, że zapraw zwykłych nie stosuje się do wykonywania murów jednowarstwowych bez ocieplenia, ponieważ nie jest wówczas możliwe uzyskanie jednorodnej izolacyjności termicznej (siatka spoin tworzyłaby wtedy siatkę mostków cieplnych).

Zaprawy zwykłe można wykorzystywać do łączenia elementów profilowanych na pióra i wpusty lub bez profilowania, a więc zarówno do murów z wypełnionymi zaprawą spoinami wspornymi (poziomymi) i czołowymi (pionowymi) oraz do tych bez wypełnienia spoin pionowych.

Murowanie z użyciem zapraw zwykłych wymaga od murarzy wprawy i doświadczenia. Operowanie kielnią, nakładanie grubej warstwy zaprawy nie jest tak łatwe, jak w przypadku murowania na cienką spoinę. Również utrzymanie poziomu i pionu może sprawiać trudności ze względu na efekt płynięcia zaprawy i niestabilność ułożonych na niej elementów murowych.

Zaprawy lekkie

Zaprawy lekkie (tzw. ciepłochronne lub ciepłe) mają niższą gęstość od zapraw zwykłych i tych do cienkich spoin (dlatego nazywa się je lekkimi), a także wzbogacone są dodatkiem perlitu, granulatu styropianowego lub keramzytu, dzięki któremu mają lepszą izolacyjność cieplną niż zaprawy zwykłe.

W tym aspekcie nie dorównują jednak właściwościom elementów murowych, z których obecnie wznosi się ściany jednowarstwowe bez ocieplenia. Ze względu na dosyć dużą frakcję dodatku poprawiającego izolacyjność cieplną tego rodzaju zaprawy trzeba nanosić w warstwach o grubości 6–15 mm lub pasmowo. Ich ograniczone właściwości oraz wysoka cena sprawiają, że wykorzystuje się je coraz rzadziej. 

Kleje poliuretanowe

Innego rodzaju wyrobami stosowanymi do wznoszenia murów są kleje poliuretanowe – nie można ich jednak nazywać zaprawami murarskimi. Służą do wykonywania murów z bardzo dokładnych wymiarowo elementów murowych: bloczków z betonu komórkowego lub szlifowanej ceramiki. Klej nanosi się z dozownika (puszki) w postaci natryskiwanego pasmowo tzw. warkocza.

Grubość spoin w gotowym murze osiąga jedynie dziesiątki lub setki części milimetra – klej stanowi warstwę filmu klejącego pomiędzy elementami i może pełnić tylko taką funkcję. Ponieważ nie ma możliwości zniwelowania za pomocą kleju nawet najmniejszych nierówności, nie da się zastosować takiego kleju do wykonywania całego muru – w niektórych miejscach będzie on bezużyteczny. Dotyczy to m.in. oparcia nadproży, gdzie należy zastosować zaprawę zwykłą, ponieważ dokładność wymiarowa belek nadprożowych nie jest taka, jak elementów murowych.

Klej nie sprawdzi się także w miejscach, w których konieczne są wzmocnienia zbrojeniem, np. w strefach podokiennych. Co ważne, kleje poliuretanowe wprowadzane są do obrotu i stosowania na podstawie Krajowej lub Europejskiej Oceny Technicznej, w których określono zakres ich użycia oraz wskazówki projektowe i wykonawcze. Dlatego przed wykorzystaniem tego typu wyrobów, należy zapoznać z ww. dokumentami odniesienia.

Rodzaje zapraw ze względu na sposób ich przygotowania

Zaprawy murarskie dostępne są w różnych formach. Mogą to być wyroby dostarczane na budowę w postaci sypkiej (w workach) do rozrobienia z wodą na budowie lub jako gotowe do użytku mieszanki. Należą do nich zaprawy do cienkich spoin – zarówno lekkie, jak i zwykłe.

Zaprawy murarskie można również przygotować z odpowiednio dobranych surowców bezpośrednio na budowie albo zamówić gotową świeżą zaprawę, dostarczaną na budowę z betoniarni. W takiej postaci najczęściej dostępne są zaprawy murarskie zwykłe.

Przeczytaj również:

• Ściany działowe - z czego i jak budować? Parametry ścian działowych
• Pustaki ceramiczne - błędy popełniane podczas murowania z elementów ceramicznych

Gotowe suche mieszanki zapraw murarskich

Przygotowanie zapraw z gotowych mieszanek dostarczanych w workach jest bardzo wygodne. Wystarczy zawartość wymieszać z odpowiednią ilością wody określoną w instrukcji umieszczonej na opakowaniu. Tego typu wyroby mają stałe właściwości (jeśli zostaną przygotowane zgodnie z zaleceniami) i są opracowane w sposób zapewniający odpowiednie parametry muru. Ich zastosowanie zgodnie z wytycznymi producenta daje więc gwarancję wykonania solidnych, trwałych murów.

Zaprawy murarskie przygotowywane na budowie

Przygotowanie zaprawy bezpośrednio na budowie jest bardziej praco- i czasochłonne. Należy w odpowiednich proporcjach wymieszać ze sobą piasek, cement, wapno hydratyzowane (albo zamiennik wapna) oraz wodę. Właściwości użytkowe takich zapraw zależą od precyzji odmierzenia poszczególnych składników i dokładnego wymieszania w betoniarce.

Zaprawy murarskie z betonarni

Zaprawy murarskie zwykłe można zamówić w betoniarni, z której są przywożone na budowę w postaci plastycznej zaprawy gotowej do murowania. Taką mieszankę trzeba odpowiednio zabezpieczyć, by nie związała podczas krótkiego czasu składowania na budowie. Powinno się ją zużyć w ciągu dwóch, trzech dni.

Zastosowanie zaprawy zwykłej w takiej postaci jest uzasadnione, jeśli do wykonania jest dużo murów. Front robót murarskich musi być na tyle duży, by świeżą mieszankę można było szybko zużyć.

Istotne wskazówki wykonawcze

Poza odpowiednią techniką wykonywania murów oraz poprawnym doborem narzędzi do nanoszenia zapraw, kluczową kwestią dotyczącą stosowania zapraw są warunki, w jakich prowadzone są roboty murarskie. Wszystkie zaprawy należy stosować w temperaturze od 5 do 25°C – dotyczy to zarówno temperatury powietrza, jak i podłoża, a więc elementów murowych.

Do murowania ścian w łagodnych warunkach zimowych – w temperaturze bliskiej, ale nie niższej od 0°C – przeznaczone są zaprawy tzw. zimowe, które oferują niektórzy producenci. Wówczas trzeba spełnić szereg wymagań dodatkowych i postępować ściśle według instrukcji.

Poniżej przedstawiono najważniejsze wskazówki do prowadzenia prac murarskich w okresie zimowym.

• Elementy murowe i górne powierzchnie wcześniej wykonanych murów, których murowanie ma być kontynuowane, nie mogą być pokryte śniegiem ani szronem. Niedopuszczalne jest prowadzenie prac murarskich z wykorzystaniem przemarzniętych bloczków i na przemarzniętych murach.
• Bloczki nie powinny być przechowywane w temperaturze niższej niż –2°C przez okres dłuższy niż 24 h. Najlepiej, jeśli do momentu rozpoczęcia prac murarskich będą składowane w ofoliowanych paletach, w temperaturze dodatniej.
• Jeśli zaprawa zimowa ma być stosowana w temperaturze niższej niż 5°C, do rozrobienia suchej mieszanki zaleca się użycie ciepłej wody.
• Rozrobiona w wiadrze zaprawa zimowa powinna być chroniona przed niską temperaturą, co zagwarantuje zachowanie jej właściwości roboczych.
• Jeżeli istnieje ryzyko, że podczas murowania temperatura spadnie poniżej 0°C, prowadzenie robót należy przerwać.
• Murowania nie można prowadzić na otwartej, nieosłoniętej przestrzeni podczas bezpośrednich opadów atmosferycznych.
• W przypadku zastosowania zaprawy zimowej, spadek temperatury do –5°C jest dopuszczalny, ale dopiero po upływie 8 h od jej użycia.
• Świeże mury należy chronić przed przemrożeniem i zawilgoceniem – powinny być okryte za pomocą osłon brezentowych.
• W zależności od warunków pogodowych rekomenduje się również stosowanie nagrzewnic równomiernie rozprowadzających ciepłe powietrze pod osłoniętymi kurtynami.
• Przed przystąpieniem do murowania zaleca się dokonanie prób związania bloczków wymurowanych poprzedniego dnia. Sprawdza się to, uderzając w boczne powierzchnie bloczków młotkiem z gumowym obuchem, i obserwując, czy bloczki się nie odspajają. Jeśli się odspoją, oznacza to, że zaprawa nie związała i mur należy rozebrać do miejsca, w którym bloczki się nie odspajają.
• W przypadku stosowania kleju poliuretanowego producenci takich wyrobów zalecają, by mury wznoszone były w temperaturze od –5 do 35°C, a sam klej miał temperaturę od 10 do 25°C (optymalnie 10 do 20°C). Co ważne, tego typu klej potrzebuje do wiązania dosyć dużej wilgotności, czasami nawet zalecane jest spryskanie elementów murowych wodą.

Podsumowanie

Mur jest kompozytem składającym się z elementów murowych powiązanych zaprawą, która musi być dobrana do ich rodzaju. Dlatego należy stosować się do wytycznych projektowych i wskazówek producentów zarówno elementów murowych, jak i samych zapraw. Zaprawy uważane za uniwersalne mogą nie mieć odpowiednich właściwości, dopasowanych do danego typu elementów murowych.

Wybór rodzaju zaprawy powinien być przemyślany, gdyż wpływa ona również na wykonawstwo murów. Zawsze należy przestrzegać zaleceń wykonawczych i zastosować odpowiednią technikę murowania. Tylko takie podejście da większe prawdopodobieństwo poprawnego wykonania murów.