Tolos

Tolos to w architekturze starożytnej Grecji budynek na planie koła. Termin jest wieloznaczny i używany do określania kilku rodzajów obiektów.

Tolos – grobowiec

Tolosami nazywa się wybudowane z kamiennych bloków grobowce kopułowe z epoki brązu. Znane były już w epoce minojskiej, ale charakterystyczne są przede wszystkim dla późniejszej kultury mykeńskiej, ok. 1500 r. p.n.e. (por. mauzoleum). Składały się one z jednego dużego pomieszczenia, na planie zbliżonym do okręgu, poprzedzonego przedsionkiem i dromosem. Średnica kręgu sięgała kilkunastu metrów. Grobowiec mógł być przekryty pozornym sklepieniem kopułowym, ale znane są też przykłady ze sklepieniem płaskim, a także pozbawione przekrycia. Za najsłynniejszy z tolosów uważany jest tzw. grobowiec Agamemnona, nazywany też skarbcem Atreusza.

Tolos – świątynia i budowla publiczna

W starożytnej Grecji w okresie archaicznym wznoszono także inne budowle na planie koła, takie jak Prytanejon w Sparcie. Tolosami nazywa się również świątynie na planie koła, z okrągłym naosem otoczonym kolumnadą (por. rotunda). Świątynia taka, poświęcona Atenie Pronai, znajdowała się m.in. w znanej wyroczni w Delfach. W późniejszym czasie tolosem nazywano także budowle publiczne, nie służące celom ściśle sakralnym.